The Effect of the Geography of Muqātil b. Sulaymān Homeland on His Tafsīr

Yıl 2024, Cilt: 9 Sayı: 1, 159 - 186, 21.06.2024

Ayşe Uzun

https://doi.org/10.20486/imad.1450113

Öz

Abstract
In this article, the emphasis on tawḥīd in Muqātil b. Sulaymān’s (d. 150/767) tafsīr is analysed and the justification for this emphasis is put forward. It is determined that the emphasis on tawḥīd in tafsīr is generally manifested in two types. These are the parts in which the commentator directly gives the meaning of tawḥīd to the words and the parts in which he indirectly refers to tawḥīd. It is understood that Muqātil made the theme of tawḥīd one of the main topics of his tafsīr. The article argues that the religious culture dominant in the geography where the commentator was born and raised led him to emphasise tawḥīd. Muqātil’s hometown, Balkh, was one of the important centres of Buddhism before the Islamic conquests. The presence of the famous Buddhist temple of Nawbahar in Balkh, the adornment of the idols in this temple with various jewels, and the visits of Chinese Buddhist travellers and pilgrims for religious and scholarly purposes are data showing the relationship between Balkh and Buddhism. In the eyes of Muslim authors, Buddhism corresponds to shirk, which is the opposite of monotheism. In Muqātil’s time, Buddhist influences continued to exist in that geography. The commentator's emphasis on tawḥīd becomes comprehensible with this background information. In this article, it is aimed to show the effect of geography as it is an element that shapes the content of tafsīr. Text analysis method is used in the research.

Anahtar Kelimeler

Tafsir, Muqatil b. Suleyman, Tawhid, Buddhism, Geography

Mukâtil b. Süleyman’ın Yaşadığı Coğrafyanın Tefsirine Olan Etkisi

Öz

Öz
Bu makalede Mukâtil b. Süleyman’ın (ö. 150/767) tefsirindeki tevhid vurgusu incelenmekte ve söz konusu vurgunun gerekçesi ortaya konmaktadır. Tefsirdeki tevhid vurgusunun genel itibarıyla iki türde tezahür ettiği tespit edilmektedir. Bunlar müfessirin lafızlara doğrudan tevhid anlamı verdiği ve dolaylı olarak tevhide hamlettiği kısımlardır. Mukâtil’in tevhid temasını, tefsirinin temel konularından biri haline getirdiği anlaşılmaktadır. Makalede müfessirin doğup büyüdüğü coğrafyada hâkim olan dinî kültürün onu tevhid vurgusuna sevk ettiği iddia edilmektedir. Mukâtil’in memleketi Belh, İslam fetihlerinden önce Budizm’in önemli uğrak noktalarından biridir. Nevbahâr gibi meşhur Budist tapınağının Belh’te bulunması, bu tapınaktaki putların çeşitli mücevherlerle süslenmesi ve Çinli Budist seyyah ve hacıların dinî ve ilmî gayelerle burayı ziyaret etmeleri Belh ve Budizm ilişkisini gösteren verilerdir. Müslüman müellifler nezdinde Budizm, tevhidin karşıtı olan şirke tekabül etmektedir. Mukâtil’in yaşadığı çağda o coğrafyada Budist etkiler varlığını sürdürmektedir. Müfessirin tevhid vurguları, bu arka plan bilgisiyle anlaşılır hale gelmektedir. Makalede tefsir muhtevasını şekillendiren bir unsur olması hasebiyle coğrafyanın etkisini göstermek amaçlanmaktadır. Araştırmada metin analizi yöntemi kullanılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Mukatil b. Süleyman, Tevhid, Budizm, Coğrafya

Teşekkür

Makalenin ham halini okuyup katkı ve değerlendirmelerini sunan Prof. Dr. İsmail Çalışkan'a, Arş. Gör. Hayriye Özlem Sürer'e ve müzakereleri için Arş. Gör. Elif Emirahmetoğlu'na teşekkür ederim

Kaynakça

• Azad, Arezou. “Introduction: The Discourse of Landscape, Balkh and its History”. Sacred Landscape in Medieval Afghanistan: Revisiting the Faḍāʾil-i Balkh (Oxford Oriental Monographs). 1-35. Oxford: Oxford University Press, 2013. https://doi.org/10.1093/acprof:oso/9780199687053.003.0001
• Azad, Arezou. “Scholars, the Spirits of Sacred Landscape”. Sacred Landscape in Medieval Afghanistan: Revisiting the Faḍāʾil-i Balkh (Oxford Oriental Monographs.). 1-52. Oxford: Oxford University Press, 2013. https://doi.org/10.1093/acprof:oso/9780199687053.001.0001
• Azad, Arezou. - Kennedy, Hugh. “The Coming of Islam to Balkh”. Authority and Control in the Countryside From Antiquity to Islam in the Mediterranean and Near East (6th-10th Century. ed. Alain Delattre vd. 284-310. Leiden: Brill, 2019. https://doi.org/10.1163/9789004386549_010
• Azad, Arezou. “Editor’s Introduction”. Shaykh al-Islām Abū Bakr ʿAbd Allāh al-Wāʿiẓ al-Balkhī, Faḍāʾil-i Balkh or “The Merits of Balkh”. çev. Arezou Azad vd. 1-35. United Kingdom: The E. J. W. Gibb Memorial Trust, 2021.
• Barthold, Vasilii Vladimirovich. An Historical Geography of Iran. çev. Svat Soucek. Princeton: Princeton University Press, 1984.
• Beal, Samuel. The Life of Hiuen Tsiang. London: Trübner & Co, 1914.
• Belhî, Ebü’l-Hasen Mukâtil b. Süleyman b. Beşîr el-Ezdî. Tefsîrü Mukâtil b. Süleyman. thk. Ahmed Ferîd. 3 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• Berzin, Alexander. “Historical Survey of the Buddhist and Muslim Worlds’ Knowledge of Each Other’s Customs and Teachings”. The Muslim World 100 (2010), 187-203. https://doi.org/10.1111/j.1478-1913.2010.01313.x
• Crone, Patricia. “Buddhism as Ancient Iranian Paganism”, Late Antiquity: Eastern Perspectives. ed. Teresa Bernheimer vd. 35-53. Great Britain: The E. J. W. Gibb Memorial Trust 2012.
• DeWeese, Devin. “Orta Asya”. çev. Melike Neva Şellaki. İslam Dünyası. ed. Adrew Rippin. 113-136. İstanbul: Alfa Yayınları, 2022.
• Elverskog, Johan. Buddhism and Islam on the Silk Road. Philadelphia: University Of Pennsylvania Press, 2010. https://doi.org/10.9783/9780812205312
• Erkin, Shafiqullah. İslâmlaşma Sürecinde Belh Şehri. Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2005.
• Foltz, Richard. “Buddhism in the Iranian World”. The Muslim World 100 (2010), 204-214. https://doi.org/10.1111/j.1478-1913.2010.01322.x
• Güler, Nurdane. Mukâtil Tefsirinde Tevhid. Ankara: Grafiker Yayınları, 2022.
• Harrison, Paul. vd. “Introduction”. From Birch Bark to Digital Data: Recent Advances in Buddhist Manuscript Research. ed. Paul Harrison vd. 7-22. Wien: Österreichische Akademie der Wissenschaften, 2014.
• Heirman, Ann - Bumbacher Stephan Peter. “Introduction: The Spread Of Buddhism”. The Spread of Buddhism. ed. Ann Heirman vd. 1-14. Leiden: Brill, 2007. https://doi.org/10.1163/ej.9789004158306.i-474.5
• Hemedânî, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. İshâk b. İbrâhîm. Kitâbü’l-büldân. thk. Yûsuf el-Hâdî. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1996.
• Jahn, Karl. “Kamālashrī Rashīd al-Dīn’s ‘Life and Teachings of Buddha’ A Source for the Buddhism of the Mongol Period”. Central Asiatic Journal 2/2 (1956), 81–128.
• Leukel, Perry Schmidt. “Buddhist-Muslim Dialogue. Observations and Suggestions From a Christian Perspective”. The Muslim World 100 (2020), 349-363. https://doi.org/10.1111/j.1478-1913.2010.01317.x
• Mahdi, Mohammad Yasir. “Türk-İslam Kültür Merkezlerinden Biri Olarak Belh Şehri”. İSTEM 9/8 (2011), 219-241.
• Mertoğlu, M. Suat. “Mukâtil b. Süleyman ve Tefsire Dair Eserlerinin Klasik Dönemdeki Tedavülü”. Dîvân Disiplinler Arası Çalışmalar Dergisi 26/50 (2021), 183-222.
• Mukâtil, b. Süleyman. Kur’an Terimleri Sözlüğü -el-Eşbâh ve’n-Nezâir fi’l-Qur’âni’l-Kerîm-. çev. M. Beşir Eryarsoy. İstanbul: İşaret Yayınları, 2016.
• Mü’min, Muhammed. Ceride-i Belh. ed. Mayil Hirevî. y.y., ts.
• Nedîm, Muhammed b. İshak. el-Fihrist. çev. Ramazan Şeşen. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2019.
• Nerşahî, Ebû Bekr Muhammed b. Ca‘fer. Târîh-i Buhârâ. çev. Ebû Nasr Ahmed b. Muhammed el-Kubâvî - Erkan Göksu. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2013.
• Obus, Kieko. “The Muslim Doctrine of Prophethood in the Context of Buddhist-Muslim Relations in Japan: Is the Buddha a Prophet?”. The Islamic World 100 (2010), 215-232. https://doi.org/10.1111/j.1478-1913.2010.01314.x
• Seldeslachts, Erik. “Greece, The Final Frontier? The Westward Spread Of Buddhism”. The Spread of Buddhism. ed. Ann Heirman vd. 131-166. Leiden: Brill, 2007. https://doi.org/10.1163/ej.9789004158306.i-474.33
• Silk Road. “Travels of Hsuan-Tsang - Buddhist Pilgrim of the Seventh Century”. Erişim 12 Kasım 2023. http://www.silk-road.com/artl/hsuantsang.shtml
• Şeyhülislam Vâ‘iz-i Belhî. Tarihte Hanefi Bir Şehir Belh. çev. Mehterhan Furkani. İstanbul: Hacıveyiszade İlim ve Kültür Vakfı Yayınları, 2021.
• TAT, Terâcîm Abra’t-Târîh. “Ebi’l-Hasen Mukâtil b. Süleyman b. Beşîr el-Belhî”. Erişim 4 Haziran 2024. https://tarajm.com/people/13812
• Tremblay, Xavier. “The Spread of Buddhism in Serindia—Buddhism Among Iranians, Tocharians and Turks Before the 13th Century”. The Spread of Buddhism. ed. Ann Heirman vd. 75-129. Leiden: Brill, 2007. https://doi.org/10.1163/ej.9789004158306.i-474.26
• Türker, Ömer. “Mukâtil b. Süleyman”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 15 Ekim 2023. https://islamansiklopedisi.org.tr/mukatil-b-suleyman
• Ulfat, Mohammad Shafi. Belh Fukahasınınn Siyâset-i Şeriyye Anlayışı Hicrî II. ve VIII. Asırlar Arası. Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2009.
• Yusuf, Imtiyaz. “Islam and Buddhism Relations from Balkh to Bangkok and Tokyo”. The Muslim World 100 (2010), 177-186. https://doi.org/10.1111/j.1478-1913.2010.01312.x
• Yusuf, Shaykh Hamza. vd. “Buddha in the Qur’ān?”. Common Ground Between Islam and Buddhism. 113-136. Canada: Fons Vitae, 2010.