Turkish Islamism’s Imagination of Civilization in The Period of Modernization

Yıl 2016, Cilt: 1 Sayı: 4, 589 - 611, 30.06.2016

Enes Şahin , Selin Topaloğlu

Öz

While modernization efforts was going on in the Ottoman Empire, Islamism was one of movements producing notions on how content and limits of modernization should have been. The concept of the civilization is one of the most important notion which is centered while producing ideas in the period of searching for the potentiality of the modernization. Early Islamist thinkers had a negative approach to the civilization notion because of that they thought the civilization and Europe have similar meaning. But later they had an Islamic image on their thoughts by accepting that concept of civilization has both material and abstract fronts, which technical and technological civilization respresents material front, that civilization would be meaningful in line with its source and that is why, concept of Islamic civilization represents the ripeness form of civilization. Changing and transformation of the approach to concept of civilization maintained until the emergence of the ideas that are European civilization evolved out of accumulation of Andalusian Umayyad’s and in this way, it has Islamic roots, which means modernization is taking own possessions back. From this point of view, it comes out that discourse of Islamists towards civilization has contradictory character in the period approximately a century long.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Empire; Europe; Modernization; Islamism; Civilization

MODERNLEŞME DEVRİ TÜRK İSLÂMCILIĞININ MEDENİYET TASAVVURU

Öz

Osmanlı Devleti’nde modernleşme çabaları gerçekleştirilirken, modernleşmenin mahiyetinin nasıl olması gerektiğiyle alâkalı düşünce üreten ekollerden biri İslâmcılıktır. Modernleşmenin imkânlarının yoklandığı bu dönemde kendisi merkeze alınarak düşünce üretilen en önemli kavramlardan birini teşkil eden medeniyet kavramı karşısında, ilk dönem İslâmcıları, medeniyeti her alanda Avrupalılaşmak ile aynîleştirdikleri için öncelikle menfi bir tutum sergilemiş olsalar da, sonrasında düşüncelerini, medeniyet kavramının maddî ve mânevî cephesi olduğu, teknik ve teknolojinin medeniyetin maddî cephesini temsil ettiği, medeniyetin kaynağı ekseninde anlamlı olacağı ve bu yüzden İslâm medeniyeti kavramının medeniyetin kemal halini temsil ettiği gibi düşüncelerle İslâmî bir renge büründürerek kabul etmekten geri durmamışlardır. Medeniyet kavramına bakıştaki bu değişim ve dönüşüm, Avrupa medeniyetinin Endülüs Emevîleri’nin birikiminden neşet ettiği ve böylelikle İslâmî temellere sahip olduğu, yani modernleşmenin aslında öz malını geri almaktan başka bir şey olmadığı gibi fikirlerin ortaya çıkmasına kadar devam etmiştir. Bu noktadan bakıldığında İslâmcıların medeniyete müteallik söylemlerinin yaklaşık bir asırlık sürede birbiriyle tenâkuz arz edecek bir mahiyete büründüğü ortaya çıkmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti; Avrupa; Modernleşme; İslâmcılık; Medeniyet.

Kaynakça

• Ali Nazîmâ, Faik Reşad, “Medeniyyet”, Mükemmel Osmanlı Lügati, Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara 2005.
• Akyüz, Vecdi, “Devlet Başkanı, Hukuk Adamı ve Bir Medeniyet Kurucusu Olarak Hz. Muhammed”, Cahiliye Toplumundan Günümüze Hz. Muhammed (Sempozyum tebliğ ve müzakereleri), 13-15 Nisan 2007, Konya 2007.
• Baykaya, Tuncer, Osmanlılar’da Medeniyet Kavramı ve Ondokuzuncu Yüzyıla Dair Araştırmalar, Akademi Kitapevi, Ankara 1992.
• Bergen, Lütfi, “Medeniyet Ekseninde Kültür”, Hece Dergisi, S.186/187/188, 2012.
• Berkes, Niyazi, Türkiye’de Çağdaşlaşma, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2016.
• Cündioğlu, Dücane, “Ernest Renan ve “reddiyeler” bağlamında İslâm-bilim tartışmalarına bibliyografik bir katkı”, Divan Disiplinlerarası Araştırmalar Dergisi, 2, 1996.
• Çağbayır,Yaşar, “Medeniyet”, Ötüken Türkçe Sözlük III, Ötüken Neşriyat, İstanbul 2007.
• Çıraklı, Mustafa, “Medeniyetlerin Karşılaşmasından Hibrid Kimliklere”, Hece Dergisi, Özel Sayı 24, Ankara 2012.
• Elias, Nobert, Uygarlık Süreci, c.1, İletişim Yayınları, İstanbul 2011.
• Ersoy, Mehmed Âkif, Düzyazılar, Beyan Yayınları, İstanbul 2010.
• --------------Mehmet Âkif Ersoy Şiir Külliyatı, Necmettin Turinay (hzl.), Özyurt Matbaacılık, Ankara 2011.
• --------------Safahat, M. Ertuğrul Düzdağ (hzl.), Bağcılar Belediyesi Kültür Yayınları, İstanbul 2014.
• --------------Mehmed Âkif Külliyatı, c.9, İsmail Hakkı Şengüler (hzl.), Kitap Rengi, İstanbul 2013.
• Günaltay, M. Şemseddin, Türk İslâm Tarihine Eleştirel Bir Yaklaşım Mâzîden Âtîye, Akçağ Yayınları, Ankara 2006.
• --------------, Zulmetten Nura, Furkan Yayınları, İstanbul 1998.
• Gündüz, Mustafa, “Said Halim Paşa’da ‘Medeniyet’ Kavramı”, İslâmî Araştırmalar Dergisi, 2010, 21(2).
• İskilipli Mehmet Âtıf, Frenk Mukallidliği ve Şapka, Matbaa-i Kadir, İstanbul 1340.
• Kara, İsmail, Türkiye’de İslâmcılık Düşüncesi-1, Dergâh Yayınları, İstanbul 2014.
• --------------Türkiye’de İslâmcılık Düşüncesi-2, Dergâh Yayınları, İstanbul 2014.
• --------------İslâmcıların Siyasî Görüşleri, Dergâh Yayınları, İstanbul 2014.
• Karpat, Kemal H., Osmanlı Modernleşmesi Toplum, Kuramsal Değişim ve Nüfus, Timaş Yayınları, İstanbul 2014.
• Kutluer, İlhan, “Medeniyet”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c.28, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 2003.
• Mardin, Şerif, Türk Modernleşmesi, İletişim Yayınları, İstanbul 2014.
• Meriç, Cemil, Umrandan Uygarlığa, İletişim Yayınları, İstanbul 2014.
• Said Halim Paşa. Buhranlarımız ve Son Eserleri, M. Ertuğrul Düzdağ (hzl.) İz Yayıncılık, İstanbul
• -
• Said Nursi, Tarihçe-i Hayat, Şahdamar Yayınları, İstanbul 2013.
• Saktanber, Ayşe, “Medeniyet Gelininin Elbiseleri”, Birikim Dergisi, S.146, 2001.
• Sombart, Werner, Burjuva, Doğu Batı Yayınları, Ankara 2011.
• Şeyhülislâm Mûsâ Kâzım Efendi, Külliyat, Ankara Okulu Yayınları, Ankara 2002.
• Redhouse, Sir James William, A Lexion English Turkish, Constantinople 1884.
• Renan, Ernest. “Islam and Science”, https://www.mcgill.ca/islamicstudies/files/islamicstudies/renan_islamism_cversion.pdf, (erişim tarihi: 20.04.2016).
• Rûdânî, Büyük Hadis Külliyatı, İz Yayıncılık, İstanbul 2012.
• Şeker, Fatih M., “Yerli Kalarak Modernleşmek: Mekteple Memleket Arasında Bir Mütefekkir ve Vaiz Olarak Âkif”, Diyanet İlmi Dergi, c.47, sy.4, 2011.
• Tanpınar, Ahmet Hamdi, Yahya Kemal, Dergâh Yayınları, İstanbul 2011.
• Tanpınar, Ahmet Hamdi, On Dokuzuncu Asır Türk Edebiyatı Tarihi, Dergâh Yayınları, İstanbul 2015.
• Türköne, Mümtaz’er, İslâmcılığın Doğuşu, Etkileşim Yayınları, İstanbul 2011.
• Turan, Osman, Türkiye’de Siyasî Buhranın Kaynakları, Ötüken Neşriyat, İstanbul 2012.
• T.B.M.M. Zabıt Ceridesi, 3.3.1340, İçtima Senesi 1, Devre 2, c.7, sy. 58-59. https://www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/TBMM/d02/c007/tbmm02007002.pdf.
• Yazır, Elmalılı M. Hamdi, Meşrutiyetten Cumhuriyete Makaleler, Klasik Yayınları, İstanbul 2011.
• Yüceer, İsa, “Hz. Nuh’un Medeniyete Katkıları”, II. Uluslararası Ağrı Dağı ve Nuh’un Gemisi Sempozyumu, 2009.