Humeydî’nin Müsned’inde Yer Alan Rivayetlerin Metin Sonu Bilgileri Bağlamında Süfyân b. Uyeyne’nin Hadisçiliğine Bir Katkı

Yıl 2022, Cilt: 7 Sayı: 1, 51 - 74, 30.06.2022

Emrullah Bolat

https://doi.org/10.20486/imad.1055837

Öz

Hadis tarihinin daha anlaşılır bir görüntüsünün ortaya konulabilmesi için usûl, tabakat ve hadis şerh çalışmalarının yanı sıra isnadlarda ve metin sonu bilgilerde yer alan hususların değerlendirilmesi söz konusu edilmelidir. İsnadlarda yer alan bilgiler hadis tarihiyle ilgili özellikle hadis halkalarında konuşulan meselelere dair epey fikir verebilmektedir. Diğer yandan yine isnadla nakledilmiş rivayetlerin sonunda yer alan bilgi ve notlar da aynı şekilde hadis tarihinin saklı kısımlarını görebilmek açısından oldukça değerlidir. Bu bağlamda kaleme alınmış araştırmamızda Humeydî’nin Müsned’indeki rivayetlerin sonlarında yer alan büyük kısmı Süfyân b. Uyeyne’ye ait notlar incelenmiş ve hadis tarihi açısından önemli bir zaman diliminde yaşamış olan Süfyân’ın hadisçiliğine katkı sunmak amaçlanmıştır. Tabakat eserlerinde genellikle hakkında ta’dil ifadelerine yer verilmiş Süfyân’ın hadisçiliğiyle ilgili işaretler barındıran notlar öncelikle tespit edilmiş, ardından sınıflandırılarak konunun sınırları belirlenmeye çalışılmıştır. Bu çerçevede metin sonu notların beş ana başlığa ayrılabileceği görülmüştür. Başlıklardan üçü dönemin benzer muhtevalı eserleriyle aynı yöntem ve usulleri kullanmada benzerlikler içermesi ve çağdaşlarından farklı bir görünüm arz etmemesi sebebiyle çalışmamıza dâhil edilmemiştir.

Anahtar Kelimeler

Hadis, Humeydî, Süfyân b. Uyeyne, Metin Sonu Bilgiler, Müsned

In the Context of End-Text Information of the Narrations in Humaydi’s Musnad A Contribution to Sufyān b. ʿUyayna’s Hadithism

Öz

In order to present a comprehensible view of the history of hadith, besides the studies on methodology, biography works and hadith commentary, the issues in the isnads and the end-of-text information should be evaluated. The information contained in the isnads can give a great deal of insight into the history of hadith, especially the issues discussed in the gatherings of hadith lessons. On the other hand, the information and notes at the end of the narrations with the isnad are also very valuable in terms of seeing the hidden parts of the history of hadith. In our research, which was written in this context, almost most of the narrations in al-Ḥumaydî’s Musnad written by Sufyân b. ʿUyayna’s notes were examined and it was aimed to contribute to the hadithism of Sufyān, who lived in a critical time in terms of hadith history. These notes, which contain signs about Sufyan's hadithism, of which taʿdīl expressions are usually included in the ṭabaqāt's works, were first identified, then classified and the boundaries of the subject were tried to be determined . In this context, it has been seen that the end-of-text notes can be divided into five main headings. Three of these titles are not included in our study because they have similarities with the works of the period with similar content in using the same methods and process, as well as not presenting a different appearance from their contemporaries.

Anahtar Kelimeler

Hadith, Sufyân b. ʿUyayna, al-Ḥumaydî, Musnad, End of Text İnformation

Kaynakça

• Abdurrezzâk, es-San‘ânî. el-Musannef. thk. Habîburrahmân el-A‘zamî. 11 Cilt. Beyrut: el-Mektebetu’l-İslâmî, 1403/1982.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî. el-Müsned. thk. Şu‘ayb Arnavût. 50 Cilt. Beyrut: Müessesetu’r-risâle, 1420/1999.
• Beyhakî, Ebû Bekir Ahmed b. el-Hüseyn b. Alî. es-Sünenu’l-kubrâ. 10 Cilt. Haydarâbad: Meclisu Dâireti’l-Me‘ârif en-Nizâmiyye, 1344/1925.
• Bolat, Emrullah. Abdullah b. Vehb ve el-Câmi’ fi’l-Hadîs İsimli Eseri, İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2015.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu‘fî. et-Târîhu’l-kebîr. thk. Hâşim en-Nedvî. 9 Cilt. Haydarâbad: Dâiratu’l-Me‘ârifi’l-Usmâniyye, ts.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu‘fî. Sahîhu’l-Buhârî. thk. Mustafa Dîb el-Bugâ. 6 Cilt. Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 1407/1987.
• Dârekutnî, Ebü’l-Hasen Alî b. Ömer b. Ahmed. es-Sünen. thk. Şu‘ayb el-Arnavût. 6 Cilt. Beyrut: Muessesetu’r-Risâle, 1425/2004.
• Ebû Dâvud, Süleymân b. el-Eş‘as b. İshâk es-Sicistânî el-Ezdî. es-Sünen, thk. Muhammed Avvâme. 5 Cilt. Beyrut: Müessesetu’r-reyyân, 1419/1998. Ebû Nuaym, Ahmed b. Abdillâh b. İshâk el-İsfahânî. Hilyetu’l-evliyâ ve tabakâtu’l-asfiyâ. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-Arabî, 1408/1988.
• Erul, Bünyamin. “Hicri II. Asırda Rivayet Üslubu (I): Rivayet Açısından Ma’mer b. Raşid’in (ö. 153) el-Cami'i”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 43/1 (2002), 27-61.
• Erul, Bünyamin. “Hicrî II. Asırda Rivayet Üslubu (II): Dirayet Açısından Ma’mer b. Râşid’in (ö. 153) el-Cami’i”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 43/2 (2002), 57-90.
• Erul, Bünyamin. “Hicrî II. Asırda Rivayet Üslûbu (III): er-Rabî’ b. Habîb (ö. 175-180) ve Rivayet-Dirayet Açısından el-Câmi’i”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 44/2 (2003). 27-68.
• Fesevî, Ebû Yûsuf Ya‘kûb b. Süfyân. el-Ma‘rife ve’t-Târîh. thk. Halîl Mansûr. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1420/1999.
• Hâkim, Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdillâh b. Muhammed. Mâ‘rifetu ulûmi’l-hadîs. thk. Es-Seyyid Mu‘zam Huseyn. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1437/2016.
• Hatîb, Ebû Bekir Ahmed b. Alî b. Sâbit el-Bağdâdî. el-Fakîh ve’l-mütefakkih. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1435/2014.
• Hatîb, Ebû Bekir Ahmed b. Alî b. Sâbit el-Bağdâdî. Târîhu Bağdâd. thk. Beşşâr Avvâd Ma‘rûf. 17 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1422/2001.
• Humeydî, Ebû Bekir Abdullah b. ez-Zübeyr b. Îsâ el-Kureşî. el-Müsned. thk. Huseyn Suleym Esed ed-Dârânî - Murhef Huseyn Esed. 3 Cilt. İstanbul: Dâru’s-Semmân, 1440/2019.
• Humeydî, Ebû Bekir Abdullah b. ez-Zübeyr b. Îsâ el-Kureşî. Usûlü’s-sünne. thk. Muş’il Muhammed el-Hıdâdî. Kuveyt: Dâru İbni’l-Esîr, 1418/1997.
• İbn Ebî Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahmân b. Muhammed b. İdrîs er-Râzî. el-Cerh ve’t-ta‘dîl. 9 Cilt. Beyrut: Dârul Kutubi’l-İlmiyye, 1371/1952.
• İbn Hallikân, Ebü’l-Abbâs Şemsüddîn Ahmed b. Muhammed b. İbrâhîm b. Ebî Bekir. Vefayâtu’l- a‘yân ve enbâu’z-zamân. thk. İhsân Abbâs. Cilt 8. Beyrut: Dâru Sâdır, 1398/1978.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân b. Ahmed el-Büstî. es-Sahîh, thk. Şu‘ayb el-Arnavût. 18 Cilt. Beyrut: Muessesetu’r-Risâle, 1414/1993.
• İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî. es-Sünen. thk. Muhammed Fuâd Abdulbâkî. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-fikr, ts.
• İbn Sa‘d, Muhammed. Kitâbu’t-tabakâti’l-kebîr. thk. Ali Muhammed Ömer. 11 Cilt. Kahire: Mektebetu’l-Hâncî, 1422/2001.
• İbnu’n-Nedîm, Ebü’l-Ferec Muhammed b. Ebî Ya‘kûb İshâk b. Muhammed b. İshâk. el-Fihrist. Lübnan: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1431/2010.
• Kadı İyâz, Ebü’l-Fazl İyâz b. Mûsâ b. İyâz el-Yahsubî. İkmâlu’l-Mu’lim bi fevâidi Müslim. thk. Yahyâ İsmâîl. 8 Cilt. Kahire: Dâru’l-Vefâ, 1419/1998.
• Karabulut, Fuat. Süfyan b. Uyeyne ve Hadis İlmindeki Yeri. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2007.
• Mâlik, İbn Enes. el-Muvatta’. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 1425/2004.
• Mizzî, Ebü’l-Haccâc Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdirrahmân b. Yûsuf. Tehzîbu’l-kemâl fî esmâi’r-ricâl. thk. Beşşâr Avvâd Ma‘rûf. 35 Cilt. Beyrut: Müessesetu’r-risâle, 1403/1983.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc b. Müslim el-Kuşeyrî. es-Sahîh. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Cîl/Dâru’l-Âfâk el-Cedîde, ts.
• Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb b. Alî. es-Sünen. thk. Abdulfettâh Ebû Gudde. 8 Cilt. Halep: Mektebu’l-Matbuat el-İslâmiyye, 1406/1986.
• Sa‘îd b. Mansûr, Ebû Osmân Saîd b. Mansûr b. Şu‘be el-Horasânî. es-Sünen. thk. Sa‘d b. Abdullah. 5 Cilt. Riyad: Dâru’l-Âsımî, 1414/1993.
• Sezgin, Fuat. Buhârî’nin Kaynakları. Ankara: Otto Yayınları, 2015.
• Sezgin, Fuat. Târîhu’t-turâsi’l-Arabî. 10 Cilt. Riyad: Câmiatü’l-İmam Muhammed b. Suud el-İslâmiyye, 1412/1991.
• Süfyân b. Uyeyne, Ebû Muhammed. Cüz‘un fîhi hadîsu Süfyân b. Uyeyne. thk. Ahmed b. Abdurrahmân. Kahire: Mektebetu Dâru’l-Menâr, 1407/1987.
• Süfyân b. Uyeyne, Ebû Muhammed. Hadîsu Süfyân b. Uyeyne. thk. Muflih b. Süleymân. Riyad: Dâru’l-Meymân, 1431/2010.
• Tayâlisî, Ebû Dâvud. el-Müsned. thk. Muhammed b. Abdulmuhsin et-Turkî. 4 Cilt. Cîze: Dâru Hicr li’t-Tıbâa ve’n-Neşr, 1420/1999.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre. el-Câmi’u’s-Sahîh Sünen-i Tirmizî. thk. Ahmed Muhammed Şâkir. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâs el-Arabî, ts.
• Yücel, Ahmet. “Humeydî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 18/357. Ankara: TDV Yayınları, 1998.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân. Siyeru a‘lâm en-nubelâ. thk. Şu‘ayb el-Arnavût. 25 Cilt. Beyrut: Müessesetu’r-risâle, 1402/1982.