ÜNİVERSİTELERDE DÖNÜŞÜM SÜRECİ VE ARAŞTIRMA ÜNİVERSİTESİ YAKLAŞIMI

Yıl 2020, Cilt: 5 Sayı: 2, 135 - 159, 05.11.2020

Muhammet Damar , Güzin Özdağoğlu , Onur Özveri

Öz

Türkiye gelişmekte olan bir ülkedir ve bu gelişim sürecinde genç ve dinamik nüfus en önemli avantajlardan biridir. Genç veya yaşam boyu öğrenmeye önem veren bireylerin bilimsel, ekonomik ve teknolojik gelişmeye doğrudan katkı ve fayda sağlayacakları, nitelik kazanacakları bilgi, beceri ve yetkinlik düzeylerine geçmelerinde yükseköğretim kurumlarının payı yadsınamaz. Küresel rekabetin de yansımalarının görüldüğü bu kurumlar, sağladıkları ürün ve hizmetlerde, çevresel koşullara uyum sağlamak için değişim ve dönüşüm sürecinde yer almaktadırlar. Bu dönüşüm, Türkiye ve Türkiye’deki yükseköğretim kurumları için de geçerlidir. Bu doğrultuda, Yükseköğretim Kurulu, 2016 yılında, Bölgesel Kalkınma Odaklı Misyon Farklılaşması ve İhtisaslaşma Projesi ile araştırma üniversiteleri yaklaşımını gündeme getirmiştir. Bu yaklaşım, dünyada bilinen ve tanınan üniversitelerin seviyelerin ulaşılabilmesi, yetkin ve girişimci insan kaynağının yetiştirilebilmesi, bölgesel ve ülke ekonomisine daha fazla katkı sağlanması ve böylece üniversite-sanayi ve toplum üçlemesi ile etkileşimli araştırmaların hayata geçirebilmesi açısından stratejik bir girişimdir. Araştırma üniversiteleri ve ilgili yaklaşımlar, popülist politikalara büründürülemeyecek kadar kritik ve milli bir yükseköğretim politikası haline getirilmesi gereken bir unsurdur. Çalışmada tüm bu çerçevede, yükseköğretim kurumlarının ve özelinde üniversitelerin tarihsel gelişimi ve dönüşümü, bu dönüşüm içinde araştırma üniversitelerinin yeri içinde bulunulan durum, ulusal ve uluslararası literatürde yer bulmuş ilgili yayınlar ışığında ortaya konulmaktadır.

Anahtar Kelimeler

yükseköğretim kurumu, yükseköğretim tarihi, yükseköğretimin dönüşümü, araştırma üniversiteleri

Destekleyen Kurum

Dokuz Eylül Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinasyon Birimi

Teşekkür

Bu çalışma, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İşletme Doktora bölümünde hazırlanmakta olan “Yükseköğretimde Akademik Yayın Performansının İzlenmesi Süreci: Bilimetri Temelli Bir İş Zekâsı Modeli” başlıklı doktora tezinden üretilmiştir.

TRANSFORMATION PROCESS IN UNIVERSITIES AND RESEARCH UNIVERSITY APPROACH

Öz

Turkey is a developing country, young and dynamic population is one of the most important advantages in this process. The share of higher education institutions cannot be denied in that individuals who are young or who attach importance to lifelong learning, to move to the level of knowledge, skill and competence with which they will directly contribute and benefit to scientific, economic and technological development. These institutions, in which reflections of global competition are seen, are in the process of change and transformation to adapt to environmental conditions in the products and services they provide. This transformation also applies to higher education institutions in Turkey. Accordingly, the Higher Education Council brought the research universities approach to the agenda in 2016 with the Regional Development Focused Mission Differentiation and Specialization Project. This approach is a strategic initiative to reach the levels of well-known and recognized universities in the world, to educate competent and entrepreneurial human resources, to contribute more to the regional and national economy, and thus to carry out interactive research with the university-industry and society trilogy. Research universities approach is a so critical issue that cannot be put into populist policies and should be turned into national higher education policy.
In this study, the transformation of higher education institutions and especially universities, which are critical for the development of countries, is presented historically in the light of relevant publications in the national and international literature.

Anahtar Kelimeler

higher education institution, history of higher education, transformation of universities, research universities

Kaynakça

• Akyüz, Y. (2011). Türk Eğitim Tarihi. Ankara: Pegem Akademi.
• Altbach, P.G. & Salmi J. (2012). Akademik Mükemmeliyete Giden Yol (Dünya Çapında Araştırma Üniversiteleri Oluşturmak). Çeviren Kadri Yamaç. Ankara: Efil Yayınevi.
• Altbach, P. (2014). “What counts for academic productivity in research universities?”. University World News. https://www.universityworldnews.com/post.php?story=20140715105656393 adresinden erişildi. (Erişim Tarihi: 01.07.2020)
• Arap, K. S. (2010). Türkiye yeni üniversitelerine kavuşurken: Türkiye’de yeni üniversiteler ve kuruluş gerekçeleri. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 65(01),1-29. DOI: 10.1501/SBFder_0000002156
• Charle C. &Verger J.(2005). Üniversitelerin Tarihi. Ankara: Dost Kitabevi.
• Chiragov, E. (2015). Üniversitelerin Kamusallığı: Kamusal Üniversitenin Çöküiü. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). T.C. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Siyaset Bilimi Ve Kamu Yönetimi Yönetim Bilimleri Programı Anabilim Dalı, Ankara.
• Cole, J. H. (2001). Patents and Copyrights: Do the Benefits Exceed the Costs?”, Journal of Libertaranian Studies, 15(4),79-105.
• Çatalbaş, N. (2007). Üniversite-yerel ekonomi ilişkisinde kutuplaşma teorisi iyi bir model olabilir mi?. Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 2007(3), 90-101.
• Çetin, M. (2007). Bölgesel kalkınma ve girişimci üniversiteler. Ege Akademik Bakış, 7(1), 217-238.
• Destek Patent, (2020). Üniversitelerin Patent Başvuru Sayıları. https://www.destekpatent.com/haber-detay/universitelerin-patent-basvuru-sayilari adresinden erişildi. (Erişim Tarihi: 01.07.2020)
• Emil, S., & Akşab, Ş. (2018). Türkiye Yükseköğretiminde Araştırma Üniversitesi Kavramını Anlamak: Karşılaştırmalı Analiz. 13. Uluslararası Eğitim Yönetimi Kongresi. 0-12 Mayıs, Sivas, Türkiye.
• Erdem, A. R. (2006). Dünyadaki yükseköğretimin değişimi. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 15, 299-314.
• Erdem, A. R. (2013). Bilgi toplumunda üniversitenin değişen rolleri ve görevleri. Yükseköğretim Dergisi. 3(2), 109-120.
• Erdem, A. R. (2015) Yükseköğretimi ve üniversiteyi farklılaştıran kritik öğe: Akademik strateji. (Editör) Ahmet AYPAY, Türkiye’de Yükseköğretim: Alanı, Kapsamı ve Politikaları içinde (243-260), Ankara: PEGEM Akademi Yayıncılık.
• Erdem, A. R. (2016). Üniversite Anlayışındaki Değişim: Birinci Nesil Üniversiteden Dördüncü Nesil Üniversiteye. TYB Akademi, Dil Edebiyat ve Sosyal Bilimler Dergisi, 6(16), 21-52.
• Erdoğmuş, N. (2018). Araştırma Üniversitesi Yapılanması: İmkanlar ve Zorluklar. İlke Politika Notu07. https://ilke.org.tr/images/yayin/pdf/arastirma_universitesi_yapilanmasi_imkanlar_ve_zorluklar.pdf adresinden erişildi. (Erişim Tarihi: 01.07.2020)
• Fielden, J. (2008). Global trends in university governance (No. 44244) (pp. 1–70). Washington, DC: The World Bank. http://documents.worldbank.org/curated/en/588801468140667685/pdf/442440NWP0BOX311webversion01PUBLIC1.pdf adresinden erişildi. (Erişim Tarihi: 01.07.2020)
• Gallagher, M. (2011). The Role of Elite Universities in National Higher Education and Research Systems, and the Challenges of Prosecuting the Case for Concentrating Public Investment in their Development in Australia. In: Liu N.C., Wang Q., Cheng Y. (eds) Paths to a World-Class University. Global Perspectives on Higher Education, vol 23. SensePublishers
• Hall, B. H., & Harhoff, D. (2012). Recent research on the economics of patents. Annu. Rev. Econ., 4(1), 541-565.
• Hirsch, E. (1998). Dünya Üniversiteleri ve Türkiye’de Üniversitelerin Gelişmesi, Cilt 1. Ankara: Ankara Üniversitesi Yayınları.
• Jordan, J. & Jones, P. (1997). Assessing Your Company’s Knowledge Management Style, Long Range Planning, 30(3):392-398.
• Kalkınma Ajansları, (2006). Resmi Gazete. Kalkınma Ajanslarının Kuruluşu, Koordinasyonu ve Görevleri Hakkında Kanun (Kabul Tarihi: 25.1.2006). https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2006/02/20060208-1.htm adresinden erişildi. (Erişim Tarihi: 01.07.2020)
• Köker, A.R. (2005). Patent Korumasının Önemi ve Ekonomik Gösterge Olarak Patent, T.C. Türk Patent Enstitüsü Patent Dairesi Başkanlığı, Ankara.
• Lentell, H. (2012). Distance learning in British universities: is it possible?. Open Learning: The Journal of Open, Distance and E-Learning, 27(1), 23-36.
• Marangoz, C. (2008). Çağdaş Üniversite. Ankara: Eğitim ve Kültür Yayınları.
• Materu P., Obanya P. & Righetti, P. (2012). Nijerya İbadan Üniversitesi’nin yükselişi, düşüşü ve yeniden ortaya çıkışı. P.G. Altbach, ve J. Salmi (Eds.) içinde, Akademik mükemmeliyete giden yol dünya çapında araştırma üniversiteleri oluşturmak (ss.159-185). Ankara: Efil Yayınevi.
• Mohrman, K., Ma, W. & Baker, D. (2008). The research university in transition: The emerging global model. Higher education policy, 21(1), 5-27.
• NAI, (2018). National Academy of Inventors. https://academyofinventors.org/wp-content/uploads/2019/05/Top-100-Universities-2018.pdf adresinden erişildi. (Erişim Tarihi: 01.07.2020)
• Namal, Y., & Karakök, T. (2011). Atatürk ve Üniversite Reformu (1933). Journal of Higher Education & Science/Yüksekögretim ve Bilim Dergisi, 1(1).27-35.
• Özakyol, F.S. (2017). Bilgi-İktidar İlişkisi Çerçevesinde Dünyada Üniversite Ve Türkiye’de Yükseköğretim Kurulu. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). T.C. Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Siyaset Bilimi Ve Kamu Yönetimi Anabilim Dalı Siyaset Ve Sosyal Bilimler Bilim Dalı, Kocaeli.
• Özer, A. (2012). Türkiye üniversite sistemine genel bir bakış, yaşanan sorunlar ve çözüm için bir model önerisi, Yükseköğretim Dergisi, 2 (2), 61-72.
• Postiglione, G.A.(2012). Araştırma üniversitelerinin yükselişi Hong Kong Bilim ve Teknoloji Üniversitesi. P.G. Altbach, ve J. Salmi (Eds.) içinde, Akademik mükemmeliyete giden yol dünya çapında araştırma üniversiteleri oluşturmak (ss.51-80). Ankara: Efil Yayınevi.
• Rhee, B.S. (2012). Taşrada dünya çapında bir araştırma üniversitesi: Pohang Bilim ve Teknoloji Üniversitesi, Kore Cumhuriyeti. P.G. Altbach, ve J. Salmi (Eds.) içinde, Akademik Mükemmeliyete Giden Yol Dünya Çapında Araştırma Üniversiteleri Oluşturmak (ss.51-80). Ankara: Efil Yayınevi.
• Sakınç, S., & Bursalıoğlu, S. A. (2012). Yükseköğretimde Küresel Bir Değişim: Girişimci Üniversite Modeli. Journal of Higher Education & Science/Yüksekögretim ve Bilim Dergisi, 2(2),92-99.
• Salmi, J. (2009). The Challange of Estabishing Worl-Class Universities. Washington, DC: WorldBank. Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, (2020). Ar-Ge Teşvikleri Genel Müdürlüğü, Tasarım Merkezleri. https://www.sanayi.gov.tr/istatistikler/istatistiki-bilgiler/mi0203011503 adresinden erişildi. (Erişim Tarihi: 01.07.2020)
• Sarıkaya Bütün, B.Ö. (2019). Girişimci Ve Yenilikçi Üniversite Endeksinde Yeni Nesil Üniversite Değerlendirmesi. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). TC. Nuh Naci Yazgan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İktisat Ana Bilim Dalı. Kayseri.
• Sarton, G. (1927-48). Introduction to the history of science (3 v. in 5). Carnegie Institution of Washington Publication no. 376. Baltimore: Williams and Wilkins, Co.
• SBB, (2020). Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı. http://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2019/02/3-b-2018-2020-D%C3%B6nemi-Gelir-ve-Net-Finansman-Tablolar%C4%B1.pdf adresinden erişildi. (Erişim Tarihi: 01.07.2020)
• Seki, İ. (2013). Bilgi Ekonomisinde Yeni Yaklaşımlar: Bilgi Yönetişimi ve Üniversite Ekonomisi. İstanbul: Beta Basım.
• Sezgin, O. (2020). Türk Eğitim Tarihi. Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Bölümü Psikolojik Danışma ve Rehberlik A.B.D. http://osmansezgin.com/assets/tet46_222-osmansezgincom.pdf, sayfasından 15.05.2020 tarihinde erişilmiştir.
• Statista, (2020). Estimated number of universities worldwide as of January 2020, by country. https://www.statista.com/statistics/918403/number-of-universities-worldwide-by-country/ adresinden erişildi. (Erişim Tarihi: 01.07.2020)
• Şen, Z. (2012). Türkiye’de Yükseköğretim Sistemi Eleştirileri ve Öneriler. Journal of Higher Education/Yüksekögretim Dergisi, 2(1),1-9.
• Şimşek, H. & Adıgüzel, T. (2012). Yükseköğretimde Yeni Bir Üniversite Paradigmasına Doğru, Eğitim ve Bilim, 37 (166), 250-261.
• Tayeb, O.S.,& Damanhouri Z.A. (2011). Transformation Towards a World-Class University. In: Liu N.C., Wang Q., Cheng Y. (eds) Paths to a World-Class University. Global Perspectives on Higher Education, vol 23. SensePublishers
• Tatık, R.Ş. (2017). Araştırma Üniversitelerinin Yapılandırılmasına İlişkin Öğretim Elemanlarının Görüşleri: Eğitim Fakülteleri Örneği.(Yayınlanmamış Doktora Tezi). T.C. Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Eğitim Bilimleri Ana Bilim Dalı Eğitim Yönetimi ve Denetimi Bilim Dalı, İstanbul.
• TAÜG, (2016). Araştırma Üniversiteleri ve Yükseköğretim, Araştırma ve İnovasyonda Uluslararası Rekabet Raporu. https://pdo.metu.edu.tr/system/files/duyuru/TAUG_Arastirma_Universiteleri_ve_Yuksekogretim_Arastirma_ve_Inovasyonda_Uluslararasi_Rekabet_Raporu_2016.pdf adresinden erişildi. (Erişim Tarihi: 01.07.2020)
• Tekeli, İ. (2010). Tarihsel Bağlamı İçinde Türkiye’de Yükeköğretimin ve YÖK’ün Tarihi, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Tekin, S. (2017). Üçüncü Kuşak Üniversiteler ve Üçüncü Kuşak Üniversitelerin Stratejik Planlaması. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). TOBB Ekonomi ve Teknoloji Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İşletme Bölümü, Ankara.
• Timur, T. (2000). Toplumsal Değişme ve Üniversiteler. Ankara: İmge Kitabevi.
• Ülkü, D. (2005). Görüşler ve Değerlendirmeler. Geçmişten Geleceğe Türk Bilim Ve Teknoloji Politikaları. Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi.
• Wang, Q.H., Wang, Q., & Liu, N.C. (2012). Akademik Mükemmeliyete Giden Yol Dünya Çapında Araştırma Üniversiteleri Oluşturmak. (Bölüm 2). Çinde Dünya Çapında Üniversiteler Kurmak: Sangay Jiao Tong Üniversitesi. (Editor: Philip H. Altbech ve Jamil Salmi) (Çeviren Kadri Yamaç). Ankara: Efil Yayınevi.
• WIPO, (2018). Ranking of the 20 national patent offices with the most patents in force in 2018. https://www.statista.com/statistics/257172/ranking-of-the-20-countries-with-the-most-patents-in-force/ adresinden erişildi. (Erişim Tarihi: 01.07.2020)
• Wissema, J.G. (2009). Üçüncü Kuşak Üniversitelere Doğru | Geçiş Döneminde Üniversiteleri Yönetmek. İstanbul: Özyeğin Üniversitesi Yayını.
• Yıldız, S. (2009). Eğitim Departmanlarındaki Değişim: Şirket Üniversiteleri. Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, (34), 361-379.
• Yılmaz, M.S.(2001). Darülfünun Reformu-Darülfünun’dan İstanbul Üniversitesi’ne Geçiş Süreci (1869-1933). Kastamonu Eğitim Dergisi, 9(1):245-260.
• Yonezawa, A. (2011). The “Global 30” and the Consequences of Selecting “World-Class Universities” in Japan. In: Liu N.C., Wang Q., Cheng Y. (Eds) Paths to a World-Class University. Global Perspectives on Higher Education, vol 23. SensePublishers
• YÖK Bölgesel Kalkınma, (2020). Bölgesel Kalkınma Odaklı Misyon Farklılaşması ve İhtisaslaşma Programı. https://bolgeselkalkinma.yok.gov.tr/ adresinden erişildi. (Erişim Tarihi: 01.07.2020)
• YÖKAK Kurum Gösterge Raporları, (2020). Yükseköğretim kalite Kurulu Kurum Gösterge Raporları. https://yokak.gov.tr/raporlar/kurum-gosterge-raporlari adresinden erişildi. (Erişim Tarihi: 01.07.2020)
• Yükseköğretim Kanunu, (1981). Mevzuat Gov Tr. https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.2547.pdf adresinden erişildi. (Erişim Tarihi: 01.07.2020)