PSİKOLOJİK SÖZLEŞME İHLALİNİN ÖRGÜTSEL VATANDAŞLIK ‎DAVRANIŞLARI ÜZERİNE ETKİSİ: ÜNİVERSİTE ÖĞRETİM ‎ELEMANLARI ÜZERİNDE BİR UYGULAMA

Yıl 2017, Cilt: 6 Sayı: 1, 191 - 225, 01.06.2017

Semiha Kılıçaslan

Öz

Psikolojik sözleşme; işgörenlerin
zihinlerinde şekillenen ve örgüt ile kendileri arasında var olduğuna
inandıkları yükümlülükler ile beklentileri kapsayan ve yazılı olarak ifade edilmeyen
üstü kapalı algısal sözleşmelerdir. Örgütün, bireyin psikolojik sözleşmesi
içindeki herhangi bir yükümlülüğünü yerine getirmemesi, birey tarafından
psikolojik sözleşme ihlali olarak algılanmaktadır. İhlal algısı olumsuz çalışan
davranışlarına neden olmaktadır. Bu davranışlardan biri, çalışanların örgütsel
vatandaşlık davranışlarını geri çekmeleridir. Örgütsel başarı için gerekli olan
örgütsel vatandaşlık davranışı; biçimsel iş tanımlarının ötesine geçen ve
örgütün biçimsel ödül sisteminde doğrudan ve açık bir biçimde tanımlanmayan,
ancak bir bütün olarak örgütün etkili ve verimli çalışmasına yardımcı olan,
gönüllülüğe dayalı bireysel davranışlar olarak tanımlanmaktadır.

Çalışmanın
amacı; psikolojik sözleşme ihlallerinin örgütsel vatandaşlık davranışları
üzerinde yordama gücü (etkisi) olup olmadığını belirlemektir. Ayrıca
katılımcıların demografik özellikleri (yaş, cinsiyet, medeni durum, eğitim
seviyesi, iş tecrübesi, unvan ve görev yaptığı üniversite) ile araştırma
değişkenleri arasında anlamlı farklılıklar bulunup bulunmadığını belirlemek ve
de ülkemizde eğitim ve öğretim hizmetlerinin kilit aşamalarından olan
üniversitelerde farklı bölgelerde görev yapan akademisyenlerin, psikolojik
sözleşme ihlali algıları ve örgütsel vatandaşlık davranışı seviyeleri ile
ilgili durum tespiti yapmaktır. Farklı bölgelerde (Ege, İç Anadolu, Doğu
Anadolu) yer alan sekiz ayrı üniversitede görev yapan akademik personele anket
uygulanmıştır. Psikolojik sözleşme ihlali ile örgütsel vatandaşlık davranışı ve
alt boyutları arasındaki ilişkiye bakıldığında; psikolojik sözleşme ihlalinin
genel olarak örgütsel vatandaşlık davranışını negatif yönlü ve anlamlı olarak
yordama gücüne sahip olduğu görülmüştür. Psikolojik sözleşme ihlali ile
örgütsel vatandaşlık davranışının alt boyutlarının etkileşimine bakıldığında
ise; özgecilik (altruism) hariç bütün alt boyutların psikolojik sözleşme
ihlalinden negatif yönde ve anlamlı bir şekilde etkilendiği belirlenmiştir

Anahtar Kelimeler

Psikolojik Sözleşme, Psikolojik Sözleşme İhlali, Örgütsel Vatandaşlık Davranışı

Kaynakça

• Acar, A.Z. (2006). Örgütsel Yurttaşlık Davranışı: Kavramsal Gelişimi İle Kişisel ve Örgütsel Etkileri. Doğuş ‎Üniversitesi Dergisi. 7(1): 1-14.‎
• Acquaah, M. (2004). Human Factor Theory, Organizational Citizenship Behaviors: An Integration of ‎Theoretical Constructs And Suggestions For Measuring The Human Factor. Review Of Human Factor ‎Studies. 10 (1): 118-151‎
• Allison, B.J., Voss, R.S. ve Dryer, S. (2001). Student Of Classroom and Career Success: The Rol of ‎Organizational Citizenship Behavior. Journal of Education for Bısiness. May/June: 282-288.‎
• Anderson, N. ve Schalk, R. (1998). The Psychological Contract in Retrospect and Prospect. Journal of ‎Organizational Behavior.19: 637-647‎
• Argyris, C. (1960). Understanding Organizational Behavior. USA: The Dorsey Press.‎
• Arslan, F.K. , Boylu, Y. (2014). Örgütsel Sinizm ve Psikolojik Sözleşme İhlali Arasındaki İlişkileri Belirlemeye ‎Yönelik Bir Araştırma. Journal of Recreation and Tourism Research, 1(2): 33-45.‎
• Atalay, C.G. (2010). Personel Güçlendirme ve Örgütsel Vatandaşlık Bağlamında İnsan Kaynakları Yönetimi. ‎Ankara: Detay Yayıncılık.,‎
• Aykanat, Z. (2014). Psikolojik Sözleşmenin İhlal Algısında Örgütsel Adaletin Etkisi ve Etik Liderin Aracı ‎Değişken Olarak Rolü: Kalkınma Ajanslarında Uygulama. Doktora Tezi. Erzurum: Atatürk ‎Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.‎
• AZİZ, A. (2008). Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri ve Teknikleri. Ankara: Nobel Yayınları.‎
• Basım, H.N. ve Şeşen H. (2006). Örgütsel Vatandaşlık Davranışı Ölçeği ve Karşılaştırma Çalışması. Ankara ‎Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi. 61(4): 83-101‎
• Bolat, O.İ.ve Bolat, T. (2008). Otel İşletmelerinde Örgütsel Bağlılık ve Örgütsel Vatandaşlık Davranışı İlişkisi. ‎Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 11(19): 75-94.‎
• Bolat, İ., O., Bolat, T., Aytemiz, S., O.(2009). Güçlendirici Lider Davranışları ve Örgütsel Vatandaşlık ‎DavranışıArasındaki İlişkinin Sosyal Mübadele Kuramından Hareketle incelenmesi. Balıkesir ‎Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 12(21): 215-239.‎
• Bülbül, H. ve Demirer, Ö. (2008). Hizmet Kalitesi Ölçüm Modelleri SERVQUAL ve SERPERF’in Karşılaştırmalı ‎Analizi. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 20: 181-198‎
• Büyüköztürk, Ş. (2006), Sosyal Bilimler için Veri Analizi El Kitabı. Ankara: Pegem Yayıncılık.‎
• Çetin, M.Ö. (2004). Örgütsel Vatandaşlık Davranışı, Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.‎
• Çetinkaya, F.F. (2014). Hizmet İşletmelerinde Psikolojik Sözleşme İhlalleri ve Örgütsel Sinizm İlişkisi: ‎Kapadokya Bölgesi 4 ve 5 Yıldızlı Otel İşletmelerinde Bir Araştırma. Doktora Tezi. Afyon: Afyon ‎Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.‎
• Deluga, R.J. (1994). Supervisor Trust Building, Leader- Member Exchange and Organizational Citizenship ‎Behaviour. Journal of Occupational and Organizational Psychology. 67: 315-326.‎
• Dikili, A. (2012). Psikolojik Sözleşme İle İş Tatmini İlişkisi: Bir Örnek Olay Çalışması. Doktora Tezi. Sakarya: ‎Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.‎
• Erdem, H. (2016). Özel Banka Çalışanlarında Psikolojik Sözleşme İhlalleri İle Örgütsel Adalet Etkileşimi: ‎Elazığ İlinde Bir Araştırma. İşletme Araştırmaları Dergisi. 8(1): 1-18‎
• Eryürek, H.E. (2010). Demografik Değişkenlere Göre Çalışanların Örgütsel Vatandaşlık Davranışlarının ‎Belirlenmesi Üzerine Bir Araştırma. Yüksek Lisans Tezi. Manisa: Celal Bayar Üniversitesi Sosyal ‎Bilimler Enstitüsü. ‎
• Gençtürk, O., C. (2005). Algılanan Sosyal Desteğin Örgütsel Vatandaşlık Davranışı Üzerine Etkisi Bir Vaka ‎Çalışması. YayınlanmamışYüksek Lisans Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler ‎Enstitüsü.‎
• Gouldner.A.W. (1960). The Norm Of Reciprocity: A Preliminary Statement. American Sociological Review. 25 ‎‎(2): 160-178. ‎
• Guest, David E.. The Psychological Contract and Good Employment Relations, King‘s College, London, 2007, ‎http://www.lrc.ie/documents/symposium04/davidguest.ppt#257,1 (Erisim Tarihi: 14.06.2015).‎
• Güven, M. (2006). Örgütsel Bağlılık ve Örgütsel Vatandaşlık Davranışı Arasındaki İlişki. Yüksek Lisans Tezi. ‎İstanbul: Marmara Üniversitesi Bilimler Enstitüsü.‎
• İşçi, E. (2010). Psikolojik Sözleşme İhlalinin Örgütsel Vatandaşlık Davranışı ve İşten Ayrılma Niyeti Üzerindeki ‎Etkisinde Güvenin Rolü. Doktora Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.‎
• Jacqueline A.M. ve Shapiro, C. (2002). A Psychological Contract Perspective on Organizational Citizenship ‎Behavior. Journal of Organizational Behavior. 23: 927-946.‎
• Johnson, R.A. ve Wichern, D.W. (2002). Applied Multivaried Statistical Analysis, 5th Ed. USA: Pearson ‎Education Int
• Keleş, Y. (2009). İşgörenlerin Eğitim Düseylerinin Örgütsel Vatandaşlık Davranışlarına Etkisi. Yüksek Lisans ‎Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.‎
• Kendirligil, S. (2006). Çalışanların Örgütsel Vatandaşlık Davranışı Sergilemeleri Eğilimleri Üzerinde Kültürün ‎Etkisi. YayınlanmamışYüksek Lisans Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler ‎Enstitüsü.‎
• Kickul, J. (2001). When Organizations Break Their Promises: Employee Reactions to Unfair Processes and ‎Treatment. Journal of Business Ethics. 29: 289-307. ‎
• Köse, S., Kartal, B. ve Kayalı, N. (2003). Örgütsel vatandaşlık Davranışı ve Tutuma İlişkin Faktörlerle İlişkisi ‎Üzerine Bir Araştırma. Erciyes Üniversitesi İİBF Dergisi. 20: 1-19.‎
• Lo, S. ve Aryee, S. (2003). Psychological Contract Breach in a Chinese Context: An Integrative Approach. ‎Journal of Management Studies. 40(4): 1005-1020.‎
• Meydan C. ve H., Şeşen H. (2011). Yapısal Eşitlik Modellemesi Amos Uygulamaları, Ankara: Detay Yayıncılık.‎
• Mimaroğlu, H. (2008). Psikolojik Sözleşmenin Personelin Tutum ve Davranışlarına Etkileri: Tıbbi Satış ‎Temsilcileri Üzerinde Bir Araştırma. Doktora Tezi. Adana: Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler ‎Enstitüsü.‎
• Morrison, E.W. ve Robinson, S.L. (1997). When Employees Feel Betrayed: A Model of How Psychological ‎Contract Violation Develops. Academy of Management Review. 22(1): 226-256‎
• Nunnally, J. C. (1978). Psychometric Theory (2nd ed.). New York: McGraw-Hill.Organ,‎
• Organ, D.W. (1988). Organizational Citizenship behavior: The Good Soldier Syndrome. USA: Lexington ‎Books.‎
• Organ, D.W. ve Ryan, K. (1995). A Meta Analytic Review of Attitudinal and Dispositional Predictors of ‎Organizational Citizenship Behavior. Personnel Psychology. 48: 775-802.‎
• Organ, D.W. & Lingl, A. (1995) Personality, satisfaction and organizational citizenship behavior. The Journal of ‎Social Psychology, 135(3): 339–350.‎
• Özkeçeli, B.Ç. (2005). The Effect of Communication in The Reduction of Perception of Violation in ‎Psychological Contract. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi ‎Sosyal Bilimler Enstitüsü.‎
• Özler, D. Ve Ünver, E. (2012). Psikolojik Sözleşmenin iş Tatmini Üzerindeki Etkisini Belirlemeye Yönelik Bir ‎Araştırma. Süleyman Demirel Üniversitesi. İİBF Dergisi. 17(2): 325-351.‎
• Öztürk, S.Ö. (2010). Psikolojik Sözleşmenin Örgütsel Vatandaşlık Davranışları Üzerindeki Etkileri. Yüksek ‎Lisans Tezi. Kocaeli: Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.‎
• Podsakoff, P.M. ve Mackenzie, S.B. (1994). Organizational Citizenship Behaviors Ans Sales Unit Effectiveness. ‎Journal of Marketing Research. 31: 351-363.‎
• Restubog, S.L.D., Bordiaw, P. ve Tangz, R. L. (2006). Effects of Psychological Contract Breach on ‎Performance of IT Employees: The Mediating Role of Affective Commitment. Journal of ‎Occupational and Organizational Psychology. 79: 299-306‎
• Restubog, L.D., Bordia, P. ve Tang, R.L. (2007). Behavioural Outcomes of Psychological Contract Breach in a ‎Non-Western Culture: The Moderating Role of Equity Sensitivity. British Journal of Management. 18: ‎‎376-386.‎
• Restubog, S. D. L. ve Bordiaw, P. (2006). Workplace Familism and Psychological Contract Breach in the ‎Philippines. Applied Psychology An International Review. 55: 563-585.‎
• Robinson, S.L. ve Morrison, E.W. (1995). Psychological Contracts and OCB: The Effect of Unfulfilled ‎Obligations on Civic Virtue Behavior. Journal of Organizational Behavior. 16: 289-298.‎
• Robinson, S.L. ve Morrison, E.W. (1995). Psychological Contracts and OCB: The Effect of Unfulfilled ‎Obligations on Civic Virtue Behavior. Journal of Organizational Behavior. 16: 289-298‎
• Robinson, S.L.(1996). Trust and Breach of The Psychological Contract. Administrative Science Quarterly. 41: ‎‎574-599.‎
• Robinson, S.L. ve Rousseau, D.M. (1994). Violating The Psychological Contract: Not The Exception But The ‎Norm. Journal of Organizational Behavior. 15(3): 245-259.‎
• Roehling, M.V. (1997). The Origins and Early Development of The Psychological Contract Construct. Journal of ‎Management History. 3(2): 204-217.‎
• Rousseau, D.M. (1989). Psychological and Implied Contracts in Organizations. Employee Responsibilities and ‎Rights Journal. 2(2): 121-139.‎
• Rousseau, D.M. (1998). The 'problem 'of the Psychological Contract Considered. Journal of Organizational ‎Behavior. 19: 665-671.‎
• Rousseau, D.M. ve Tijoriwala, S.A. (1998). Assessing Psychological Contracts: Issues, Alternatives and ‎Measures. Journal of Organizational Behavior. 19: 679-695.‎
• Schnake, M. E. Ve Dumler, M.P. (2003). Levels of Measurement and Analysis Issues In Otganizational ‎Citizenship Behaviour Research. Hournal of Occupational and Organziational Psychology. 76: ‎‎283-301.‎
• Schermelleh, E., Karin, M., Helfried, M. H.(2003). Evaluating the Fit of Structural Equation Models: Tests ‎of Significance and Descriptive Goodness-of-Fit Measures. Methods of Psychological Research ‎Online. 8(2): 23-74.‎
• Sels, L., Janssens, M. ve Brande, I.V. (2004). Assessing The Nature of Psychological Contracts : A Validation of ‎Six Dimensions. Journal of Organizational Behavior. 25: 461-488.‎
• Sezgin, F. (2005). Örgütsel Vatandaşlık Davranışları: Kavramsal Bir Çözümleme ve Okul Açısından Bazı ‎Çıkarımlar. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi. 25(1): 317-339.‎
• Shapiro, J.C. ve Kessler, I. (2000). Consequences Of The Psychological Contract For The Employment ‎Relationship: A Large Scale Survey. Journal of Management Studies. 37(7): 903-930.‎
• Shore, L.M. ve Barksdale, K. (1998). Examining Degree of Balance and Level of Obligation in The Employment ‎Relationship: A Social Exchange Approach. Journal of Organizational Behavior. 19: 731-744 ‎
• Smith, C.A., Organ, D.W. ve Near, J.P. (1983). Organizational Citizenship Behavior: Its Nature and Antecedents. ‎Journal of Applied Psychology. 68(4): 653-663‎
• Stamper, C., L., Dyne, L., V. (2001). Work Status and Organizational Citizenship Behavior: A Field Study of ‎Restaurant Employee. Journal of Organizational Behavior, 22: 517-536‎
• Tompson, H., B., Werner, J., M. (1997). TheImpact of Role Conflict/Facilitation on Core and Discretionary ‎Behaviors: Testing a Mediated Model. Journal of Management. 23(4): 583-601‎
• Turnley, W.H. ve Feldman, D. (2000). Re-Examining the Effects of Psychological Contract Violations: Unmet ‎Expectations and Job Dissatisfaction as Mediators. Journal of Organizational Behavior. 21: 25-42.‎
• Turnley, W., H., Bolino, M. C., Lester, Scott W., Bloodgood, J. M. (2003). The Impact of ‎Psychological Contract Fulfillment on the Performance of In-role and Organizational Citizenship ‎Behaviors. Journal of Management. 29: 187-206‎
• Tükeltürk, Ş., Perçin, N. ve Güzel , B. (2012). Psikolojik Kontrat İhlal Algısı ile Örgütsel Bağlılık İlişkisi: Otel ‎İşletmeleri Üzerine Bir Araştırma. Yönetim Bilimleri Dergisi. 10(20): 93-110.‎
• Vey, M. A. ve Campbell, J. P. (2004). ln-Role or Extra-Role Organizational Citizenship Behavior: Which Are ‎We Measuring. Human Performance. 17(1): 119-135.‎
• Wanxian, Li ve Wan Weiweu. (2007). A Demographic Study on Citizenship Behavior as in-role ‎Orientation. Personality and Individual Differences. 42:.225–234.‎
• Williams, S., Shiaw, W. T. (1999). Mood and Organizational Citizenship Behavior: The Effects of Positive ‎Affect on Employee OCB Intentions. The Journal of Psychology, 133(6): 656- 668.‎
• Williams, S., Pitre, R., Zainuba, M. (2002). Justice and Organizational Citizenship Behavior Intentions: Fair ‎Rewards Versus Fair Treatment. The Journal of Social Psychology. 142(1): 33-44.‎
• Wood, J., W., J., Zeffane, R.M., Chapman. J. Froomholtz, M. ve Morrison, V. (2004). Organizational Behaviour : ‎A Global Perspective. Australia: Wiley.‎
• Yeşiltaş, M. ve Keleş, Y. (2010). Otel İşletmesi İşgörenlerinin Örgütsel Vatandaşlık Davranışlarının Demografik ‎Özelliklerine Göre Karşılaştırılması. Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi. ‎‎36: 113-132.‎
• Yiğit, İ. (2015). Psikolojik Sözleşme İhlal Algısı ve İş Tatmini İlişkisi: İstanbul Avrupa Yakası Endüstri Meslek ‎Lisesi Öğretmenleri Üzerine Bir Araştırma. Marmara Üniversitesi Öneri Dergisi. 1(43): 119-144‎
• Zhao,H., Wayne,S.J.,Glibkowski, B.C., Bravo, J. (2007). The Impact of Psychological Contract Breach on ‎Work-Related Outcomes: A Meta –Analysis. Personnel Psychology. 60: 647-680.‎