TEKNOLOJİK İLERLEMENİN DİSTOPİK İMGESİ: BLACK MIRROR TELEVİZYON SERİSİ

Yıl 2018, Cilt: 3 Sayı: 2, 49 - 62, 30.11.2018

Hakan Aşkan , Meltem Cemiloğlu Altunay

Öz

Tarihsel olarak 18. yüzyıl Avrupası’nda ortaya
çıkmış olan aydınlanma felsefesi, evrenin rasyonel akıl aracılığı ile
kavranabileceğini, böylece insanoğlunun bilgiye, mutluluğa, refaha ve özgürlüğe
ulaşabileceğini vaat eder.  Oysa
özellikle 20. yy’da yaşanan iki büyük Dünya Savaşı’nın ve bilimsel gelişmelerin
ortaya çıkmasına olanak sağladığı kitle imha silahlarının dünya genelinde yol
açtığı onarılmaz yıkımlar ile büyük trajediler, aydınlanma felsefesinin
yücelttiği rasyonel aklın sorgulanmasına neden olmuştur. Aydınlanmanın güç
olarak kutsadığı bilgi, modern çağda kendisini “teknolojik yıkım araçlarında”
somutlaştırmıştır. Dolayısıyla ilerleme ve bilim ilişkisinde aklın rasyonel bir
temelde yalnızca insanın refahı için çalıştığı fikri inandırıcılığını
yitirmiştir. Dolayısıyla bilimsel gelişmelerin merkezinde yer alan rasyonel
aklın vaat ettiği ideal toplum ütopyası, modern dünyada bir kâbusa, bir
karşı-ütopyaya daha doğru bir ifadeyle bir distopyaya dönüşür. Böylece 18.
yy.’da filizlenmeye başlayan ütopyacı düşüncenin yerini, haklı gerekçelerle,
21. yy.’da felaket korkularının distopik yansımaları almıştır. Çağın ruhunu
yansıtan bu distopik yansımalar, Fredric Jameson’ın (1990) da ifade ettiği
gibi, kendini en açık şekilde görsel sanatlarda ortaya koyar. Tam da bu noktada
Black Mirror televizyon serisi, teknolojinin gelişmesiyle birlikte iletişim
araçlarında yaşanan köklü değişikliklerin tüm insanlığı nasıl etkilediğini
farklı boyutlarıyla gözler önüne sererek çağın gerçekliğine ayna tutar. Aynı
zamanda insan hayatını kolaylaştırdığı iddia edilen teknolojinin, insanları
nasıl kuşattığı ve onların hayatlarını nasıl alt üst ettiğini de gösteren Black
Mirror, kitle iletişim araçları vasıtasıyla kitlelerin nasıl manipüle
edilebileceğini ve egemen güçlerce nasıl kendisine bağımlı bir hale
getirilebileceğini de ortaya koymaya çalışan distopik bir yapımdır. 2015 Ocak
ayına kadar 3 sezonda toplam 7 bölümü yayınlanmış olan bu yapım, her bir
bölümde güncel ve farklı bir tema ele alarak içinde yaşadığımız çağın farklı
bir gerçekliğine ayna tutmaya çalışmaktadır. Diğer bir deyişle, bu yapım
günümüzde -yani 21.yy’da-  insanların
yaşadığı ama algılayamadığı toplumsal, politik, kültürel ve ekonomik
gerçeklikleri resmetmeye çalışmaktadır.

Bu çalışma, Black Mirror televizyon serisinde kitle
iletişim araçlarının nasıl ele alındığını ortaya koymaya çalışmaktadır. Söz
konusu bu çalışma, kitle iletişim araçlarının yol açtığı küresel-güncel sorunları
ortaya koymaya çalışması bakımından önemlidir. Ayrıca, söz konusu seri her ne
kadar İngiliz yapımı olsa da kitle iletişim araçlarının yol açtığı sorunların
yalnızca yerelde değil, aynı zamanda küresel ölçekte de yaşandığını ortaya
koyması bakımından da önemlidir. Ütopyanın hangi koşullarda distopyaya
dönüştüğünü ve nasıl bir gelecek öngörüsünde bulunduğunu anlamaya çalışmak
çalışmanın çıkış noktasıdır. Bu bağlamda Black Mirror televizyon serisi
niteliksel durum çalışması yöntemiyle analiz edilecektir.

Anahtar Kelimeler

Distopya, ilerleme, teknoloji

Kaynakça

• Adanır, Oğuz (2008). Simülasyon Kuramı Üzerine Notlar ve Söyleşiler, İstanbul: Hayalet Kitap.
• Adıgüzel, Yusuf (2001). Kültür Endüstrisi: Kitle Toplumunun Açmazları, İstanbul: ŞehirYayınları.
• Baudrillard, Jean (1998). Üretimin Aynası, Çev: Oğuz Adanır, İzmir: Dokuz Eylül Yayınları.
• Baudrillard, Jean (2004). Tüketim Toplumu, Çev: H. Deliceçaylı ve F. Keskin, 2. Baskı.İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Baudrillard, Jean (2006). Sessiz Yığınların Gölgesinde Toplumsalın Sonu, Doğu-Batı Yayınları.
• Baudrillard, Jean (2011). Simülasyon ve Simülakrlar, Çev: Oğuz Adanır, 6. Baskı. Ankara: Doğu-Batı Yayınları.
• Bauman, Zygmunt (2006). Küreselleşme Toplumsal Sonuçlar, Çev: A. Yılmaz, 2. Baskı, İstanbul:Ayrıntı Yayınları.
• Bilgin, Nuri (1999). Sosyal Psikolojide Yöntem ve Pratik Çalışmalar, İzmir: Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Bronowski, Jacob ve Mazlish, Bruce (2012). Batı Düşünce Tarihi, Çev: E. Özkavruk Adanır, İstanbul: Say Yayınları.
• Burton, Graeme (1995). Görünenden Fazlası, İstanbul: Alan Yayıncılık.
• Çoban, Barış (2014). Göz Ve İktidar: Vitrinlere Değil Gökyüzüne Bak!, EUL Journal of Social Sciences (V:I) LAÜ Sosyal Bilimler Dergisi. Haziran, 1, 1-15.
• Çoban, Barış (2008). Gözün İktidarı Üzerine, Panoptikon: Gözün İktidarı, İstanbul: Su Yayınları.
• Çolak, Metin (2006). Çağdaş Toplumsal Kriz ve Postmodern Sinemanın Yükselişi (Yayınlanmamış Doktora Tezi), İzmir: Ege Üniversitesi.
• Debord, Guy (1996). Gösteri Toplumu, Çev: A. Emekçi ve O. Taşkent, İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Foucault, Michel (2003). İktidarın Göz, Çev: I. Ergüden, İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Golding, Peter ve Murdock, Graham (2002). Kültür, İletişim ve Ekonomi Politik, Çeviren Beybun D. Kejanlıoğlu, Medya Kültür Siyaset S. İrvan (Der.), Ankara: Ark Yayınevi.
• Horkheimer, Max ve Adorno, Theodor W. (2010). Aydınlanmanın Diyalektiği, Çev: N. Ülner ve E. Öztarhan Karadoğan, İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Horkheimer, Max (2010). Akıl Tutulması, Çev: Orhan Koçak, 8. Baskı. İstanbul: Metis Yayınları.
• Huxley, Aldus (2012). Cesur Yeni Dünya, Çev: Ümit Tosun, İthaki Yayınları, 8. Baskı, İstanbul.
• Jacques, A. Miller ve Miller, Richard (1987). Jeremy Bentham’s Panoptic Device, The MIT Press, October, 41, 3-29.Kellner, Douglas (2010). Medya Gösterisi, Çev: Z. Paşalı, İstanbul: Açılım Kitap.
• Kellner, Douglass (1992). Critical Theory, Marxizm and Modernity, 2. Baskı. The John Hopkins University Press.
• Keskin, Ferda (2005). Büyük Kapatılma. M. Foucault içinde, Büyük Kapatılma. 2. Baskı, Çev: I. Ergüden ve F. Keskin, İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Kumar, Krishan (2006). Modern Zamanlarda Ütopya ve Karşıütopya. Çev: A. Galip, İstanbul: Kalkedon Yayınları.Lucena, J. Martínez ve Cigüela, Javier (2015). www.academia.edu/6900857/Black_Mirror_2,2._White_Bear_coauthored_with_Javier_Cig%C3%BCela_ (5 March 2015).
• Mayring, Philipp (2009). “Qualitative Content Analysis. Forum Qualitative- Sozialforschung/Forum: Qualitative Social Research.” Art, 20 1(2), Temmuz 2008. http://nbnresolving.de/urn:nbn:de:0114-fqs0002204 (Erişim Tarihi: 14 Ocak 2009): 1-10.
• Ofluoğlu, Gökhan ve Büyükyılmaz, Ozan (2008). “Yabancılaşmanın Teorik Gelişimi ve Tarihsel Süreç İçinde Farklı Alanlarda Görünümleri”, Kamu-İş İş Hukuku ve İktisat Dergisi, Cilt: 10, Sayı: 1, 113-144.
• Postman, Neil (2006). Amusing Ourselves to Death, UK. Penguin Books.
• Roloff, Bernhard ve Georg Seeblen (1995). Ütopik Sinema, Çev: Veysel Ataman, İstanbul: Alan Yayıncılık.
• Suvin, Darko (1998). Utopianism From Orientation to Agency: What We Intellectuals Under PostFordism To Do, Utopian Studies. www.questia.com
• Şaylan, Gencay (1996). Çağdaş Düşünce Akımları: Postmodernizm. (Ders Notları). Ankara: TODAİE Yayınları.
• Taatı̇la P. Vesa, S., Jyrki, S., Reijo, K.., Soili (2006). “Framework to Study the Social Innovation Networks”. European Journal of Innovation Management, Cilt: 9, Sayı:3, 312.
• Tandaçgüneş, Nilnur (2013). Ütopya “Antik Çağdan Günümüzü Mutluluk Vaadi”. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.