ISLAMIC SECTS’ CONCEPTUALIZATION OF CALIPHATE

Yıl 2018, Cilt: 7 Sayı: 2, 25 - 41, 30.12.2018

Mehmet Kubat

Öz

The
most important problem that emerged between Muslims since the first period of
Islam has been the disagreement about the caliphate. Throughout the history of
Islam the issue of caliphate has been the most controversial one causing
fights. This issue has shaped the attitudes, ideas and views of certain creeds
such as Shia, Khawarij, and Murji’a. In this article, firstly, the meaning
of the concept of caliphate will be elaborated, and then the theory of
caliphate of the Shia,
Khawarij, and Murji’a sects will be summarized. Finally,
the views regarding the caliphate of the Ahl al-Sunnah, Salafiyya, Ashariyya
and Maturidiyya schools will be investigated.

Anahtar Kelimeler

caliphate, Qurayshism, appointed with nass

İTİKADÎ MEZHEPLERİN İMÂMET TASAVVURU

Öz

İslâm’ın
ilk döneminden bugüne Müslümanlar arasında ortaya çıkan en önemli problem
imâmet konusunda baş gösteren anlaşmazlıktır. İslâm tarihi boyunca üzerinde en çok ihtilâfın
meydana geldiği, etrafında en çok tartışmanın yaşandığı ve uğruna en çok kavga
ve savaşın yapıldığı mesele de şüphesiz imâmet meselesidir
Bu sorun Şîa, Havâric ve Mürcie başta olmak üzere hemen bütün itikadî
mezheplerin fikir, anlayış ve duruşlarını şekillendirmiştir. Bu makalede
önce imâmet ve hilâfet kavramlarının anlam alanını üzerinde durulacak, ardından
da ilk teşekkül eden Hâvâric, Şîa ve Mürcie fırkalarının imâmet nazariyesi
özetlenecek ve en sonunda da Ehl-i Sünnet’in Selefiyye, Eş’ariyye ve
Mâturidiyye ekollerinin imâmet görüşü aktarılacaktır.

Anahtar Kelimeler

İmam, halife, Kureyşîlik, nass ile tayin

Kaynakça

• ABDULHAMİD, İrfan, Dirâsât fi’l-Fıraki ve’l-Akâidi’l-İslâmiyye, Beyrut, 1984.----------------, “Eş’arî”, DİA, (XI/444-447), Ankara, 1995.AHMED B. HANBEL, Müsned, İstanbul, 1992.----------------, Usûlu’s-Sünne, (Fevvâz Ahmed Zemelî, Akâidu Eimmeti’s-Selef içinde, s. 11-42), Beyrut, 1410/1995.ÂMİDÎ, Seyfuddîn, Ebkâru’l-Efkâr, Thk. Ahmed Ferîd el-Mezîdî, Beyrut, 2003AYDINLI, Osman, Mu’tezilî İmamet Düşüncesinde Farklılaşma Süreci, Ankara, 2003.BAĞDADÎ, Abdulkâhir, el-Fark Beye’l-Firak, Beyrut, (Nşr. Daru’l-Ma’rife), Trs.----------------, Kitâbu Usûli’d-Dîn, Beyrut, 1981.BAKİLLANÎ, Kâdî Ebû Bekir, Kitabu’t-Temhîd, Beyrut, 1987.BUHARÎ, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmail, el-Camiu’s Sahîh, İstanbul, 1992.CÂBİRÎ, Muhammed Âbid, Arap Aklının Oluşumu, Çev. İbrahim Akbaba, İstanbul, 1997.----------------, Arap-İslam Siyasal Aklı, Trc. Vecdi Akyüz, İstanbul, 2001.CÜRCÂNÎ, Seyyid Şerîf, Şerhu’l-Mevâkıf, İstanbul, 1311.----------------, et-Ta’rîfât, Beyrut, 1990.CÜVEYNÎ, İmâmu’l-Harameyn Ebû’l-Meâlî, Ğıyâsu’l-Ümem fî İltiyasi’z-Zulem, Thk., Abdulazîm ed-Dîb, Katar, 1401.ÇAĞATAY, Neşet, İslâm Mezhepleri Tarihi, (İ. Âgâh Çubukçu ile beraber), Ankara, 1985.ÇELEBİ, İlyas, (Bekir Topaloğlu ile beraber), Kelâm Terimleri Sözlüğü, İstanbul, 2010,ÇUBUKÇU, İ. Agâh, İslâm Mezhepleri Tarihi, (Neşet Çağatay ile beraber), Ankara, 1985.EBÛ ZEHRÂ, Muhammed, Târihu’l-Mezâhibi’l-İslâmiyye, Kahire, Trs.EŞ’ARÎ, Ebu’l-Hasan, Makalâtu’l-İslâmiyyîn ve İhtilâfu’l-Mûsallîn, Nşr. Ritter, Weisbaden, 1980.----------------, el-İbâne an Usûli’d-Diyâne, Medine, 1410.----------------, Kitâbu’l-Luma’ fi’r-Red ala Ehl-i’z-Zeyği ve’l-Bida’, Nşr. Ricgard J. McCARTY, Beyrut, 1952.FIĞLALI, Ethem Ruhi, İbâdiye’nin Doğuşu ve Görüşleri, Ankara, 1983.----------------, İmâmiye Şîası, İstanbul, 1984.----------------, Günümüz İslâm Mezhepleri, İzmir, 2008.FÎRÛZÂBÂDÎ, Mecduddîn Muhammed b. Yâ’kûb, el-Kâmûsu’l-Muhît, Kahire, 1979.HALEBÎ, Ahmed b. Yusuf b. Abdurrahim Semin, Umdetu’l-Huffaz, Beyrut, 1996.HARB, Ali, en-Nass ve’l-Hakika, Beyrut, 1983.HATİBOĞLU, “İslâm’da İlk Siyâsî Kavmiyetçilik: Hilâfetin Kureyşîliği”, AÜİFD, C. XXIII, ss. 121-213, Ankara, 1978.HİLLÎ, Necmuddîn Ebi’l-Kâsım Ca’fer b. Hasan b. Saîd el-Muhakkik, el-Meslek fî Usûli’d-Dîn ve Telîhi er-Risâletu’l-Mâtiîyye, Thk. Rıdâ el-Üstâdî, Meşhed, 1424.HİZMETLİ, Sabri, “İtikadî İslâm Mezheplerinin Doğuşuna İctimâî Hâdiselerin Tesirleri Üzerine Bir Deneme”, AÜİFD, C. XXVI, ss. 653-680, Ankara, 1983.İBN ABDİ RABBİH, Ahmed b. Muhammed, el-İkdu’l-Ferîd, Beyrut, 1989.İBN EBÎ YA’LÂ, Ebu'l-Hüseyin İbnu'l-Ferra Muhammed b. Muhammed b. Hüseyin Bağdadî Hanbelî, Tabakatu’l-Hanâbile, Beyrut, Trs.İBN FÛREK, Ebu Bekr Muhammed b. el-Hasan, Mucerredu Makâlâti’ş-Şeyh Ebi’l-Hasan el-Eş’ari, Thk. Daniel Gimaret, Beyrut 1987.İBN HALDÛN, Abdurrahman, Mukaddime, Hzr. Süleyman Uludağ, İstanbul, 1983.İBN HAZM, Ebû Muhammed Ali b. Ahmed, el-Fisal fi’l-Milel ve’l-Ehvâ ve’n-Nihal, Beyrut, 1317.----------------, İlmu’l-Kelâm, Thk. Ahmed Hicazî es-Seka, Mısır, 1984.İBN MANZÛR, Ebû’l-Fadl Cemaluddîn Muhammed b. Mukerrem, Lisânu’l-Arab, Kum, 1405.İLHAN, Avni, “İmâmet”, (Mustafa Öz ile birlikte), DİA, (XXII, 201-203), İstanbul, 2000.----------------, “İmâmet Nazariyesinde Seçim ve Nass Münakaşası”, DEÜİFD, C. I, ss. 137-147, İzmir, 1983.İSFEHÂNÎ, Râğıb, Müfredâtu Elfâzi’l-Kur’an, Thk. Safvân Adnân Dâvûdî, Beyrut, 1998.İSFERAYÎNÎ, Ebû’l-Muzaffer, et-Tabsîr fi’d-Dîn ve Temyizu’l-Fırkati’n-Nâciyeti ani’l-Fraki’l-Hâlikîn, Tah. Kemal Yusuf el-Hût, Beyrut, 1983.KARAMAN, Karaman, Mukayeseli İslâm Hukuku, İstanbul, 1974.KÂDÎ, Abdulcebbâr, Şerhu’l-Usûli’l-Hamse, Thk. Abdulkerîm Osman, Kahire, 1988.KÂRÎ, Ali, Şerhu Fıkhi’l-Ekber, Beyrut, 1404/1984.KILAVUZ, Ahmed Saim, İman-Küfür Sınırı, İstanbul, 1990.KUBAT, Mehmet, İslâm Mezhepleri Tarihi, İstanbul, 2007.----------------, Malatî ve Kelâmî Görüşleri, Ankara, 2010.----------------, İslâm’ın İlk Döneminde İtikadî ihtilâflar ve Sebepleri, (Basılmamış Doktora Tezi), Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya, 1997.----------------, “Hâricîlerin İmâmet Görüşleri Bağlamında Yapılan Bazı Çağdaş Yorumların Tutarsızlığı”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt: 6 Sayı: 27, ss. 316-335, Ordu, 2013.KUMMÎ, Sa’d b. Abdillah, Kitâbu’l-Makalâti’l-Firak, Tsh. Muhammed Cevâd Meşkûr, Tahran, 1321.KUTLU, Sönmez, “Mürcie Mezhebi: Doğuşu, Fikirleri, Edebiyatı ve İslâm Düşüncesine Katkıları”, GÜÇİFD, Cilt: I, s. 168-210, Çorum, 2002.KÜLEYNÎ, Ebu Cafer Muhammed b. İshâk, Usûlu’l-Kâfî, Tahran, Trs.MALATÎ, Ebû’l-Hüseyin, et-Tenbîh ve’r-Red alâ Ehl-i’l-Ehvâ ve’l-Bida‛, Tkd. ve Thk. M. Zâhid el-Kevserî, Kahire, I. Baskı 1368/1948, II. Baskı 1997/1418.MÂVERDÎ, Ebû’l-Hasen Ali Muhammed b. Habîb, el-Ahkâmu’s-Sultaniyye ve’l-Velâyetu’d-Dîniyye, Beyrut, 1985.MÜSLİM, Ebû’l-Huseyn Müslim b. Haccac, el-Camiu’s-Sahîh, İstanbul, 1992.NESEFÎ, Ebu’l-Muîn, Tabsıratu’l-Edille fî Usûli’d-Dîn I-II, Thk. H. Atay-Ş. Ali Düzgün, Ankara, 2004.NÂŞÎ EL-EKBER, Abdullah b. Muhammed, Mesâilu’l-İmâme, Nşr. Josef van Ess, Beyrut, 1971.ONAT, Hasan, “Şiî İmâmet Nazariyesi”, AÜİFD, C. XXXIII, ss. 89-110, Ankara, 1992.ÖZ, Mustafa, Başlangıçtan Günümüze İslâm Mezhepleri Tarihi, İstanbul, 2011.----------------, Başlangıçtan Günümüze Şiîlik ve Kolları, İstanbul, 2011.----------------, “Zeyd b. Zeynelâbidîn ve Zeydiyye”, MÜİFD, Sayı: 19, ss. 46-47, İstanbul, 2000.----------------, “İmâmet”, (Avni İlhan ile birlikte), DİA, (XXII, 201-203), İstanbul, 2000.RAYYİS, Ziyauddin, İslâm’da Siyasi Düşünce Tarihi, Çev. İbrahim Sarmış, İstanbul, 1995.SABUNÎ, Nureddin, el-Bidâyetu fî Usuli’d-Dîn, Dımeşk, 1979.SUBHÎ, Ahmed Mahmud, Nazariyyetu’l-İmâme Lede’ş-Şîati’l-İsnâ Aşeriyye, Beyrut, 1991.ŞEHRİSTANÎ, Abdulkerîm, el-Milel ve’n-Nihal, Beyrut, 1986.----------------, Nihâyetu’l-İkdâm fî İlmi’l-Kelâm, London, 1934.TAFTAZÂNÎ, Sa’duddîn, Şerhu’l-Akâid, Haz. Süleyman Uludağ, İstanbul, 1991.----------------, Şerhu’l-Mekâsıd, Thk. Abdurrahman Umeyre, Beyrut, 1993.TANCİ, Muhammed Tavit, “İslam’da Hilafet ve Mezheplerin Doğuşu”, Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Yıl: 1994, Sayı: 1, ss. 25-68.TİRMİZÎ, Ebû Îsa Muhammed b. Îsa, es-Sünen, İstanbul, 1992.TOPALOĞLU, Bekir, (İlyas Çelebi ile beraber), Kelâm Terimleri Sözlüğü, İstanbul, 2010.YAVUZ, Yusuf Şevki, “Ahmed b. Hanbel”, DİA, (II/82-87), İstanbul, 1989.