AİLE KAVRAMI, İSLÂM HUKUKUNDA VE TÜRK HUKUKUNDA AİLENİN TANIMI VE KAPSAMI

Yıl 2022, Cilt: 7 Sayı: 13, 407 - 448, 30.09.2022

Akif Dursun

Öz

Genellikle insanların fazla kullandığı kelimelerin manasının herkes tarafından bilindiği varsayılır. Ancak çok kere herkesin çok kullandığı kelimelerin tanımları daha zordur. Çünkü pek çok bilim dalı ile bağlantısı olur ve her ilim dalı kendi zaviyesinden bir tanım geliştirir. Bir de buna halk arasındaki kullanım dâhil edilince konu biraz daha karmaşıklaşır. Aile kelimesi de böyle bir kelimedir. Herkese dokunan bir tarafı vardır. Bu sebeple aile denildiğinde toplumdan topluma farklı manalar verildiği gibi kişiler de farklı manalar verebilir. Aile ile ilgilenen bilim dalları da kendi açılarından tanımlar yapar. Aile çeşitli bilim dallarının temel uğraş alanlarından biri olduğu gibi hukukun da temel düzenleme alanlarından biridir. “Aileyi, Türk toplumunun temeli” kabul eden Anayasamız bunu koruma vazifesini de devlete yüklemiştir. Bu sebeple ailenin tanımlanması, kapsamının tespit edilmesi önemlidir. Bu makalede aile kelimesinin hukuk açısından ne ifade ettiği İslâm hukuku ve Türk hukuku açısından incelenmiştir. Bu yapılırken öncelikle “aile” kelimesinin kökü, bu hususta yazanların kullanımı, gelişimi, aileyi ifade için hangi kelime ve terimlerin kullanıldığı incelenmiş; sonra hem mer’î hukuktaki hem de İslâm hukukundaki kapsamları tespit edilmiş, ardından ailenin İslâm hukuku ve Türk hukukuna göre tanımları incelenmiş, eksik fazla yönleri gösterilmiş ve İslâm hukukundaki hükümler esas alınarak bir tanım geliştirilmeye çalışılmıştır. Alanımız olması nedeniyle konu temelde İslâm hukuku açısından incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

İslâm hukuku, Medeni Kanun, aile, üsre, hısımlık, Türk hukuku

THE CONCEPT OF FAMILY, DEFINITION AND SCOPE OF FAMILY IN ISLAMIC AND TURKISH LAW

Öz

It is generally assumed that the meaning of words that people use too much is known by everyone. However, defining of words that everyone uses often are more difficult. Because it has various connections with many fields of science and each branch of science develops a definition from its own point of view and when the common usage is included in this, the issue gets a little more complicated. The word family is one of these words. There is something that touches everyone. Due to this, when the family is mentioned, different meanings are given from society to society, and people can also have different meanings.The branches of science dealing with the family also make definitions from their own perspectives. Family is one of the main areas of interest of various branches of science, as well as one of the main regulation areas of law. Turkish Constitution, which accepts the "family as the foundation of Turkish society", has assigned the duty of protecting this to the state. For this reason, it is important to define the family and determine its scope. In this article, what the word family means in terms of law is examined in terms of Islamic law and Turkish law.While doing this, first of all, the root of the word "family", the use and development of those who wrote about it, which words and terms are used to express the family were examined; Then, its scopes in both legal and Islamic law were determined, then the definitions of family according to Islamic law and Turkish law were examined, its missing and more aspects were shown and a definition was tried to be developed based on the provisions in Islamic law. Since it is our field, the subject has been basically studied in terms of Islamic law.

Anahtar Kelimeler

Islamic law, Turkish law, Civil Code, family, lineage, kinship

Kaynakça

• ABDULLĀH NEDÎM. Mecelletü’l-Üstâẕ. Dâru Kütübhâne, Mısır 1985.
• ———. Mecelletü’t-Tenkît ve’t-tebkît. Mısır: el-Hey’etü’l-Masriyye, 1994.
• ACAR, H. İbrahim. İslâm Aile Hukuku. Ensar Yayınları, İstanbul, 2017.
• AĞAR, Mehmet Emin. Kitabu Fi’l-Fıkh Bi-Lisani’t-Türki (inceleme-metin-sözlük). Yayımlanmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1989.
• Ahi Çelebi Mahkemesi 1 Numaralı Sicil (H. 1063-1064 / M. 1652-1653). M. Âkif Aydın, Coşkun Yılmaz (ed.), c. 49, haz. Sabri Atay, Nedim Pakırdağ, Mehmet Akman, Kültür A.Ş., İstanbul, 2019.
• AHMED B. HANBEL. el-Câmi’ li-’ulûmi’l-İmam Ahmed. 22 cilt, Dâru’l-Felah, Mısır, 2009.
• ———. el-Müsned. 45 cilt, Müessesetü’r-Risale, Beyrut, 1421/2001.
• Bab Mahkemesi 46 Numaralı Sicil (H. 1096 - 1097 / M. 1685 - 1686). M. Âkif Aydın, Coşkun Yılmaz (ed.), c. 19, haz. Sabri Atay vd., İSAM Yayınları, İstanbul, 2010.
• BEDÎRÎ, Ahmed. Havâdisü Dımeşk el-Yevmiyye. el-Mektebetü’ş-Şâmile, t.y.
• AHMED MUHTAR ÖMER. Mu‘cemü’l-lügati’l-‘Arabiyye’l-muâ‘sıra. 3 cilt, ‘Âlemü’l-Kütüb, 2009.
• AHMED RIZA. Mu‘cemü metni’l-lüġa. 5 cilt, Dâru Mektebetü’l-Hayât, Beyrut, 1958.
• AHMED TEYMUR PAŞA. Muʿcemü Teymûr el-Kebîr fi’l-elfâẓi’l-ʿâmmiyye. 6 cilt, Dâru’l-Kütüb ve’l-Vesâik, Kahire, 2002.
• AHMED VEFİK PAŞA. Lehce-i Osmânî. 2 cilt, Matbaa-i Âmire, İstanbul, 1293.
• AKINTÜRK, Turgut / ATEŞ Derya. Türk Medeni Hukuku Aile Hukuku 2. Cilt, 23. basım, Beta Yayınları, İstanbul, 2021.
• AKSEKİ, Ahmet Hamdi. İslâm Dini. 29. basım, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara, 1980.
• AKTAN, Hamza: “Âkıle”. DİA, TDV Yayınları, İstanbul, 1989, c. 2, s. 248-49.
• ———. “Zevi’l-Erhâm”. DİA, İstanbul, TDV Yayınları, 2013, c. 44, d. 307-8.
• AKYÜZ, Vecdi. “Akraba”. DİA, İstanbul, TDV Yayınları, 1989, c. 2, s. 285-87.
• ÂMİR, Abdülaziz. el-Ahvâlü’ş-şahsiyye fi’ş-şerîati’l-İslâmiyye. Dâru’l-Fikri’l-Arabî, Kahire, 1984.
• APAYDIN, H. Yunus: “İslâm Hukukunda Aile”. Uluslararası Aile Sempozyumu, ed. Ömer Çaha, Ensar Neşriyat, 2007, s. 135-50.
• ARSLAN, Mehmet Selim. İslâm Aile Hukuku. 3. Basım, Emin Yayınları, Bursa 2019.
• ASIM EFENDİ, Mütercim. el-Okyânûsu’l-Basît fî Tercemeti’l-Kâmûsi’l-Muhît (Kâmûsu’l-Muhît Tercümesi), ed. Mustafa Koç - Eyyüp Tanrıverdi. 6 cilt, Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, İstanbul, 2014.
• ASKERÎ, Ebû Hilâl Hasen. el-Furûḳu’l-luġaviyye. Dâru’l-İlm, Kahire, t.y.
• AYDIN, Mehmet Âkif. “Aile”, DİA, TDV Yayınları, İstanbul, 1989, c. 2, s. 196-200.
• AYNÎ, Bedreddin. ʿUmdetü’l-ḳārî fî şerḥi Ṣaḥîḥi’l-Buḫârî. 25 cilt, Dâru İhyâi Türâsi’l-Arabî, Beyrut, t.y.
• BELÂZÜRÎ, Ahmed b. Yahyâ. Ensâbü’l-eşrâf. 13 cilt, Dâru’l-Fikr, Beyrut, 1996.
• BİRZÂLÎ, Alemüddîn Kāsım b. Muhammed. el-Muḳtefâ (Târîḫu’l-Birzâlî). 4 cilt, el-Mektebetü’l-Asriyye, Beyrut, 2006.
• BURSEVÎ, İsmail Hakkı. Rûḥu’l-beyân fî tefsîri’l-Ḳurʾân. 10 cilt, Dâru’l-Fikr, Beyrut, t.y.
• CEMÂLEDDİN EL-KĀSIMÎ. Meḥâsinü’t-teʾvîl. 9 cilt, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 1418.
• CEM‘İYET-İ İLMİYE-İ OSMANİYE. “Âile”. Mecmua-i Ulûm, İstanbul, 1297/1880.
• CESSÂS, Ebû Bekr Ahmed b. Alî. Aḥkâmü’l-Ḳurʾân, Nuruosmaniye Yazma Eser Kütüphanesi, Nuruosmaniye Koleksiyonu, D. No: 107, 732 vr.
• ———. Aḥkâmü’l-Ḳurʾân. 3 cilt, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 1994.
• ÇALIŞ, Halit / YAMAN, Ahmet. İslâm Hukuku. Bilay Yayınları, İstanbul 2018.
• ÇAMUR DUYAN, Gülsüm. Ailelerle Sosyal Hizmet. Atatürk Üniversitesi (ATA-AÖF) Yayınları, t.y.
• ÇEKER, Orhan ed. Osmanlı Hukûk-ı Âile Kararnâmesi. 5. basım, Mehir Vakfı Yayınları, Konya, 2017.
• ÇETİNER, Selma. “Hukukumuzda ‘Aile’ Kavramı”. Terazi Hukuk Dergisi, c. 5, sy 41 (Ocak 2010), s. 61-69.
• DEMÎRÎ, Ebûl-Bekā Kemâluddîn. en-Necmu’l-vehhâc fî Şerḥi’l-Minhâc. 10 cilt. Suudi Arabistan: Dâru’l-Minhâc, 2004.
• DÖNDÜREN, Hamdi. Delilleriyle Aile İlmihali. Altınoluk, İstanbul, 1995.
• ———. “Ashâbü’l-Ferâiz”. DİA, TDV Yayınları, İstanbul 1991, c. 3, s. 467-68.
• DURSUN, Akif. “İstanbul Sözleşmesi’nin İslâm Hukukuna Göre Değerlendirilmesi”. Gümüşhane Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, c. 10, sy. 19 (2021), s. 41-68.
• EBÛ DÂVUD, Süleymân b. el-Eşʿas. Sünen. 7 cilt, Dâru’r-Risâleti’l-Âlemiyye, Beyrut, 2009.
• EBÛ HAYYÂN et-TEVHÎDÎ. el-Beṣâʾir ve’ẕ-ẕeḫâʾir. 10 cilt, Dâru Sadr, Beyrut, 1988.
• EBÛ MÛSÂ el-MEDÎNÎ. el-Mecmûʿu’l-muġīs̱ fî ġarîbeyi’l-Ḳurʾân ve’l-ḥadîs̱. 3 cilt, Cidde, 1986.
• EBÛ UBEYD, Kāsım b. Sellâm. en-Nâsiḫ ve’l-mensûḫ fi’l-Ḳurʾâni’l-ʿazîz ve mâ fîhi mine’l-ferâʾiż ve’s-sünen. 2 cilt, Mektebetü’r-Rüşd, Riyaḍ 1997.
• ———. el-Ġarîbü’l-muṣannef. 2 cilt, Medine, 1414.
• EBUSSUÛD EFENDİ. Ebussuûd Efendi Fetvaları. ed. Ertuğrul Düzdağ. Enderun Kitabevi, İstanbul, 1983.
• el-Mevsûatü’l-fıkhiyyetü’l-Kuveytiyye. 45 cilt, Vezâretü’l-Evkâf, Kuveyt 1404.
• ENGİN, Baki İlkay / SEROZAN Rona Ahmet. Miras Hukuku. 7. Basım, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2021.
• ERBAY, Celal. “Nafaka”. DİA, TDV Yayınları, İstanbul, 2006, c. 32, s. 282-85.
• FÂRİS EŞ-ŞİDYÂK. es-Sâḳ ʿale’s-sâḳ fîmâ hüve’l-fâryâḳ. el-Mektebetü’ş-Şâmile, t.y.
• GENÇ, Mustafa. “İslâm Hukukunda Ailenin Önemi ve Evlilik Hayatının Faydaları”. Sosyal Bilimler Dergisi, c. 5, sy 30 (Kasım 2018), s. 272-94.
• GENÇCAN, Ömer Uğur. Aile Hukuku. Yetkin, Ankara, 2011.
• GÖKALP, Ziya. “Aile Ahlakı 3: Konak”. Yeni Mecmua, 27 Eylül 1917, c. 1, sy. 12, s. 221-223.
• ———. “Aile Ahlakı I”. Yeni Mecmua, 13 Eylül 1917, c. 1, sy. 10, s. 179-186.
• ———. “Aile Ahlakı II: Ocak”. Yeni Mecmua, 20 Eylül 1917, c. 1, sy. 11, s. 201-206.
• GÖKÇE, Birsen. “Aile ve Aile Tipleri Üzerine Bir İnceleme”. Hacettepe Sosyal ve Beşeri Bilimler Dergisi, c. 8, sy. 1-2 (1976), s. 46-67.
• GÜLER YILDIZ, Tülin. “Ailenin Tanımı, Tarihsel Gelişimi ve Aile Çeşitleri”. Aile Eğitimi ve Katılımı, ed. Tülin Güler Yıldız, 5. basım, PEGEM Akademi Yayıncılık, Ankara, 2017, s. 1-15.
• HALLAF, Abdülvehhâb. Ahkâmü’l-ahvâli’ş-şahsiyye fi’ş-şerîati’l-İslâmiyye. Dâru’l-Kütübi’l-Masriyye, Kahire, 1938).
• HAMEVÎ, Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed. Muʿcemü’l-üdebâʾ (İrşâdü’l-erîb ilâ maʿrifeti’l-edîb). 7 cilt, Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, Beyrut, 1993.
• HARÂLLÎ, Ebü’l-Hasen Alî b. Ahmed. Türâsü Ebu’l-Hasen Harâllî fî tefsir. Ribat, 1997.
• HASKEFÎ, Alaeddin Muhammed b. Ali. Tercemetü’t-Tahtavî. çev. Abdülhamid en-Nakşibendi el-Ayıntabî. 8 cilt, İstanbul, 1285.
• HATEMİ, Hüseyin / KALKAN OĞUZTÜRK, Burcu. Aile Hukuku. 5. basım, Vedat Kitapçılık, İstanbul, 2016.
• HATTÂBÎ, Ebû Süleymân Hamd. Meʿâlimü’s-Sünen. 4 cilt, el-Matbaʿatü’l-İlmiyye, Halep, 1932.
• HİNDOĞLU, Artin. Hazine-i Lügat (Dictionnare Abrege). Viyana, 1838.
• İBN ÂŞÛR, Muhammed Tâhir. et-Taḥrîr ve’t-tenvîr. 30 cilt, ed-Dâru’t-Tûnisiyye, Tunus, 1984.
• İBN EBÎ ŞEYBE. el-Muṣannef fi’l-eḥâdîs̱ ve’l-âs̱âr. 7 cilt, Mektebetu’r-Rüşd, Riyad, 1409.
• İBN EBÛ ZEYD. en-Nevâdir ve’z-ziyâdât. 15 cilt, Dâru’l-Ġarbi’l-İslâmî, Beyrut, 1999.
• İBN HACER ASKALÂNÎ, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn. ed-Dürerü’l-kâmine fî aʿyâni’l-miʾeti’s̱-s̱âmine. 6 cilt, Meclisü Dâiretü’l-Meârif, Saydarâbâd/Hindistan, 1972.
• İBN ḤAZM, Ebû Muḥammed ʿAlî. el-Muḥallâ. 12 cilt, Dâru’l-Fikr, Beyrut, t.y.
• İBN HİŞÂM, Cemâlüddîn Abdülmelik. es-Sîretü’n-nebeviyye. 2 cilt, Mustafa Bâbi’l-Halebî, Kahire, 1375.
• İBN KESÎR, Ebü’l-Fidâ’ İmâdüddîn İsmâîl. Tefsîrü’l-Ḳurʾâni’l-ʿazîm. 8 cilt, Dâru Taybe, t.y.
• İBN KUDÂME, Muvaffakuddîn Abdullāh b. Ahmed. el-Muġnî. 15 cilt, Dâru Âlemi’l-Kütüb, Riyad, 1417.
• İBN MANZÛR, Ebu’l-Fadl Muhammed b. Mükerrem. Lisânu’l-‘Arab. 15 cilt, Dâru Sadır, Beyrut, 1414.
• İBN NÜCEYM, Zeynüddîn b. İbrâhîm. el-Baḥrü’r-râʾiḳ şerḥu Kenzi’d-deḳâʾiḳ. 8 cilt, Dâru’l-Kütübi’l-İslâmî, Kahire, t.y.
• İBN RÜŞD, Ebû’l-Velîd Muḥammed. el-Beyân ve’t-taḥṣîl. Dâru’l-Ġarbi’l-İslâmî, Beyrut, 1988.
• İBNU’L-CELLÂB, Ebü’l-Kāsım Ubeydullāh. et-Tefrîʿ fî fıḳhı’l-İmam Mâlik b. Enes. 2 cilt, Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, Beyrut, 2007.
• İBNÜ’L-ADÎM, Ebü’l-Kāsım Kemâlüddîn. Buġyetü’ṭ-ṭaleb fî târîḫi Ḥaleb. 12 cilt, Dâru’l-Fikr, Beyrut, t.y.
• İBNÜ’L-CEVZÎ, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn. Ṣaydü’l-ḫâṭır. Dâru’l-Kalem, Dımeşk, 2004.
• ———. Telbîsü’l-iblîs. Dârü’l-Fikr, Dımeşk, 2001.
• ———. Telbîsü’l-iblîs. Atıf Efendi Yazma Eser Kütüphanesi. Atıf Efendi Koleksiyonu, D. No: 2029, 112 vr.
• İBNÜ’L-HÂC, Muhammed b. Muhammed el-Abderî el-Fâsî. el-Medhal. 4 cilt, Dâru’t-Turâs, t.y.
• İBNÜ’L-HÜMÂM, Kemâleddîn. Fethu’l-kadîr ‘ale’l-Hidâye. 10 cilt, Dâru’l-Fikr, Beyrut, 1970.
• İBNÜ’N-NEHHÂS, Ebû Zekeriyyâ Muhyiddîn Ahmed. Tenbîhü’l-ġāfilîn ʿan aʿmâli’l-câhilîn ve taḥẓîrü’s-sâlikîn min efʿâli’l-hâlikîn. Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, Beyrut, 1987.
• İNAN, Abdülkadir. “Türk Etnolojisini İlgilendiren Birkaç Terim-Kelime Üzerine”. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı - Belleten, sy. 4 (1956), s. 179-95.
• İstanbul Mahkemesi 334 Numaralı Sicil (H. 1280-1329 / M. 1863-1911). M. Âkif Aydın, Coşkun Yılmaz (ed.), c. 99, haz. Rasim Erol - Sabri Atay, Kültür A.Ş., İstanbul 2019.
• KĀDÎ ABDÜLVEHHÂB. el-Maʿûne ʿalâ meẕhebi ʿâlimi’l-Medîne. el-Mektebetü’t-Ticâriyye, Mekke, t.y.
• KADRİ PAŞA, Muhammed. el-Aḥkâmü’ş-şerʿiyye fi’l-aḥvâli’ş-şaḫṣiyye; İslâm Aile ve Miras Hukuku. çev. İsmail Hünerlice/Selim Öztürk, Muallim Neşriyat, İstanbul, 2020.
• ———. el-Aḥkâmü’ş-şerʿiyye fi’l-aḥvâli’ş-şaḫṣiyye. Matbaat-ı Emin Hindiyye, Mısır, 1335/1917.
• KARÂFÎ, Şehâbeddin. ez-Zehîra. Dâru’l-Ġarbi’l-İslâmî, Beyrut, 1994.
• KARAMAN, Hayrettin. “Asabe”. DİA, TDV Yayınları, İstanbul, 1991, c. 3, s. 452-53.
• ———. Mukayeseli İslâm Hukuku. 3 cilt, Nesil Yayınevi, İstanbul, 1996.
• ———. “Değişen Şartlar Karşısında İslâm Aile Yapısı”. Diyanet İlmi Dergi [Diyanet Dergisi], c. 27, sy. 2 (1991), s. 25-36.
• Kartal Mahkemesi 1 Numaralı Sicil (H. 1128-1133 / M. 1716-1721). M. Âkif Aydın, Coşkun Yılmaz (ed.), c. 62, haz. Rasim Erol - Sabri Atay, Kültür A.Ş., İstanbul 2019.
• KÂSÂNÎ, ‘Alâeddîn Ebû Bekir b. Mes‘ûd. Bedâʾiʿu’ṣ-ṣanâʾiʿ fî tertîbi’ş-şerâʾiʿ. 7 cilt, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 1406.
• KEVÂKİBÎ, ʿAbdurraḥmân b. Aḥmed. Ṭabâiʿu’l- İstibdâd ve Muṣâriʿu’l-İstiʿbâd. el-Maṭbaʿatü’l-ʿAṣriyye, Halep, t.y.
• Kitabu fi’l-Fıkh bi-Lisani’t-Türki, İstanbul Millet Kütüphanesi Feyzullah Efendi Koleksiyonu, D. No: 1046, 439 vr.
• KUDÛRÎ, Ebü’l-Hüseyn Ahmed b. Ebî Bekr. el-Muḫtaṣar. Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye, Beyrut, 1997.
• MA‘LÛF, Luvîs. el-Müncid. Matbaatü’l-Kâsolikiyye, Beyrut, t.y.
• MA‘MER b. MÜSENNÂ. Neḳāʾiżu Cerîr ve’l-Ferezdaḳ. 3 cilt, el-Mecmeu’s-Sekafî, Abu Dabi, 1998.
• MÂVERDÎ, Ebü’l-Hasen Alî. el-Ḥâvi’l-kebîr fî fikhi meẕhebi’l İmām’ş-Şâfiʿî. 19 cilt, Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, Beyrut, 1999.
• MERĠĪNÂNÎ, Burhâneddîn. el-Hidâye. 4 cilt, Daru’l-İḥyâʾi Türâs̱i’l-ʿArabi, Beyrut, t.y.
• MEVKUFÂTİ MEHMED EFENDİ. Şerhu’l Mevkûfâtî (Mültekâ Tercümesi). 2 cilt, İstanbul, 1302.
• MEVSILÎ, Abdullāh b. Maḥmûd. el-İḫtiyâr li taʿlîli’l-Muḫtâr. 5 cilt, Matbaʿatü’l-Ḥalebî, Beyrut, 1937.
• MİNHÂCÎ, Şemsuddîn Muḥammed. Cevâhiru’l-ʿuḳūd ve muʿînu’l-ḳuḍât ve’l-muvaḳḳiʿîn ve’ş-şuhûd. 2 cilt, Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, Beyrut, 1996.
• MUTARRİZÎ, Burhânüddîn Nâsır. el-Muġrib fî tertîbi’l-Muʿrib. Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, t.y.
• MÜNÂVÎ, Muhammed Abdürraûf. el-İtḥâfâtü’s-seniyye fi’l-eḥâdîs̱i’l-ḳudsiyye (en-Nefeḥâtü’s-selefiyye şerhi ile). Dâru İbn Kesîr, Dımeşk - Beyrut, t.y.
• MÜZENÎ, İsmâʿîl b. Yaḥyâ. el-Muḫtaṣar (el-Ümm’ün sonunda). 8 cilt, Dâru’l-Maʿrife, Beyrut, 1990.
• ÖZEN, Şükrü. “Velâ”. DİA, TDV Yayınları, İstanbul, 2013, c. 43, s. 11-15.
• PEHLİVAN, Oğuzhan. Aile Tanımı ve İlişkilerinin Toplumsal Olarak İnşası. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2017.
• REDHOUSE, James William. Müntehabât-ı Lugāt-ı Osmâniyye. 2 cilt, Matbaa-i Ceride-i Havâdis, İstanbul, 1269.
• ———. Türkçe İngilizce Lügat Kitabı (Redhouses Turkish Dictionary). Eyman Efendi Matbaası, Londra, 1856.
• REMLÎ, Şemseddîn. Nihâyetu’l-muḥtâc ilâ şerḥi’l-Minhâc. 8 cilt, Dâru’l-Fikr, Beyrut, 1984.
• SABBÂĞ, Abbas / BOZKURT, Nebi. “Müstevfî”. DİA, İstanbul, TDV Yayınları, 2006, c. 32, s. 147-148.
• SEHÂVÎ, Alemüddîn Alî b. Muhammed. Tefsîrü’l-Ḳurʾân. 2 cilt, Dâru’n-Neşr li’l-Câmiât, 2009.
• SENÛSÎ, Muhammed b. Osmân. Müsâmerâtü’ẓ-ẓarîf bi-ḥüsni’t-taʿrîf. el-Mektebetü’ş-Şâmile, t.y.
• SERAHSÎ, Şemsü’l-eimme Muhammed b. Ebî Sehl. el-Mebsûṭ. 30 cilt, Daru’l-Mârife, Beyrut, 1414.
• SİNDÎ, Muhammed b. Abdilhâdî. Fetḥu’l-vedûd bi-şerḥi Süneni Ebî Dâvûd. Mektebetü’l-Lîne, Demenhur, 2010.
• SİRÂC, Muhammed Ahmed / İMÂM, Muhammed Kemal. Ahkâmü’l-üsre fi’ş-şerîati’l-İslâmiyye. Dâru’l-Matbaâti’l-Câmiiyye, İskenderiye, 1999.
• SÜYÛTÎ, Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr. Mâ revâhü’l-esâṭîn fî ʿademi’l-mecîʾ ile’s-selâṭîn. Dâru’s-Sahâbe, Mısır, 1991.
• ŞÂFİÎ, Muhammed b. İdris. el-Ümm. 8 cilt, Dâru’l-Ma’rife, Beyrut, 1990.
• ŞELEBİ, Muhammed Mustafa. Ahkâmü’l-üsre fi’l-İslâm. ed-Dâru’l-Câmiiyye, Beyrut, 1983.
• ŞEMSEDDİN SÂMİ. Kamus-ı Türkî. İkdam Matbaası, Dersaadet, 1317.
• ŞERNEBÂSİ, Ramazan Ali es-Seyyid. Ahkâmü’l-üsre fi’ş-şerîati’l-İslâmiyye. Menşûrâtü’l-Halebi’l-Hukûkiyye, Beyrut, t.y.
• ŞEVKÂNÎ, Muḥammed b. ʿAlî. el-Fetḥu’r-rabbânî min fetâva’l-İmâm eş-Şevkânî. 12 cilt, Mektebetü Cîli’i-Cedîd, San’a, 2002.
• ŞEYBÂNÎ, Muhammed b. Hasan. el-Aṣl. 12 cilt, Dâru İbn Ḥazm, Beyrut, 2012.
• ———. el-Kesb. Dımeşk, 1400.
• TAYLAN, Hasan Hüseyin. “Türkiye’de Köy Ailesinde Aile İçi İlişkiler”. Selçuk Üniversitesi/Edebiyat Fakültesi Dergisi, sy. 22 (2009), s. 117-38.
• TEHÂNEVÎ, Muhammed Ali. Keşşâfü ıṣṭılâḥâti’l-fünûn ve’l-‘ulûm. 2 cilt, Mektebetü Lübnan, Beyrut 1996.
• TENÛHÎ, Ali b. Muhassin. el-Ferec baʿde’ş-şidde. 5 cilt, Beyrut: Daru Sadır, 1978.
• ———. el-Ferec baʿde’ş-şidde, Köprülü Yazma Eser Kütüphanesi, Fazıl Ahmed Paşa Koleksiyonu, D. No: 1349, 170 vr.
• ———. el-Ferec baʿde’ş-şidde. Köprülü Yazma Eser Kütüphanesi, Fazıl Ahmed Paşa Koleksiyonu, D. No: 1350, 216 vr.
• ———. el-Ferec baʿde’ş-şidde. Nuruosmaniye Yazma Eser Kütüphanesi, Nuruosmaniye Koleksiyonu, D. No: 4135, 270vr.
• UN, United Nations. Principles and Recommendations for the 1970 Population Censuses. Newyork, 1969.
• ÜNALAN, Abdulkerim. “İslâm Hukukunda Muvalât Akdi ve Sigorta Açısından Değerlendirilmesi”. Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2008, c. 10, sy. 1, s. 1-17.
• Üsküdar Mahkemesi 84 Numaralı Sicil (H. 999 - 1000 / M. 1590 - 1591), M. Âkif Aydın, Coşkun Yılmaz (ed.), c. 10, haz. Rıfat Günalan, Mehmet Akman, Mehmet Canatar, İSAM Yayınları, İstanbul, 2010.
• Üsküdar Mahkemesi 403 Numaralı Sicil (H. 1154-1155 / M. 1740-1742), M. Âkif Aydın, Coşkun Yılmaz (ed.), c. 70, haz. Mustafa Yılmaz vd., Kültür A.Ş., İstanbul, 2019.
• VAN DYCK, Cornelius Van Alen. İktifâu’l-kanu‘ bimâ hüve matbu‘. Mısır, 1896.
• YAKUBOVSKİY, A. Yu. Altın Ordu ve Çöküşü. çev. Hasan Eren. Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1976.
• YAMAN, Ahmet. İslâm Aile Hukuku. Marifet Yayınları, İstanbul 1999.
• YILMAZ, Musa K. “İslâm Ailesi Mahiyeti ve Yapısı”. Diyanet İlmi Dergi [Diyanet Dergisi], c. 27, sy. 2 (1991), s. 37-54.
• YÛSUF b. YES’ÛN, Ebü’l-Haccâc. el-Misbâḥ limâ i‘temme min şevâhidi’l-Îzâh. 2 cilt, Medine, 2008.
• YUSUF HÂS HÂCİB, Kutadgu Biliğ, haz. Mustafa S. Kaçalin, Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• ZEBÎDÎ, Muhammed Murtazâ. Tâcu’l-‘arûs min cevâhiri’l-Kâmûs. 40 cilt, Vezâretü’l-İrşâd, Kuveyt, 1965.
• ZEYDÂN, Abdülkerim. el-Mufassal fî ahkâmi’l-mer’e. 11 cilt, Müessesetü’r-Risâle, Beyrut, 1993.
• ZEYLAÎ, Osman b. Ali. Tebyînü’l-ḥaḳāʾiḳ şerḥu Kenzü’d-Deḳâiḳ. 6 cilt, el-Matbaatü’l-Kübrâ el-Emîriyye, Ḳâhire, 1313.
• ZEYNEB FEVVÂZ. ed-Dürrü’l-mens̱ûr fî ṭabaḳāti rabbâti’l-ḫudûr. el-Matbaatü’l-Kübrâ el-Emîriyye, Mısır, 1312.