Yayımlanmış Şer’iyye Sicillerinde Hanım Unvanı Taşıyan Kadınlar

Yıl 2022, Cilt: 7 Sayı: 2, 243 - 268, 31.12.2022

Gülay Sonkur

https://doi.org/10.20486/imad.1183754

Öz

Osmanlı Devleti’nde şer’i mahkemelerde verilen kararların kayıt altına alındığı defterlere şer’iyye sicili ya da kadı sicili denilmektedir. Sicillerde mahkemeye konu olan kişilerin isimleri ve unvanları yer almaktadır. Bu unvanlar, kişilerin toplumdaki statüsünü göstermeye yardımcı olmaktadır. Bu çalışma kapsamında, sicillerde hanım unvanına sahip kadınlar tespit edilmiştir. Hanım unvanı; saygınlık belirten bir kelime olup, bir kadının Osmanlı toplumundaki statüsünü göstermektedir. Sicillerde yer alan bin yüz otuz yedi hüküm incelenerek hanım unvanına sahip bin iki yüz dokuz isme ulaşılmıştır. Hangi isimlerin sıklıkla geçtiği tespit edilerek yüzyıllar içindeki toplumsal değişimin kadın isimleri üzerindeki etkisi ele alınmıştır. Elde edilen bulgular neticesinde sicillerde yer alan kadınların hanım unvanını taşımasının sebeplerine yer verilmiştir. Bu unvanı taşıyan kadınların, babaları ya da kocaları toplumda veya devlet içinde saygın konumda bulunan kişiler olmuşlardır. Saygın bir statüde bulunan kimsenin kızından veya karısından “hatun” unvanıyla değil, “hanım” unvanıyla bahsedilmesi dikkat çekici bir husustur. Hanım unvanına sahip kadınların taşıdıkları isimler Osmanlı Devleti’nin toplumsal yapısı hakkında bilgiler vermektedir. Bu makalede, kadınların hanım unvanına sahip olmasının Osmanlı toplumunda statü sahibi olabilmelerinin neye tekabül ettiğine dair yeni bir açılım sağlanması hedeflenmektedir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Tarihi, Şer'iyye Sicilleri, Kadın İsimleri, Unvan, Hanım

Women Holding the Title of Lady in the Published Records of Shar'iyya

Öz

In the Ottoman State, books in which decisions taken in sharia courts are registered are referred to as sharia registers or court registers. The names and titles of the persons against whom the court is directed shall be recorded. These titles may help to show individuals' status in society. In this study is determined among the females in the register those with the title of lady. Title of lady; it is a word which indicates respectability and the status of a woman in Ottoman society. One thousand two hundred and nine names with the title of lady were achieved by examining one thousand hundred and thirty-seven dispositions in the records. It's about the names that are frequently used and the effect of social change over the centuries on women's names. As a result of the data obtained this article, focuses on why women in registries are called ladies.The fathers or husbands of the women who held that title were individuals who held a respectable position in society or the state. It should be noted that the daughter or wife of someone with a respectable status is designated as "lady" rather than as "khatun". Furthermore, the names of the women with the title of lady give information on the social structure of the Ottoman State. In this article, it aims to offer a new perspective on what it means for women to have the title of lady in Ottoman society.

Anahtar Kelimeler

Ottoman History, Sharia Registers, Female Names, Title, Lady

Kaynakça

• Acar, Funda. “Osmanlı’da Padişah Oğulları ve Kızlarının Eşitlendiği Alan: Teşrifat”. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 14/27 (Ocak 2015), 183-202.
• Barkan, Ö.Lütfi. “Edirne Askerî Kassamı’na Ait Tereke Defterleri (1545-1659)”. Türk Tarih Belgeleri Dergisi 3/5-6 (1966), 1-479.
• Baş, Halit – Güllüdağ, Nesrin. “1452 Numaralı İzmit Şeriyye Sicilinde Yer Alan Unvan ve Lakaplar Üzerine Bir İnceleme”. Anasay Dergisi 3/7 (Şubat 2019), 73-105.
• Bozkurt, Fatih. III. Mustafa Dönemine Ait Bir Kadınefendinin Masraf Defteri, İstanbul: Me-tamorfoz Yayıncılık, 2016.
• Canbakal, Hülya. 17. Yüzyılda Ayntab, Osmanlı Kentinde Toplum ve Siyaset. çev. Zeynep Yelçe. İstanbul: İletişim Yayınları, 1.Basım, 2009.
• Eker, Süer. Türk Dil Bilimi Bakımından Tarihî Askerî Terminoloji Modern Dönemde Rütbe ve Birlik Adları, Ankara: Grafiker Yayınları, 2007.
• Erkan, Nevzat. Osmanlı Üsküdar’ında Toplumsal Hayat (18. Asır Üsküdar’da Müslim-Gayrimüslim İlişkileri. İstanbul: Üsküdar Belediyesi, 1.Basım, 2015.
• Güncel Türkçe Sözlük. Erişim 16 Aralık 2022. http://sozluk.gov.tr/
• Gündüz, Tufan. "Şah". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 10 Şubat 2022. https://islamansiklopedisi.org.tr/sah--hukumdar
• İpşirli, Betül. Hayatlarının Çeşitli Safhalarında Harem-i Hümayun Cariyeleri 18. Yüzyıl. İs-tanbul: Kitap Yayınları, 1.Basım, 2017.
• İstanbul Kadı Sicilleri Anadolu Sadareti Mahkemesi 2 Numaralı Sicil (1251-1257/1835-1841), haz. M. Akif Aydın, İstanbul: İSAM Yayınları, 2019. http://www.kadisicilleri.org/index.php
• İstanbul Kadı Sicilleri Bab Mahkemesi 46 Numaralı Sicil (1096 - 1097/1685 – 1686), haz. Sabri Atay-Hüseyin Kılıç-Yılmaz Karaca-Rasim Erol-Salih Kahriman-Fuat Recep, İs-tanbul: İSAM Yayınları, 2011. http://www.kadisicilleri.org/index.php
• İstanbul Kadı Sicilleri Bab Mahkemesi 92 Numaralı Sicil (1120-1121/1709),haz. M. Akif Aydın, İstanbul: İSAM Yayınları, 2019. http://www.kadisicilleri.org/index.php
• İstanbul Kadı Sicilleri Beşiktaş Mahkemesi 63 Numaralı Sicil (1061-1062/1651 1652), haz. M. Akif Aydın, İstanbul: İSAM Yayınları, 2019. http://www.kadisicilleri.org/index.php
• İstanbul Kadı Sicilleri Evkaf-ı Hümâyûn Müfettişliği 673 Numaralı Sicil (1300-1301/1883-1884), haz. M. Akif Aydın, İstanbul: İSAM Yayınları, 2019. http://www.kadisicilleri.org/index.php
• İstanbul Kadı Sicilleri Eyüb Mahkemesi (Havass-ı Refia) 90 Numaralı Sicil (1090 - 1091/1679 - 1680), haz. Fuat Recep- Hüseyin Kılıç-Rasim Erol-Sabri Atay-Salih Kahriman-Yılmaz Karaca, İstanbul: İSAM Yayınları, 2011. http://www.kadisicilleri.org/index.php
• İstanbul Kadı Sicilleri Hasköy Mahkemesi 3 Numaralı Sicil (1023-1081/1615-1670), haz. M. Akif Aydın, İstanbul: İSAM Yayınları, 2019. http://www.kadisicilleri.org/index.php
• İstanbul Kadı Sicilleri İstanbul Mahkemesi 10 Numaralı Sicil (1072-1073/1661-1663), haz. M. Akif Aydın, İstanbul: İSAM Yayınları, 2019. http://www.kadisicilleri.org/index.php
• İstanbul Kadı Sicilleri İstanbul Mahkemesi 137 Numaralı Sicil (1236-1238/1821-1822), haz. M. Akif Aydın, İstanbul: İSAM Yayınları, 2019. http://www.kadisicilleri.org/index.php
• İstanbul Kadı Sicilleri İstanbul Mahkemesi 148 Numaralı Sicil (1241-1242/1826-1827), haz. M. Akif Aydın, İstanbul: İSAM Yayınları, 2019. http://www.kadisicilleri.org/index.php
• İstanbul Kadı Sicilleri İstanbul Mahkemesi 156 Numaralı Sicil (1246-1247/1831-1832), haz. M. Akif Aydın, İstanbul: İSAM Yayınları, 2019. http://www.kadisicilleri.org/index.php
• İstanbul Kadı Sicilleri İstanbul Mahkemesi 172 Numaralı Sicil (1257-1258/1841-1842), haz. M. Akif Aydın, İstanbul: İSAM Yayınları, 2019. http://www.kadisicilleri.org/index.php
• İstanbul Kadı Sicilleri İstanbul Mahkemesi 334 Numaralı Sicil (1280-1329/1863-1911), haz. M. Akif Aydın, İstanbul: İSAM Yayınları, 2019. http://www.kadisicilleri.org/index.php
• İstanbul Kadı Sicilleri İstanbul Mahkemesi 56 Numaralı Sicil (1201-1203/1786-1787), haz. M. Akif Aydın, İstanbul: İSAM Yayınları, 2019. http://www.kadisicilleri.org/index.php
• İstanbul Kadı Sicilleri İstanbul Mahkemesi 78 Numaralı Sicil (1216-1217/1801-1803), haz. M. Akif Aydın, İstanbul: İSAM Yayınları, 2019. http://www.kadisicilleri.org/index.php
• İstanbul Kadı Sicilleri İstanbul Mahkemesi 94 Numaralı Sicil (1222-1223/1807-1809), haz. M. Akif Aydın, İstanbul: İSAM Yayınları, 2019. http://www.kadisicilleri.org/index.php
• İstanbul Kadı Sicilleri Kısmet-i Askeriye Mahkemesi 19 Numaralı Sicil (1109-1110/1698-1699), haz. M. Akif Aydın, İstanbul: İSAM Yayınları, 2019. http://www.kadisicilleri.org/index.php
• İstanbul Kadı Sicilleri Mahfel-i Şer‘iyyât Mahkemesi 3 Numaralı Sicil (1273-1274/1857), haz. M. Akif Aydın, İstanbul: İSAM Yayınları, 2019. http://www.kadisicilleri.org/index.php
• İstanbul Kadı Sicilleri Rumeli Sadâreti Mahkemesi 127 Numaralı Sicil (1090-1091/1679-1680), haz. M. Akif Aydın, İstanbul: İSAM Yayınları, 2019. http://www.kadisicilleri.org/index.php
• İstanbul Kadı Sicilleri Üsküdar Mahkemesi 531 Numaralı Sicil (1204-1207/1790-1793), haz. M. Akif Aydın, İstanbul: İSAM Yayınları, 2019. http://www.kadisicilleri.org/index.php
• Kandemir, M. Yaşar. "Fatıma". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 7 Şubat 2022. https://islamansiklopedisi.org.tr/fatima#1
• Kandemir, M. Yaşar. "Hatice". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 8 Şubat 2022. https://islamansiklopedisi.org.tr/hatice
• Karaca, Filiz. "Hanım Sultan". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 6 Şubat 2022. https://islamansiklopedisi.org.tr/hanim-sultan
• Kiel, Machiel. "Niş". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 9 Şubat 2022. https://islamansiklopedisi.org.tr/nis
• Köprülü, Orhan F. "Bey". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 6 Şubat 2022. https://islamansiklopedisi.org.tr/bey
• Köprülü, Orhan F. "Çavuş". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 6 Şubat 2022. https://islamansiklopedisi.org.tr/cavus
• Köprülü, Orhan F. "Efendi". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 6 Şubat 2022. https://islamansiklopedisi.org.tr/efendi
• Kunt, Metin. “Ottoman Names And Ottoman Ages”. Journal of Turkish Studies, Raiyyet Rüsumu Essays Presented to Halil İnalcık on His Seventeeth Birthday by His Col-leagues and Students. c:10, 1986.
• Küçükaşcı, Murad S. “Tarihi Süreçte Seyyid ve Şerif Kavramlarının Kullanımı”. The Journal Of Ottoman.Studies XXXIII, Prof. Dr. Muammer Kemal Özergin Hatıra Sayı-sı, İstanbul, 2009.
• Küçükaşcı, Mustafa Sabri. "Seyyid". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 9 Şubat 2022. https://islamansiklopedisi.org.tr/seyyid
• Özaydın, Abdülkerim. "Nizamülmülk". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 9 Şubat 2022. https://islamansiklopedisi.org.tr/nizamulmulk
• Özaydın, Abdülkerim. "Unvan". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 6 Şubat 2022. https://islamansiklopedisi.org.tr/unvan#1
• Özcan, Abdülkadir. "Hatun". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 6 Şubat 2022. https://islamansiklopedisi.org.tr/hatun
• Öztürk, Necdet. 14.-15. Asır Osmanlı Kültür Tarihi Devlet Düzeni Sosyal Hayat, İstanbul, Bilge Yayıncılık, 2014.
• Sinanoğlu, Mustafa. "Hürmüz". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 10 Şubat 2022. https://islamansiklopedisi.org.tr/hurmuz--zerdustilik
• Topaloğlu, Bekir. "Amine". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 6 Şubat 2022. https://islamansiklopedisi.org.tr/amine
• Uraler, Aynur. "Rukıyye". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 7 Şubat 2022. https://islamansiklopedisi.org.tr/rukiyye
• Uraler, Aynur. "Ümmehatü’l-Mü’minun". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Eri-şim 7 Şubat 2022. https://islamansiklopedisi.org.tr/ummehatul-muminin
• Uyar, Gülgün. Siyasi ve İctimai Hayatta Ali-Fatıma Evladı (260/873’e kadar), İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2003.