Some Evaluations on the Reception of Ancient Greek Sources in the Ethical Thought of the Ikhwān al-Ṣafāʾ

Yıl 2025, Cilt: 10 Sayı: 1, 1 - 27

Hümeyra Özturan

https://doi.org/10.20486/imad.1611668

Öz

It is well known that the Ikhwān al-Ṣafāʾ(The Brethren of Purity), a group of philosophers who lived in Basra during the 4th (10th) century, extensively utilized the intellectual heritage inherited from Ancient Greek thought. While there are some studies addressing this aspect, they do not provide analyses or findings specifically focused on issues in moral philosophy. Addressing this gap, the present article aims to explore the Ancient Greek sources considered in the ethical thought of the Ikhwān and their reception of these sources. The article first provides an inventory of Ancient Greek ethical works that were likely accessible to the Ikhwān, demonstrating that they had access to a substantial body of ancient ethical knowledge. Subsequently, based on these inherited works and the Epistles of the Ikhwān, certain key ethical issues are identified to explore the contexts and primary ideas through which these sources were utilized and the interventions they underwent. The analysis of selected examples reveals that the ethical philosophy of the Ikhwān incorporates not only Neoplatonic/Neopythagorean teachings but also the ethical perspectives of Galen, Plato, and Aristotle. These approaches are, in some cases, carefully synthesized, and in others, supplemented with an Islamic perspective, thereby giving rise to a distinctive ethical philosophy unique to the Ikhwān. Consequently, the article concludes that the Ikhwān al-Ṣafāʾ engaged in a deliberate and meticulous reception of Ancient Greek sources within the context of ethical issues examined.

Anahtar Kelimeler

Islamic Philosophy, History of Philosophy, Morality, Ethics, Ikhwan al-Safa, Pythagoras, Galen

İhvân-ı Safâ’nın Ahlâk Düşüncesinde Antik Yunan Kaynaklarının Alımlanışına Dair Bazı Değerlendirmeler

Öz

4. (10.) yüzyılda Basra’da yaşamış filozoflardan oluşan İhvân-ı Safâ topluluğunun antik Yunan düşüncesinden tevarüs ettikleri birikimi yoğun şekilde kullandıkları bilinmektedir. Ancak bu konudaki çalışmalar, ahlâk felsefesi meseleleri özelinde bir araştırma sunmamaktadır. Bu boşluğa binaen elinizdeki makalede, İhvân-ı Safâ’nın ahlâk düşüncesinde dikkate aldığı antik Yunan kaynaklarını ve onları alımlayışlarını göstermek amaçlanmış, bu gayeyle bazı temel ahlâk meseleleri bağlamında örnekler sunulmaya çalışılmıştır. Makalede öncelikle, İhvân’ın elinde bulunması muhtemel antik Yunan ahlâk eserlerinin bir dökümü yapılmış ve böylece, ahlâk alanındaki antik birikimden büyük oranda haberdar olmalarını sağlayacak sayıda esere erişimlerinin mümkün olduğu gösterilmiştir. Ardından, tevarüs edilen bu eserler ve İhvân’ın Risaleler’i dikkate alınarak bazı temel ahlâk meseleleri belirlenmiş ve böylece söz konusu kaynakların hangi ana fikirler bağlamında ve ne gibi müdahaleler ile kullanıldığı tespit edilmeye çalışılmıştır. Ele alınan örnek meseleler neticesinde, İhvân-ı Safâ’nın ahlak felsefesinde sadece Yeni-Platoncu/Yeni-Pythagorasçı öğretilerin değil, Galenos, Platon ve Aristoteles’in ahlâk anlayışlarının da dikkate alındığı, kimi yerde bunların dikkatlice bir arada kullanıldığı, bazılarında ise antik yaklaşımın İslâmî bir perspektifle tamamlandığı, böylelikle İhvân’a has bir ahlâk felsefesinin tebarüz ettiği görülmüştür. Dolayısıyla ele aldığımız ahlak meseleleri bağlamında İhvân-ı Safâ’nın, antik Yunan kaynaklarını bilinçli ve dikkatli bir alımlamaya tabi tuttuğu neticesine ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

İslam Felsefesi, Felsefe Tarihi, Ahlâk, Ahlâk Felsefesi, İhvân-ı Safâ, Pythagoras, Galenos

Kaynakça

• AI-Faruqi, lsma'il Ragi. "On the Ethics of the Brethren of Purity (lkhwan AI-Safa wa Khıllan_A-Wafa) 1", Muslim World 50/2 (1960).
• Al-Shaar, Nuha. Ethics in Islam: Friendship in the Political Thought of Al-Tawhidi and his Contemporaries. London: Routledge, 2014.
• Aristoteles (Sahte). “Kitâb Aristâtâlîs el-Feylesûf Fî fezâili’n-nefs”. thk. Mechthild Kellerman. “Ein Pseudoaristotelischer Traktat über die Tugend: Edition und Übersetzung der arabischen Fassungen des Abu Qurra und des Ibn at-Tayyib”. Inaugural Dissertation der Philosophischen Fakultat der Friedrich-Alexander-Universitat zu Erlangen. Nürnberg, 1965, 45-32.
• Aristotle. Ethica Nicomachea. ed. F. Susemihl. Leipzig: Teubner, 1884.
• Arnzen, Rüdiger. “Proclus on Plato's Timaeus 89e3-90c7”. Arabic Sciences and Philosophy 23, (2013), 1-45.
• Baffioni, Carmela. “The Brethren of Purity and the Pythagorean Tradition”. Brill's Companion to the Reception of Pythagoras and Pythagoreanism in the Middle Ages and the Renaissance. Leiden: Brill, 2021, 296-321.
• Câlînûs. “Fî enne kuva’n-nefs tevâbi‘ li-mizâci’l-beden”. thk. Hans Hinrich Biesterfeldt. “Makaletü Câlînûs”, Abhandlungen für die Kunde des Morgenlandes: Galens Traktat Dass Die Krafte Der Seele Den Mischungen Des Körpers Folgen-In Arabischer Übersetzung XL, 4, Wiesbaden, 1973, 9-44.
• Câlînûs. “Muhtasar min Kitâbi’l-Ahlâk”. thk. Abdurrahman Bedevî. Dirâsât ve nusûs fi’l-felsefe ve’l-ulûm inde’l-Arab. Beyrut, 1981, 190-211.
• Çetinkaya, Bayram Ali. “İhvân-ı Safâ Düşüncesinde Temel Tasavvufî Kavramlar ve Meseleler”, Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi IX/2 (Aralık 2005), 205-261.
• Daiber, Hans. “Ein bisher unbekannter pseudoplatonischer Text über die Tugenden der Seele in arabischer Überlieferung”. Der Islam 47, (1971), 25-42.
• Daiber, Hans. “Ethics as Likeness to God in Miskawayh: An Overlooked Tradition”. Studia Graeco-Arabica 8, (2018), 195-204.
• Daiber, Hans. Neuplatonische Pythagorica in arabischem Gewande: der Kommentar des Iamblichus zu den Carmina aurea: ein verlorener griechischer Text in arabischer Überlieferung. Amsterdam, 1995.
• De Lacy (ed.). Galeni De placitis Hippocratis et Platonis, Corpus Medicorum Graecorum. V 4, 1, 2, Berlin, 1978-1984.
• Fârâbî. İhsâu’l-ulûm. thk. Ali Bu Mülhim, Beyrut: Dâr ve Mektebetü’l-Hilâl, 1996.
• Filiz, Şahin. “İhvân-ı Safâ’ya (X.yy) Göre İnsanın Biyolojik ve Psikolojik Yapısı”. Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 11/11 (Aralık 2001), 101-124.
• Gutas, Dimitri. “Appendix B: Greek Philosophical Works Translated into Arabic”. The Cambridge History of Medieval Philosophy. thk. Robert Pasnau. Cambridge, 2010, 802-814.
• Gutas, Dimitri. “Dissemination of Philosophical Thought”. Philosophy in the Islamic World, ed. Rudolph Ulrich vd., I, Leiden: Brill, 2017, 720-721.
• Gutas, Dimitri. “The Meaning of madani in al-Farabi’s ‘Political’ Philosophy”. Mélanges de l’Université Saint-Joseph LVII (2004), 259-282.
• Güneş, Mehmet Cevat. İhvân-ı Safâ’ya Göre İnsanın Rûhî ve Ahlâkî Boyutu. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1998.
• Iamblichus. De Vita Pvthagorica Liber. ed. L. Deubner and U. Klein. Stuttgart: B.G. Teubner, 1975.
• Ibn At-Tayyib. Proclus’ Commentary On the Pythagorean Golden Verses, Arabic Text and Translation. ed. Nein Linley. Buffalo: State University of New York, 1984.
• Izdebska, Anna. “The Arabic Commentary on the Golden Verses Attributed to Proclus, and its Neoplatonic Context”. Aither 11/22 (2019), 4-48.
• İamblikhos. “Şerhun Mecmû‘un min Kitâbi Iyamblihus li-vasâya Futagûrasu’l-Feylesûf”. thk. Hans Daiber. Neuplatonische Pythagorica in arabischem Gewande: der Kommentar des Iamblichus zu den Carmina aurea: ein verlorener griechischer Text in arabischer Überlieferung. Amsterdam, 1995, 37-120.
• İbn Adî, Yahyâ. Tehzîbü’l-Ahlâk: Ahlâk Eğitimi. çev. Harun Kuşlu. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2013.
• İbn Miskeveyh. Tehzîbü’l-Ahlâk. thk. Nevâf el-Cerrâh. Beyrut: Dâr Sâder, 2006.
• İhvân-ı Safâ. er-Risâletü’l-câmiʻa. thk. Mustafa Galib. Beyrut: Dârü’l-Endelüs, 1981.
• İhvân-ı Safâ. Resâil I-IV. Kum: Mektebü’l-aʻlâmi’l-İslâmî, 1985.
• Jadaane, Fehmi. Stoacılığın İslam Düşüncesi Üzerindeki Etkisi. çev. Ece Ergin. İstanbul: Albaraka Yayınları, 2020.
• Karlıga, Bekir. “Türk İslâm Kaynaklarına Göre Pythagoras’ın Altın Mısraları”. Felsefe Arkivi 22-23 (1981), 263-279.
• Kızıleniş, Gülistan - Aykıt, Asiye. “İhvân-ı Safâ’da Mizâç Teorisi Çerçevesinde Huyların Değişiminin İmkânı”. Eskiyeni 41 (Eylül/September 2020), 515-540. https://doi.org/10.37697/eskiyeni.752741
• Netton, Ian Richard. Muslim NeoPlatonists: An Introduction to the Thought of the Brethren of Purity (Ikhwān al-Ṣafā). Edinburgh: Edinburgh University Press, 1991.
• Ocak, Hasan. İhvân-ı Safâ’nın İnsan Tasavvurunda Bilgi-Ahlak-İman İlişkisi. Malatya: Fidan Yayınları, 2019).
• Özturan, Hümeyra. Êthostan Ahlâka: Antik Yunan Ahlâk Literatürünün İslâm Dünyasına İntikali ve Alımlanışı. İstanbul: Klasik Yayınları, 2021.
• Plutarch. “On the Control of Anger”, 2, (98-101). Plutarch, Moralia, 6, Cambridge: Harvard University Library (Loeb Classical Library) 1939. (http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Plutarch/Moralia/De_cohibenda_ira*.html) (01.01.2025)
• Râzî, Ebû Bekir Zekeriyyâ. “et-Tıbbu’r-rûhânî”. Resâil felsefiyye. thk. Paul Kraus. Beyrut: Dâru’l-âfâki’l-cedîde, 1982.
• Tabataba’i, Mohammadreza Ahmadi. “Ethics and Politics in Brethren of Purity’s (Ikhwān al-Safā) Teachings and Thoughts”. Jostârhâ-ye Siyâsi-ye Mo’âser (Contemporary Political Studies) 4/9 (2014), 1-24.
• Taş, Nusret-Dölek, Haydar. “İhvân-ı Safâ Felsefesinde İnsanın Mahiyeti ve Nefs-Beden İlişkisi”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 33, 1 (2023), 413-426.
• Truçi, Betim. İhvân-ı Safâ’nın Ahlâk Anlayışı. Bursa: Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2008.
• Zorbacı, Abdullah. İhvân-ı Safâ Risalelerinde Gök Cisimlerinin İnsan Üzerindeki Etkileri. Sakarya: Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2020.