Fakr And Its Operational Manifestation Futuwwah in Seyyid Ahmed Al-Rifâi Pir (Establisher) of Rıfaiyyah Order

Yıl 2019, Cilt: 4 Sayı: 1, 68 - 99, 30.06.2019

Abdullah Çakır

https://doi.org/10.20486/imad.506710

Cited By: 1

Öz

According to this, the concept of fakr which is one of the most
important concepts of Sufism terminology has a very important place in the
mystical thought of Sayyid Ahmed al-Rifai. For him, the concept of fakr
includes ascetism, fena and servitude in time. He defines mysticism, Sufi and
servitude on the axis of fakr and builds the view of Sufi thought about
existence, knowledge and morality on the basis of the fakr together with
adopting an understanding of Sufism based on Quran and the Sunna. On the other
hand, according to him, fakr is not only a profound and spiritual state in
which the truth is acquired but also an operational manifestation that invites Sufi
to the responsibility against God, World and Human. In the practice of Sayyid
al-Kebir Ahmed al-Rifai, this manifestation appearing itself as züll, meskenet,
humility and incompetence has emerged in the shape of not seeing your soul
superior to any other being and criticize it as the Melami way. In this
article, the approach of Sayyid Ahmed al-Rifai to the concepts of fakr and
futuwwah is discussed and a detail evaluation is made after presenting a
summary of the views of Sufi on these concepts.  

Anahtar Kelimeler

Seyyid Ahmed al-Rifâî, Fakr, Futuvva, Zuhd, Fena

RİFÂİYYENİN PÎRİ SEYYİD AHMET ER-RİFÂÎ’DE FAKR VE PRATİK TEZÂHÜRÜ FÜTÜVVET

Öz

Tasavvuf
terminolojisinin en önemli kavramlarından biri olan fakr, Seyyid Ahmed er-Rifâî
(ö. 1182)’nin düşüncesinde çok özel bir yer tutar. Fakr kavramı Seyyid Ahmed
er-Rifâî ile birlikte, zühd, fenâ ve kulluk kavramlarını da içerecek bir
vüs’ate kavuşmuştur. Seyyid Ahmed er-Rifâî, Kuran ve sünneti temele alan bir
tasavvufi anlayışı benimsemiş; tasavvufu, sûfiyi ve kulluğu fakr ekseninde
tanımlamış; tasavvuf düşüncesinin varlık, bilgi ve ahlaka dair bakışını fakr
esası üzerine bina etmiştir.  Onun
düşüncesinde fakr sadece hakīkatin elde edildiği derûnî ve manevî bir hal
olmayıp, aynı zamanda sûfiyi Hakk’a, âleme ve insana yönelik sorumluluğa ve
hizmete davet eden aksiyonel bir tezâhürdür. Seyyid Ahmed er-Rifâî’nin tatbîkinde
kendini fütüvvet olarak gösteren bu tezâhür; züll, meskenet, mahviyet ve
acziyet olarak belirmiştir. Diğer taraftan, nefsini tüm varlıktan aşağıda
görme, kınama şeklinde değerlendirilebilecek Melâmî bir neşve olarak tezahür
etmiştir. Bu makalede, sûfîlerin fakr ve fütüvvet kavramlarına dair
görüşlerinin özet bir tasvîri yapılacak, sonrasında ise Seyyid Ahmed
er-Rifâî’nin bu kavramlara nasıl bir yaklaşım sergilediği ele alınacaktır. 

Anahtar Kelimeler

Seyyid Ahmed er-Rifâî, Fakr, Fütüvvet, Fenâ, Zühd

Kaynakça

• Abdulbaki Gölpınarlı, İslam ve Türk İllerinde Fütüvvet Teşkilatı, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, İstanbul, 1949-1950.
• Abdullah Bosnevî, Kitabu'l-Gafri'l-Mutlak İnde Zehâbi Âlemi'l-Fark, Süleymaniye Ktp., Cârullah Efendi, no: 2129.
• ______, Kitâbu Enfâsi'l-Miskiyyeti'r-Rûmiyye fî Tenfîsi'l-Fevâyihi'l-Bâniyye, Süleymaniye Ktp., Cârullah Efendi, no: 2129.
• ______, Kitabu Yedi'l-Ecved fî İstilâmi Haceri'l-Esved, Süleymaniye Ktp., Cârullah Efendi, no: 2129.
• ______, Tecellîyâtü Arâisi’n-Nüsûs fi Manassâti Hikemi’l-Füsûs, Matbaa-i âmire, İstanbul 1290/1873.
• Abdullah Kartal, İlâhî İsimler Teorisi Allah-İnsan İlişkisi, Hayy Kitap, İst. 2009
• Abdürrezzak Kâşânî, Tasavvuf Sözlüğü, (trc. Ekrem Demirli), İz Yayıncılık, İstanbul 2015.
• Abdürrezzak Tek, Nakşîliğin Osmanlı Topraklarına Gelişi Molla Abdullah İlâhî, Emin Yayınları, Bursa 2012.
• ______, Tarihî Süreçte Tasavvuf ve Tarîkatlar, Bursa Akademi Yayınları, Bursa 2016.
• Ahmed Avni Konuk, Füsûsu’l-Hikem Tercüme ve Şerhi, (Haz. Mustafa Tahralı-Selçuk Eraydın), ), İFAV, İstanbul 2005.
• Ahmed Eflâkî, Âriflerin Menkıbeleri, (Trc. Tahsin Yazıcı), Kabalcı Yayınları, İstanbul 2012.
• Ahmed er-Rifâî, “en-Nizâmü’l-hâs li ehli’l-ihtisâs – Hak Yolcusunun Düstûrları”, (trc. Yaman Arıkan), Erkem Yayınları, İstanbul 2005.
• ______, el-Burhânü’l-müeyyed – Kurtarıcı Öğütler, (trc. Sıtkı Gülle), Bedir Yayınevi, İstanbul 1997.
• ______, el-Hikemü’r-Rifâiyye - Hak Yolcusunun Düstûrları, (trc. Yaman Arıkan), Erkem Yayınları, İstanbul 2005.
• ______, el-Mecâlisü’s-seniyye - Sohbet Meclisleri”,. (trc. Ali Can Tatlı), Erkam Yayınları, İstanbul 2003.
• Ahmed Yaşar Ocak, “Fütüvvet”, DİA.
• Ahmed Ziyaüddin Gümüşhanevi, Câmiu’l-Usûl / Veliler ve Tarikatlarda UsûI, (çev. Rahmi Serin), Pamuk Yayınları, İstanbul 1979. Ahmet Yıldırım, Tasvvufun Temel Öğretilerinin Hadislerdeki Dayanakları, TDV. Yayınları, Ankara 2000.
• Aliyyü’l-Kârî, el-Esrâru’l-Merfûa fi’l-Ahbâri’l-Mevzûa (Mevzûatü’l-Kübrâ), (thk., Muhammed b. Saîd b. Besyûnî Za’lûl), Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1985.
• Âşıkpaşazâde, Âşıkpaşazâde Târîhi, (trc. H. Nihal Atsız), Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara 1985.
• Dilaver Selvi, Kur 'an ve Tasavvuf: Tefsirlerin Tasavvufa Bakışı, Şule Yayınları, İstanbul 1997.
• Ebû Abdullah Muhammed İbn Battûta Tancî, İbn Battûta Seyahatnâmesi, (trc. A. Sait Aykut), Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2004.
• Ebû Abdurrahman es-Sülemî, Tabakâtu‟s-Sûfiyye, (tahkik: Nureddin Şeribe), Kahire 1986.
• Ebû Nasr Serrâc et-Tûsî, el-Luma' fi't-Tasavvuf / İslam Tasavvufu, (çev. H. Kamil Yılmaz), Altınoluk yay., İstanbul 1996.
• Ebu’l-Hüdâ es-Sayyâdî, Rifâî Yolunun Esâsları (trc: Mahmud Nedim Aysoy), Ehl-i Beyt Eğitim Kültür ve Yardımlaşma Vakfı Yayınları, Ankara, tarihsiz.
• ______, Tarîkatu’r-Rifâîyye/ Rifâî Yolunun Esasları, trc.: Mahmud Nedim Aysoy, Sultan Yay., İstanbul, Tarihsiz.
• Ebü İsmail Abdullah el-Ensârî el-Herevî, Menâzilu's-Sâirin / Tasavvufta Yüz Basamak, (çev. Abdurrezzak Tek), Emin Yayınları, Bursa 2008.
• Ekrem Demirli, İslam metafiziğinde Tanrı ve İnsan, Kabalcı Yayınları, İstanbul 2012.
• Ercan Alkan, Letâifu’l-İ’lâm fî İşâreti Ehli’l-İlhâm Adlı Tasavvuf Terimleri Sözlüğü Ve Mütercimi Meçhûl Tercümesi, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul 2002.
• Eş-Şeyh Muhammed el-Hâşimî, Ahmed er-Rifâî ve Rifâilik, (Burhânü’l-müeyyed’deki takdîm yazısı), İstanbul 1997.
• Hamza Üzüm, Ebu’l-Hasan Harakani’de Fakr Kavramı = The Concept of Faghr in Abu’l Hasan Kharaqani’s Thought, 21. Yüzyılda Eğitim ve Toplum Eğitim Bilimleri ve Sosyal Araştırmalar Dergisi = Education and Society in the 21st Century The Journal of Education Science and Social Research, 2013.
• Harîrîzâde, Tibyânu Vesâili’l-Hakâyık fî Beyâni Selâsili’t-Tarâik, Süleymaniye Kütp., İbrahim Efendi, no: 430-432. Hâris el-Muhâsibî, Kitâbu‟l-Kasd ve‟r-Rücû’ ilallah, el-Vesâyâ içinde, (tahkik: Abdülkadir Ahmed Atâ) Dâru‟l-Kütübi‟l-Ilmiyye, Beyrut 1986.
• Hasan Kâmil Yılmaz, “Anahatlarıyla Tasavvuf ve Tarikatlar”, Ensar Neşriyat, İstanbul 2004. Hasîrîzâde Elif Efendi, en-Nûru’l-Furkân fî Şerhi Lugâti’l-Kur’ân, (Terc. Mustafa Koç-Eyüp Tanrıverdi), T.C. Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, İstanbul 2015.
• Haşim Şahin, Vefâiyye, DİA.
• Hucvirî, Keşfu’l-Mahcûb – Hakīkat Bilgisi, (trc. Süleyman Uludağ), Dergah Yayınları, İstanbul 1996.
• Hüseyin b. Muhammed Ragıb el-İsfehani, el-Müfrediit fı Garibi 'l-Kur 'an, Mektebetü Nizar Mustafa el-Bâz, 2009.
• İbn Arabî, el-Fütûhâtü’l-Mekkiyye, (nşr. Ahmed Şemseddin), Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, Beyrut 1999.
• Ibn Manzûr, Lisânü’l-Arab, Dâru Sâdır, Beyrut Tarihsiz.
• İsmâil b. Hammâd el-Cevherî, Tâcü’l-Luġa ve Sıhâhu’l-Arabiyye, (thk. Ahmed Abdülgafûr Attâr), Dâru’l-İlm li’l-Melâyîn, Beyrut 1990.
• İsmail b. Muhammed el-Aclûnî, Keşfü 'l-Hafâ ve Müzîlü'I-İIbâs, ammâ İştehera alâ Elsineti'n-nâs, Müessesetü'r-Risâle, Beyrut 1405.
• İsmail Hakkı Bursevî, Tuhfei Aliyye, Selim Ağa Kütüphanesi, Emirhoca-Kemankeş, no: 210.
• İsmâîl Rusûhî Ankaravî, Minhâcü’l-Fukarâ, Haz. Dr. Sâfî Arpagûş, Vefa Yayınları, İstanbul 2010.
• İzzeddîn Ahmed el-Fârûsî el-Vâsıtî, İrşâdü’l-Müslimîn li-Tarîkati Şeyhi’l-Müttekîn, Muhammed Efendi Mustafa Matbaası, İstanbul 1307.
• Kadir Özköse, Ahmed Yesevî’nin Fakr Anlayışı = Fakr Concept of Ahmed Yesevî, Bozok Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2016.
• Kenan Rifâî, Ahmed er-Rifâî, Matbaa-yı Âmire, İstanbul 1340.
• Kuşeyrî, Risâle, (trc. Süleyman Uludağ), Dergah Yayınları, İstanbul 2003.
• M. Saffet Sarıkaya, Bazı Rifaı Fütüvvetnameleri Üzerine Bir Degerlendirme, Ahilik Uluslararası Sempozyumu Kalite Merkezli Bir Yaşam Bildiri Kitabı, Kayseri Büyükşehir Yayınları, Kayseri 2011.
• Mâhir İz, Tasavvuf, Kitabevi Yayınları, İstanbul 1990.
• Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî, Fîhi Mâ Fîh, (trc. Ahmed Avni Konuk, haz. Selçuk Eraydın), İz Yayıncılık, İstanbul 2007.
• Molla Abdullah İlâhî, Keşfü’l-Vâridât li-Tâlibi’l-Kemâlât, Süleymaniye Kütüphanesi, Nâfiz Paşa, no: 1235.
• Molla Fenârî, Aynü’l-A’yân, Rıf’at Bey Matbaası, Derseâdet 1325.
• Muhammed b. Derviş b. Muhammed b. Muhammed el-Hût, Esne’l-Metâlib fî Ehâdîs-i Muhtelifeti’l-Merâtib, (thk. Mahmûd el-Arnaûd), Dâru’l-Fikr, Beyrut 1991.
• Muhammed Fuad Abduibakl, el-Mu'cemuI-Miifehres li Elfâzi'l-Kur'âni'l-Kerim, Dâru’l-Kütübi’l-Mısriyye, Mısır 1364/1945.
• Mustafa Kara, Tasavvuf ve Tarikatlar Tarihi, Dergâh Yayınları, İstanbul 2001.
• Mustafa Tahralı, Rifâiyye, Türkiye’de Tarikatlar: Tarih Ve Kültür İçinde, Editör Semih Ceyhan, İstanbul 2015.
• Mütercim Asım Efendi, El-Okyânûsu’l-Basît fî Tercemeti’l-Kâmûsi’l-Muhît, (Terc. Mustafa Koç-Eyüp Tanrıverdi), T.C. Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, İstanbul 2013.
• Necdet Tosun, Yûnus Emre Rifâî, Hacı Bektaş Vefâî, Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, İstanbul 2013.
• Radiyüddin Ebu’l –Fedâil el Huseyn b. Muhammed Sağânî, el-Mevzûât, (thk. M. Abdulkadir Ahmed), Mektebetü’n-Nahdiyyeti’l- Mısriyye, Kahire 1411.
• Ramazan Muslu, Anadolu’da Tasavvuf Yolları, Ensar Neşriyat, İstanbul 2007.
• Selâmî Erdoğan, Sufizm in The Context of Modernizm The Consept of Adab in Naquib al-Attas, Library of İslam, Chicago 2018.
• Selçuk Eraydın, Tasavvuf ve Tarîkatlar, MÜİFAV Yayınları, İstanbul 2001.
• Semih Ceyhan, Zühd, DİA.
• Suad el-Hakîm, İbn Arabî Sözlüğü, Kabalcı Yayınları, İstanbul 2004.
• Süleyman Uludağ, Fütüvvet, DİA.
• ______, Dört Kapı Kırk Eşik- İslam Toplumlarında Sufi Gelenekler ve Derviş Tipleri” Dergah Yayınları, İstanbul 2010.
• ______, Fakr, DİA.
• ______, Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, Marifet Yayınları, İstanbul l 996.