Cephe ve Ürün Tasarımında Kültür ve Desen Sentezi: Ganç Sanatı

Yıl 2023, Cilt: 8 Sayı: 2, 121 - 137, 31.12.2023

Taner Aşçı

https://doi.org/10.20486/imad.1355719

Öz

Ganç oymacılık sanatı, merkezi Orta Asya olan, yüksek işçilik gerektiren ve sürdürülebilir bir süsleme sanatıdır. Antik çağlardan bu yana var olan ve içinde bulunduğu toplumlardan etkilenerek zenginleşen bu sanat dalı sürdürülebilir malzeme kullanımı ile de öne çıkmaktadır. Derin felsefi ve sanatsal anlam yüklü birimlerin birbirleri ile eşsiz uyumunu sergileyen Ganç sanatında insan faktörü önemli rol oynamaktadır. Öyle ki birbirini tamamlayan bu iki unsur aynı zamanda birbirlerini de etkilemişlerdir. Alçı taşı ve kil malzemesinden elde edilen sıvanın yüzeye iki kat olarak uygulanması ve ardından ıslak yüzeyin özel aletler ile oyularak desen işlenmesi Ganç sanatının temelini oluşturmaktadır. İslam estetiği ve felsefesi ile tanışmasıyla boyut değiştiren ve büyük bir zenginliğe kavuşan Ganç sanatı, bu zenginliği iç ve dış cephe tasarımlarına da aktarmıştır. İcra edildiği dönemin izlerini barındıran Ganç sanatı kullanılarak gerçekleştirilen cephe tasarımları halen ihtişamını korumaktadır. Bu çalışmada Ganç oymacılık sanatının insan ve toplum ilişkisi incelenmekte, yüzey ve cephe tasarımı ile ürün tasarımına dair örnekler sunulmaktadır. Bu çerçevede sanat ve insan ilişkisini etkileyen sosyal, kültürel ve dini gelişmelerin Ganç sanatı üzerindeki etkileri günümüzden örneklerle birlikte değerlendirilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Ganç, Oymacılık, Sanat, Ürün Tasarımı, Cephe Tasarımı

The Synthesis of Culture and Pattern in Facade and Product Design: The Art of Ganç

Öz

Ganch carving that is Central Asia based ancient art, is a highly skilled and sustainable decorative brnach of art. This branch of art, which has existed since ancient times and enriched by the influence of the societies it is in, also stands out with the use of sustainable materials. The human factor plays an important role in the art of Ganch, which exhibits the unemployed harmony of units loaded with deep philosophical and artistic meanings. So much so that, these two elements that complement each other also affect each other. The basis of the art of Ganch is the application of the plaster obtained from gypsum and clay material to the surface in two layers, and then the engraving of the wet surface with special tools. The art of Ganch, which changed its dimension and gained great wealth with its meeting with Islamic aesthetics and philosophy, transferred this richness to interior and exterior designs. Facade designs made using the Ganch art, which contains the traces of the period in which it was performed, still preserves its splendor.In this study, the relationship of Ganch carving art with society and people is examined and examples of its use in surface and facade design are presented. In this context, the effects of social, cultural and religious developments that affect the relationship between human and art on Ganch art are evaluated with examples from today.

Anahtar Kelimeler

Ganç, Carving, Art, Product Design, Facade Design

Kaynakça

• Abdujalolovich, Sardor bek Abdujalolov vd. “Features of Uzbek Ganch Carving”. International Journal on Integrated Education 4/12 (2021), 201-203. ISSN: 26203502
• Alikulovich, Saymanov Meyrhat. “The Art of Carvıng in Uzbekistan: Past and Future Prospects”. Science and Innovation International Scientific Journal 2/3 (2023), 17-23. Issn: 2181-3337.
• Arkeolojik Haber. “Sultan Sencer Türbesi”. Erişim: 04.08.2023. https://www.arkeolojikhaber.com/haber-sultan-sencer-turbesi-33941/
• Central Asia Travel. “Ganç Oymacılığı”. Erişim: 14.08.2023. https://www.centralasia-travel.com/ru/publication/photos?cat=1345
• Çaycı, Ahmet. İslam Mimarisinde Anlam ve Sembol. Konya: Palet Yayınları, 2017.
• Çetin, Aysu Sarı. “İç mimari tasarımda malzemenin önemi”. Pearson Journal of Social Science and Humanities 6 /10 (2021), 143-151 https://doi.org/10.46872/pj.208 ISSN: 2717-7386
• Fergana News. “Kar Beyazı Dantel Ganchkor Asrol Muhtarova”. Erişim: 21.08.2023. https://www.fergananews.com/articles/4255
• Gömeç, Sadettin Yağmur - Fidan, Ayşe Gül. “Özbek Tarihi ve Kültürüne Genel Bir Bakış”. Genel Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi 4/8 (2022), 749-776. https://doi.org/10.53718/gttad.1115025
• Jabbarov, Rustam Ravshanovich. “Patterns in Applied Art of the Uzbek Folk”. European Journal of Arts 1. (2023), 11–14. DOI: https://doi.org/10.29013/EJA‑23-1-11-14.
• Khodjaniyazov, Tirkesh - Kurbanov, Aydogdy. “The Beginning of Islam in Central Asia: The First Mosque in Merv, Turkmenistan”. Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi 35 (Güz 2021), 277-291.
• Kizi, Mirpulatova Munis Akmal vd. “Ornaments as a Synthesis of Arts in Landscape Design of Uzbekistan Cities”. PalArch’s Journal of Archaeology of Egypt/ Egyptology 17/6 (2020), 3170-3176. Retrieved from https://archives.palarch.nl/index.php/jae/article/view/1287.
• Murodovich, Abduraimov Sherzod. “Artistic-Stylish Traditions in the Architecture of Samarkand”. Internatıonal Journal of Scıentıfıc & Technology Research 7/9 (2018), 49-53. Issn 2277-8616.
• Muslimovich, Arifjan Salimov vd. “Fergana Valley Architectural School Decoration Methods”. The American Journal of Applied Sciences 2/12 (2020), 21-25. doi.org/10.37547/tajas/Volume02Issue12-05. ISSN:2689-0992.
• Neferin Günlüğü. “Buhara Emiri'nin Yazlık Sarayı, İsmail Samani ve Chashma-Ayub'un türbesi”. Erişim: 21.08.2023 https://nefer.livejournal.com/3351602.html?rfrom=neferjournal
• Saidova, Ziyoda. “Principles of Development of Uzbek Folk Applied Decorative Art”. Internatıonal Journal of Multıdıscıplınary Research And Analysıs 5/6 (2022), 1328-1330. Doi:10.47191/İjmra/V5-İ6-18. Sobh, Hesham - Samy, Heba Allah. “Islamic Geometric Patterns as Timeless Architecture”. Journal of Al Azhar University Engineering Sector 13/48 (2018), 1074-1088.
• Sultankhojayev, N. vd. “Utilizations of modern educational Technologies in the Exploring of the History of Craftmenship”. Texas Journal of Philology, Culture and History 6 (2022), 22-23. ISSN: 2770-8608.
• Tuxsanova, Viloyat Rajabovna - Ikhtiyarovna, Asrorova Sharofat. “Development of the Art of Ganch Carving”. European Journal of Innovation in Nonformal Education (EJINE) 2/1 (2021), 184-188. ISSN: 2795-8612.
• Odabaşı, Yavuz - Barış, Gülfidan. Tüketici Davranışı. İstanbul: MediaCat, 2010.
• OK, Ok Sosyal Ağı. Erişim: 17.08.2023. https://ok.ru/mykhorezmi/topic/62617564367740
• Oleg Şelokov Fotoğraflar. “Taşkent Müzeleri”. Erişim: 21.08.2023. http://www.a33.ru/pic/uzbekistan/tashkent/museum/index.html
• Özgür, Cengiz vd. “Çağdaş Sanat Yapıtlarında Fraktal Geometri Etkileri Üzerine Bir Değerlendirme”. Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 26, (2020) 563-576.
• Wikipedi. “Özbekistan”. Erişim: 03.08.2023. https://tr.wikipedia.org/wiki/%C3%96zbekistan
• Zagirova, Guzel. “Medieval Islamic Stucco Décor vs. Soviet Architecture of Uzbekistan”. Quaderni di Venezia Arti 4, Taking and Denying (2020), 37-50.
• Zagirova Guzel. I. “Lotus in Central Asia: A Sassanian Motif in the Islamic Stucco Decoration”. Theory and Current Issues of Art History: Collection of Scholarly Articles. st. Petersburg State University Publishing House. S. (2022), 608–621. ISSN 2312-2129. http://dx.doi.org/10.18688/aa2212-06-48.