TÜRKİYE'DE YERLİ SOSYOLOJİ ÇAĞRISINA KARŞIT ELEŞTİRİLERE BAKIŞ

Yıl 2021, , 155 - 186, 17.12.2021

Fahri Çakı

https://doi.org/10.53791/imgelem.985801

Öz

Yerli sosyoloji çağrısı, 1970'lerden günümüze kadar devam eden bir tartışmayı temsil ediyor. Bazı Batılı olmayan sosyologlar –Türk sosyologlar dâhil – Batı sosyolojisinin Avrupa merkezli karakterine epistemolojik ve ontolojik gerekçelerle tepki gösterdiler. Onlara göre, Batı toplumlarının sosyal ve tarihsel deneyimlerine dayanan Batı sosyolojisinin kuram, kavram ve yöntemleri, Batı'dan farklı sosyal, kültürel ve tarihsel deneyimlere sahip Batı-dışı toplumları anlamaya ve açıklamaya izin vermediği gibi onların çıkarlarına da aykırıdır. Ayrıca bilginin yalnızca küresel üretiminde değil, dağıtımında, dolaşımında ve tüketiminde de entelektüel bir bağımlılık ve eşitsizlikler yaratmaktadır. Bu nedenle, Batılı olmayan toplumlardan kendi yerli sosyolojilerini inşa etmeleri çağrısı yapılmaktadır. Kulağa ne kadar sağlam gelse de bu çağrının da bazı sınırlılıkları vardır ve çeşitli eleştirilere konu olmaktadır.
Bu makale, ironik bir şekilde küresel bir çağrıya dönüşen yerli sosyoloji çağrısına yönelik eleştirileri analiz etmeyi ve değerlendirmeyi amaçlamaktadır. Bunu yaparken de Türk Sosyolojisinde konunun nasıl işlendiği üzerinde durulmuştur. Makale, bu çağrıya yönelik eleştirilerin dört ana soru çerçevesinde yeniden ele alınabileceğini ileri sürmektedir: 1) Yerli sosyoloji çağrısının takipçileri çağrının gereklerine uygun bir sosyoloji inşa etmede ne kadar başarılı/etkili olmuştur? 2) Günümüzün ulusal ve küresel koşulları, yerli sosyoloji çağrısının doğduğu dönemin (1970'lerin sonu ve 1980'ler) koşullarıyla ne ölçüde örtüşüyor? 3) Bu çağrı sosyolojinin disiplin bütünlüğünü ve bilimsel kimliğini nasıl etkiler? 4) Çağrının geleceği ne olabilir? Türkiye bağlamındaki tartışma bu sorularla birlikte sunulmaktadır.
Makale, yerli sosyolojinin bir ütopya olmadığı sonucuna varır. Batı sosyolojisi bu tür sosyolojinin somut bir örneğini temsil eder. Yerli sosyoloji çağrısının başarı/etki sorunu yanlış bir zeminde ele alınmaktadır. Yerli sosyolojinin uygulanabilirliği ve başarısı koşullara - özellikle içinde kurulduğu iktidar ilişkilerine - bağlıdır. Asıl sorun, en azından bir çıkış yolu bulana kadar, doğasındaki görelilik nedeniyle arzu edilirliğinde yatmaktadır.

Anahtar Kelimeler

eurocentrism, indigenization, epistemic hegemony, reconstruction of sociology, global sociology, indigenous sociology

A REVIEW OF CRITICS AGAINST THE CALL FOR INDIGENOUS SOCIOLOGY IN TURKEY

Öz

The call for indigenous sociology is a discussion that reflects reactions to the Eurocentric character of Western sociology and alternative proposals. According to the advocates of this call, Western sociology, based on the social and historical experiences of Western societies, do not allow understanding non-Western societies that have different backgrounds from the West, and that it is also against their interests. It also creates intellectual dependence and inequalities not only in the global production of knowledge, but also in its distribution, circulation and consumption. Therefore, non-Western societies are called upon to build an indigenous sociology. No matter how solid it may sound, this call has also been subject to various criticisms due to some of its limitations. This paper aims to analyze and evaluate the criticisms of the call, which ironically turned into a global call, in the context of Turkish Sociology. The paper argues that the criticisms of this call should be reconsidered within the framework of four main questions: 1) How successful have the followers of the call been in constructing a sociology appropriate to the requirements of the call? 2) Do today's national and global conditions still make this call meaningful and necessary? 3) How does this call affect the disciplinary integrity and scientific identity of sociology? 4) What could be the future of the call? The paper concludes that indigenous sociology is not a utopia.

Anahtar Kelimeler

eurocentrism, indigenisation, epistemic hegemony

Kaynakça

• Adésínà, J. (2002). “Sociology and Yoruba Studies: Epistemic Intervention or Doing Sociology in the “Vernacular”?.” African Sociological Review, 6 (1): 91–114.
• Adésínà, J. (2006). Sociology, Endogenity and the Challenge of Transformation, Inaugural lecture in Rhodes University, South Africa.
• Akiwowo, A. A. (1986). “Contributions to the sociology of knowledge from an African oral poetry.” International Sociology, 1(4), 343–358.
• Akiwowo, A. A. (1988). “Universalism and indigenization in sociological theory: Introduction.” International Sociology, 3(2), 155–160.
• Akiwowo, A. A. (1999). “Indigenous Sociologies: Extending the Scope of the Argument”, International Sociology 14(2): 115–38.
• Alatas, S. F. (2001). “The Study of the Social Sciences in Developing Countries: Towards an Adequate Conceptualization of Relevance”, Current Sociology 49(2): 1–27.
• Alatas, S. F. (2003). “Academic Dependency and the Global Division of Labour in the Social Sciences”, Current Sociology 51(6): 599–613.
• Alatas, S. H. (2006). “The Autonomous, the Universal and the Future of Sociology”, Current Sociology 54(1): 7–23.
• Albrow, M. (1990). “Introduction”, in Martin Albrow and Elizabeth King (eds), Globalization, Knowledge and Society. London: Sage, pp. 3-13.
• Alver, K. (2014). “Türk Sosyolojisi: Tarzlar, İçerikler, Sınırlar.” Sosyoloji Divanı (Asırlık Sosyoloji Özel Sayısı), 4: 25-38.
• Amin, S. (2009). Eurocentrism: Modernity, Religion, and Democracy. New York: Monthly Review Press.
• Archer, M. S. (1991). “Presidential Address: Sociology for One world – Unity and Diversity.” International Sociology, 6 (2), 131–147.
• Arjomand, S. A. (2000). “International Sociology into the New Millennium: The Global Sociological Community and the Challenges to the Periphery.” International Sociology, 15 (1): 5–10.
• Arnason, J. (2000). “Communism and Modernity.” Daedalus: Multiple Modernities, 129 (1), 61–90.
• Baber, Z. (2003). “Provincial Universalism: The Landscape of Knowledge Production in an Era of Globalization.” Current Sociology, 51 (6): 615–23.
• Beck, U. (2000). “The Cosmopolitan Perspective: Sociology of the Second Age of Modernity.” British Journal of Sociology, 51 (1), 79–105.
• Beck, U. (2002). “The Cosmopolitan Society and its Enemies.” Theory Culture Society, 19 (1–2), 17–44.
• Beck, U. (2006). Cosmopolitan Vision. Cambridge: Polity Press.
• Behbehanian, L. & Burawoy, M. (2011). “Global Sociology, Live!.” ISA.e-Forum http://sjdspace.sagepub.com/wp-content/uploads/2013/09/EBul-Aug2011-BehbehanianBurawoy.pdf
• Bhambra, G. K. (2013). "The Possibilities of, and for, Global Sociology: A Postcolonial Perspective." Political Power and Social Theory, Volume 24, 295–314.
• Bhambra, G. K. (2014). Connected Sociologies. London: Bloomsbury Publishing.
• Burawoy, M. (2010). “Facing an Unequal World.” Pp. 3-27 in Facing an Unequal World: Challenges for a Global Sociology. Volume One, edited by M. Burawoy, M.-K. Chang, and M. F. Hsieh. Tapei: Academia Sinica and the International Sociological Association.
• Candela, A. M. (2015). “Sociology in Times of Crisis: Chen Da, National Salvation and the Indigenization of Knowledge.” Journal of World-Systems Research, Vol. # 21 No. 2. http://dx.doi.org/10.5195/jwsr.2015.10
• Connell, R.W. (1997). “Why is Classical Theory Classical?.” American Journal of Sociology, 102 (6): 1511-1557.
• Çakı, F. (2003). “Sosyolojinin Yerlileştirilmesi: Dünya'dan ve Türkiye'den Alternatif Yaklaşımlar.” Tezkire, sayı 35, s. 90 – 114.
• Çav, E. (2019). "Türkiye’de “Yerli Sosyoloji” İmkânı: Cahit Tanyol İle Şerif Mardin’in Yaklaşımlarının Karşılaştırmalı İncelemesi." Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi, Volume: 43, Autum 2019, p. 78-120.
• Dellaloğlu, B. F. (2020). “Yerli Sosyoloji Söyleminin Sosyolojisi.” GazeteDuvar, 21 Mayıs 2020.
• Diawara, M. (2000). “Globalization, Development Politics and Local Knowledge.” International Sociology, 15 (2): 365–75.
• Eğribel, E. (2010). “Türk Sosyolojisinin Olanakları Üzerine Yeniden Düşünmek: Türk Sosyoloji Geleneği ve Mirasımız Üzerine.” Türk Sosyologları ve Eserleri II – Temel Tartışmalar (Sosyoloji Yıllığı 20) (s. 3-15) (Ed. E. Eğribel ve U. Özcan). İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Eğribel, E. (2016). “Türk ve Dünya Sosyoloji Tarihini Birlikte Yazmanın Gereği Üzerine: Türk Sosyolojisinin Kimliği.” Türkiye’de Sosyoloji Üniversitede 101. Yıl (Sosyoloji Yıllığı 24) (s. 201-216) (Ed. E. Eğribel, U. Özcan, H. B. Kaçmazoğlu ve S. Kızılçelik). İstanbul: Doğu Kitabevi.
• Eisenstadt, S. N. (2000). “Multiple Modernities.” Daedalus, 129 (1): 1-29.
• Fals-Borda, O. & Mora-Osejo, L. E. (2003). ‘Context and Diffusion of Knowledge: A Critique of Eurocentrism.’ Action Research, 1 (1): 29–37.
• Gareau, F. H. (1985). “The Multinational Version of Social Science with Emphasis upon the Discipline of Sociology.” Current Sociology, 33 (3): 1–165.
• Gareau, F. H. (1988). “Another Type of Third World Dependency: The Social Sciences.” International Sociology, 3 (2): 171-78.
• Genov, N. (1991). “Internationalization of Sociology: The Unfinished Agenda”, Current Sociology, 39 (1): 1–20.
• Giddens, A. (1990). Consequences of Modernity. Polity Press.
• Go, J. (2016). "Globalizing Sociology, Turning South Perspectival Realism and the Southern Standpoint." Sociologica, (ISSN 1971-8853) doi: 10.2383/85279
• Hountondji, P. J. (1990). “Scientific Dependence in Africa Today.” Research in African Literatures, 21(3): 5–15.
• Kayalı, K. (2009). “Sosyoloji Yapmak, Türkiye’de Sosyoloji Yapmak ya da Türk Sosyolojisinin Yapı Taşlarını Oluşturmak.” Türkiye’de Toplumbilimlerin Gelişimi II – Anglo-Amerikan Etkisi (Sosyoloji Yıllığı 18) (s. 177-183) (Ed. E. Eğribel ve U. Özcan). İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Keim, W. (2011). "Counter Hegemonic Currents and Internationalization of Sociology. Theoretical Reections and One Empirical Example." International Sociology, SAGE Publications, 2011, 26 (1), pp.123-145. <10.1177/0268580909351324>. <halshs-01077325>
• Kızılçelik, S. (2015). Yerli Sosyoloji. Ankara: Anı Yayıncılık.
• Köktürk, G. V. (2011). “Küresel Sosyoloji Çağrısı ve Türk Sosyolojisinin Tavır Belirleme Zorunluluğu.” Türk Yurdu, Cilt 31, Sayı 291, ss. 177-182.
• Oommen, T. K. (1991). “Internationalization of Sociology: A View from Developing Countries.” Current Sociology, 39(1): 67–84.
• Orçan, M. (2014). “21. Yüzyılda Türkiye'de Sosyolojinin Geleceği.” Sosyoloji Divanı (Asırlık Sosyoloji Özel Sayısı), 4: 53-64.
• Patel, S. (2010). “Sociology’s ‘Other’: the Debates on European Universals.” in Historical Developments and Theoretical Approaches in Sociology, Volume II, edited by C. Crothers. Oxford: Eolss Publishers.
• Rahbari, L. (2015). “Peripheral Position in Social Theory Limitations of social Research and Dissertation Writing in Iran.” Civitas, Porto Alegre, v. 15, n. 1, p. 155-165, jan.-mar. 2015.
• Seidman, S. (1991). "The End of Sociological Theory: The Postmodern Hope." Sociological Theory, 9:2 Fall, l31-46.
• Sezer, B. (1985). Sosyolojinin Ana Başlıkları. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yay.
• Sezer, B. (1988). Türk Sosyolojisinin Ana Sorunları. İstanbul: Sümer Kitabevi Yay.
• Sezer, B. (1993). Sosyolojide Yöntem Tartışmaları. İstanbul: Sümer Kitabevi Yay.
• Sinha, V. (2000). “Moving Beyond Critique: Practicing the Social Sciences in the Context of Globalization, Postmodernity and Post-coloniality.” South East Asian Journal of Social Science, v. 28, n. 1, p. 67-104 <dx.doi.org/10.1163/030382400X00172>.
• Şan, M. K. (2007). "Sosyal Bilimleri Yeniden Kurgulamak: Avrupa-Merkezci Yaklaşımların Aşılması Çabaları." Sosyoloji Dergisi, 3. Dizi, 15. Sayı, 2007/2, 57-84.
• Şan, M. K. & Şenkaloğlu, S. (2019). "Batı Sosyolojisi Karşısında Türkiye’de Yerli Sosyoloji Arayışı." Sosyal ve Kültürel Araştırmalar Dergisi (The Journal of Social and Cultural Studies), Cilt/Volume: 5, Sayı/Issue: 9, Yıl/Year: 2019, ss. 35-59.
• Taylor, C. (1995). “Two Theories of Modernity.” The Hastings Center Report, 25 (2): 24-33.
• Wallerstein, I. (1996) (Eds.) Open the Social Sciences: Report of the Gulbenkian Commission on the Restructuring of the Social Sciences. Palo Alto: Stanford University Press.
• Wallerstein, I. (1997). “Eurocentrism and Its Avatars: The Dilemmas of Social Science.” New Left Review, (226) (6): 93–107.
• Wallerstein, I. (2004). World-Systems Analysis: An Introduction. Durham: Duke University Press.
• Xypolia, I. (2016)."Eurocentrism and Orientalism." The Encyclopedia of Postcolonial Studies. Ray, Sangeeta, Henry Schwarz, José Luis Villacañas Berlanga, Alberto Moreiras and April Shemak (eds). Blackwell Publishing, 2016. Blackwell Reference Online. 10 February 2016. http://www.literatureencyclopedia.com/subscriber/tocnode.html?id=g9781444334982_chunk_g97814443349829_ss1-9
• Yelken, R. (2014). “Kurtarıcı ve Kurucu Bir Bilim Olarak Sosyoloji.” Sosyoloji Divanı (Asırlık Sosyoloji Özel Sayısı), 4: 39-51.