An Analysis of the Modern Period Parable Theory: The Case of ʿIzzat Darwaza

Yıl 2024, , 85 - 110, 21.06.2024

Hasan Kılıç

https://doi.org/10.20486/imad.1457783

Öz

ʿIzzat Darwaza, one of the modern period commentators, differs significantly from the traditional understanding with his method of interpreting Qur'anic parables. Darwaza is of the opinion that the first generation had knowledge of the parables. He tried to prove this view through various quotations from the Qur'anic verses and biblical texts. In this framework, he emphasized the verses that supported his claim and taʾwīl the verses that did not coincide with his claim with compelling interpretations. It is possible to observe a similar approach in Darwaza’s comparison of the Qur'anic parables with the content of the previous heavenly books. When he comes across statements in the biblical texts that contradict the Qur'an, he is content to say that the information found in the original copies of the Qur'an at the time of its revelation is compatible with the Qur'an. Darwaza has also characterized parables as one of the secondary elements of religion that one must believe in, since he considers the knowledge of parables as part of the mutashābihs that Allah has made exclusive to Himself. For this reason, he argued that the words and phrases in the parables should not be analyzed. However, under the influence of the modern age, he sometimes did not remain faithful to his method and tried to rationalize the miraculous elements in the parables by ta'wīlīlizing them. Sometimes, he pointed out some contradictory statements in the parables, but he did not make any suggestions on how to compose and resolve them. This has been the starting point of some orientalists' negative discourses about the Qur'an. In this respect, this study aims to reveal the originality and consistency of Darwaza's theory in understanding and interpreting the parables. For this, Darwaza's views and thoughts on parables will be analyzed analytically. In addition, in order to identify the unique aspects of his theory that contribute to the science of tafsir, Darwaza's views and the prominent parable approaches in the modern period will be discussed in a comparative manner.

Anahtar Kelimeler

Tafsīr, ʿIzzat Darwaza, Parable, Taʾwīl, Mutashābih

Modern Dönem Kıssa Teorisine İlişkin Bir Analiz: İzzet Derveze Örneği

Öz

Modern dönem müfessirlerinden İzzet Derveze (öl. 1984), kıssa teorisi ve Kur’ân kıssalarını yorumlama yöntemiyle geleneksel anlayıştan büyük ölçüde farklılaşmaktadır. Derveze vahyin doğrudan muhatapları konumundaki ilk neslin kıssalarla ilgili bilgilere vakıf olduğu kanaatindedir. O, bu görüşünü Kur’ân âyetlerinin yanı sıra Kitâb-ı Mukaddes metinlerinden yaptığı çeşitli iktibaslar yoluyla delillendirmeye çalışmıştır. Bu çerçevede iddiasını destekleyen âyetleri ön plana çıkarmış, iddiasıyla örtüşmeyen âyetleri ise kimi zaman zorlama yorumlarla te’vil etme yoluna gitmiştir. Derveze’nin teorisini zayıflatan bu yaklaşımın benzerini Kur’ân kıssalarını önceki semavî kitapların muhtevasıyla mukayese etmesinde de gözlemlemek mümkündür. O, Kitâb-ı Mukaddes metinlerinde Kur’ân ile çelişen ifadelere rastladığında sadece nüzûl dönemindeki orijinal nüshalarda bulunan bilgilerin Kur’ân’la uyumlu olduğunu söylemekle yetinmektedir. Derveze ayrıca kıssa bilgisini sadece Allah’ın kendi zatına mahsus kıldığı müteşâbihler kapsamında telakki ettiği için kıssaları iman edilmesi gereken dinin tâli unsurlarından biri olarak nitelendirmiştir. Bu nedenle kıssalardaki kelime ve terkiplerin tahlil edilmemesi gerektiği düşüncesini savunmuştur. Ancak modern çağın etkisiyle zaman zaman kendisi de yöntemine sadık kalmayarak kıssalardaki mucizevî unsurları te’vil etmek suretiyle onları makulleştirmeye çalışmıştır. Kimi zaman da kıssalardaki birtakım çelişkili ifadelere işaret etmiş ancak bunları telif etmeye ve çözümlemeye yönelik hiçbir öneride bulunmamıştır. Bu durum bazı oryantalistlerin Kur’ân’la ilgili olumsuz söylemlerinin hareket noktası olmuştur. Çalışma bu bakımdan Derveze’nin kıssaları anlama ve yorumlamada geliştirdiği teorinin özgünlüğünü ve tutarlılığını tartışmayı amaçlamaktadır. Bunun için Derveze’nin kıssalara ilgili görüş ve düşünceleri analitik yöntemle incelenecektir. Ayrıca teorisinin tefsir ilmine katkı sağlayan özgün yönlerini tespit edebilmek için Derveze’nin görüşleri ile modern dönemdeki öne çıkan kıssa yaklaşımları mukayeseli bir şekilde ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, İzzet Derveze, Kıssa, Te’vil, Müteşâbih

Kaynakça

• Baljon, J. M. S. Kur’ân Yorumunda Çağdaş Yönelimler. çev. Şaban Ali Düzgün. Ankara: Fecr Yayınları, 2. Basım, 2000.
• Beyzâvî, Nâsırüddîn Ebû Saîd Abdullâh b. Ömer b. Muhammed. Envâru’t-tenzîl ve esrâru’t-te’vîl. 2 Cilt. Beyrût: Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, 2015.
• Bûtî, Muhammed Saîd Ramazân. Min Revâʾiʿi’l-Kurʾân: Teʾemmülât ʿilmiyye ve edebiyye fî Kitâbillâhi ʿazze ve celle. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 1999.
• Demir, Ekrem. Muhammed İzzet Derveze’nin Kur’ân’ı Anlama ve Yorumlama Yöntemi. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2006.
• Demir, Şehmus. Kur’ân’ın Yeniden Yorumlanması: Batıyla Münasebetin Kur’ân Yorumuna Yansıması. İstanbul: İnsan Yayınları, 3. Basım, 2012.
• Derveze, Muhammed İzzet. el-Kurânü’l-Mecîd. Beyrut: el-Mektebetü’l-Asrıyye, ts.
• Derveze, Muhammed İzzet, et-Tefsîru’l-Hadîs. 10 Cilt. Kâhire: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye, 1383.
• Derveze, Muhammed İzzet. el-Kur’ân ve’l-mülhidûn. Dımeşk: el-Mektebü’l-İslâmî, 1393/1973.
• Derveze, Muhammed İzzet. Kur’ân’a Göre Hz. Muhammed’in Hayatı. çev. Mehmet Yolcu. 2 Cilt. İstanbul: Düşün yayıncılık, 2011.
• Ebû Hayyân el-Endelüsî, Muhammed b. Yûsuf b. Alî b. Yûsuf b. Hayyân. el-Bahru’l-muhît. thk. Adil Ahmed el-Mevcûd. 9 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2010.
• Erul, Bünyamin. “Varaka b. Nevfel”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 42/517-518. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Fahreddîn er-Râzî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ömer b. Hüseyn. Mefâtîhu’l-gayb. 16 Cilt. thk. Seyyid İmrân. Kâhire: Dâru’l-Hadîs, 1433/2012.
• Halefullah, Muhammed Ahmed. Kur’ân’da Anlatım Sanatı el-Fennu’l-Kasasî. çev. Şaban Karataş. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2002.
• Hamidullah, Muhammed. İslâm Peygamberi. 2 Cilt. İstanbul: İrfan Yayınevi, 1980.
• Hâzin, Ebü’l-Hasen Alâüddîn Alî b. Muhammed b. İbrâhîm. Lübâbü’t-teʾvîl fî meʿâni’t-tenzîl. thk. Abdüsselâm Muhammed Ali Şâhîn. 4 Cilt. Beyrût: Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, 2010.
• İbn Âdil, Ebû Hafs Ömer b. Ali ed-Dımeşkî. el-Lübâb fî ulûmi’l-Kitâb. 20 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1998.
• İbn Atıyye, Ebû Muhammed Abdü’l-Hak b. Gâlib el-Endelüsî. el-Muharrerü’l-vecîz fî tefsîri’l-Kitâbi’l-azîz. thk. Abdü’s-Selâm Abdü’ş-Şâfî Muhamed. 6 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2011.
• İbnü’l-Cevzî, Ebu’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Ali b. Muhammed. Zâdü’l-mesîr fî ilmi’t-tefsîr. thk. Ahmed Şemseddîn. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2009.
• Karaman, Hayreddin vd. Kur’ân Yolu Türkçe Meâl ve Tefsir. 5 Cilt. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2014.
• Karataş, Şaban. Muhammed Ahmed Halefullah Eserleri ve Kur’ân Tefsiri ile İlgili Görüşleri. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2011.
• Kāsımî, Muhammed Cemâlüddîn. Mehâsinü’t-teʾvîl. thk. Ahmed b. Ali - Hamdî Subh. 9 Cilt. Kâhire: Dâr’ul-Hadîs, 2003.
• Kılınçlı, Sami. Mekki Sûrelerde Mü’min Kimliğinin Oluşumu ve Gayrimüslimlerle İlişkiler. İstanbul: Araştırma yayınları, 2013.
• Kitabı Mukaddes. İstanbul: Kitabı Mukaddes Şirketi, 3. Basım, 2003.
• Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed el-Ensârî. el-Câmiʿ li-ahkâmi’l-Kurʾân. thk. Sâlim Mustafa el-Bedrî. 21 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2014.
• Okumuş, Mesut. Kur’ân’ın Kronolojik Okunuşu Muhammed İzzet Derveze Örneği. Ankara: Araştırma Yayınları, 2009.
• Rızâ, Muhammed Reşîd. Tefsîru’l-menâr. 12 Cilt. Kâhire: Hey’etü’l-Mısriyye el-âmme, 1990.
• Rodinson, Maxime. Hz. Muhammed. çev. Atilla Tokatlı. İstanbul: Sosyal Yayınlar, 1994.
• Sönmezsoy, Selahattin. Kur’ân ve Oryantalistler. Ankara: Fecr Yayınları, 1998.
• Süleyman, Ferid Mustafa. Muhammed İzzet Derveze ve Tefsîru’l-Kur’âni’l-Kerîm. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1414/1993.
• Süyûtî, Celâlüddîn Abdurrahman b. Ebî Bekr. el-İtkân fî ulûmi’l-Kur’ân. thk. Ahmed b. Ali. 4 Cilt. Kâhire: Dâru’l-Hadîs, 1427/2006.
• Vâhidî, Ebü’l-Hasen Alî b. Ahmed b. Muhammed. et-Tefsîru’l-basît. thk. Muhammed b. Hamd b. Abdullah el-Muheymîd. 25 Cilt. Riyâd: Câmi‘atü’l-İmâm Muhammed b. Suûd el-İslâmiyye, 1430/2019.
• Yolcu, Mehmet. “Ebu Zuheyr Muhammed İzzet Derveze Hayatı, Mücadelesi ve Başlıca Eserleri”. İnönü Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4/2 (2013), 61-100.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed el-Hârizmî. el-Keşşâf an hakâîkı’t-tenzîl ve uyûni’l-ekâvîl fî vücûhi’t-te’vîl. 4 Cilt. Kahire: Dâru’l-hadîs, 2012.
• Zerkeşî, Bedrüddîn Muhammed b. Abdillâh. el-Burhân fî ulûmi’l-Kur’ân. thk. Ebu'l-Fadl ed-Dimyâtî. Kâhire: Dâru’l-Hadîs, 1427/2006.
• Zürkânî, Muhammed Abdülazîm. Menâhilü’l-irfân fî ulûmi’l-Kurʾân. thk. Ahmed b. Ali. 2 Cilt. Kâhire: Dâru’l-Hadîs, 1422/2001.