OSMANLIDA MODERN TAŞRA OKULLARINA ÖĞRENME ORTAMI VE EĞİTİMCİLER BAĞLAMINDA BAKIŞ

Yıl 2021, Cilt: 10 Sayı: 1, 72 - 107, 30.06.2021

Danyal Tekdal

Öz

Osmanlı Devleti’nin genelinde olduğu gibi Arapgir’de de geleneksel eğitim kurumları olan sıbyân okulları ve medreseler, uzun yıllar faaliyetlerini sürdürmüştür. Tanzimatla birlikte kazada modern eğitim kurumları da açılmıştır. Bu kapsamda, 1869-1870 öğretim yılında kazada ortaokul düzeyinde açılan okulların en önemlisi Arapgir Erkek Rüşdiyesi’dir. Okuldaki öğrenciler için kitap, küre ve haritalar ise İstanbul’daki Maârif Nezâreti Kütüphanesi’nden tedarik edilmiştir. Okuldaki görevlilere aylık belli bir maaş ödenmiştir. Zamanla okul, önemli bir mezun sayısına ulaşmıştır. Mezunlara kazada memur olma olanağı sunulmuştur. Bu gelişme, okula olan ilginin artmasına ve dolayısıyla okulun daha nitelikli bir düzeye gelmesine imkân sağlamıştır. Meydana gelen gelişmenin bir diğer sonucu ise, okul açılmadan önce dışardan kazaya yapılan memur tayinlerinin aksine yerelden tayinin artış kaydetmesidir. Böylece Arapgir’de kamu hizmeti istikrarlı yani sürdürülebilir bir mahiyet kazanmıştır. 44 yıllık faaliyetinden sonra okul, 6 Ekim 1913 tarihli Tedrisât-ı İbtidâiye Kânun-ı Muvakkat düzenlemesi gereği ibtidâiye dönüştürülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Arapgir, Rüşdiye, Eğitim, Öğretmen, Osmanlı Devleti, II.Abdülhamid

A REVIEW OF MODERN PROVINCIAL SCHOOLS IN THEOTTOMAN IN TERMS OF LEARNING ENVIRONMENT ANDEDUCATORS (The Example of Arapgir Boys’ Ruşdiye (Arapgir Boys’ Junior High School) 1869-1913)

Öz

The traditional educational institutions, Sıbyân schools, and madrasahs, continued their activities for many years in Arapgir as in the rest of the Ottoman Empire. With the Tanzimat, modern educational institutions were opened in the province. In this context, the most important of the schools opened at the secondary school level in the 1869-1871 academic year in the district is Arapgir Boys’ Ruşdiye (Arapgir Boys’ Junior High School). Coursebooks, globes, and maps at the school were supplied from the Ministry of Education Library in Istanbul. School staff was paid a certain monthly salary. Over time, the school reached a significant number of graduates. Graduates were given the opportunity to become civil servants in the province. This Development enabled an increase in the interest in the school and thus the school reached a more qualified level. Another result of this Development is that the local appointment was increased, unlike the external civil servant appointments made before the school was opened. Thus, the public service in Arapgir gained a stable, that is, sustainable nature. After 44 years of activity, the school was converted into a primary school in accordance with the Education Law dated October 6, 1913.

Anahtar Kelimeler

Arapgir, Ruşdiye, Education, Teacher, Ottoman State, Abdulhamid II

Kaynakça

• Dâhiliye Nezâreti Tesrî-i Muâmelât ve Islâhat Komisyonu (DH.TMIK.S.) 14/26.
• Dâhiliye Nezâreti Sicill-i Ahvâl Defterleri (DH. SAİDd..) 50/333; 69/95; 78/409; 82/325; 91/185; 98/415; 105/161; 107/439; 108/75; 110/165; 114/219; 115/419; 118/13; 121/87; 131/3; 134/401; 135/315; 137/403; 139/167; 140/207; 145/255; 149/331; 154/45; 154/245; 155/235; 168/63; 170/87; 172/258; 172/325; 175/263; 178/151; 178/302.184/43; 185/157; 186/113; 187/200; 188/228; 188/70; 191/116; 193/15.
• Maârif Nezâreti Tedrisât-ı İbtidâiye Kalemi (MF. İBT.) 12/128; 15/12; 21/112; 29/123; 37/39; 37/74; 40/40; 41/19; 42/111; 43/3; 45/55; 48/114; 50/25; 52/65; 54/86; 54/91; 57/30; 115/54; 139/11; 175/100; 177/70; 177/86; 183/104; 209/117; 215/33; 221/40; 229/52; 229/121; 230/1; 238/48; 240/60; 245/50; 246/70; 267/69; 294/60; 356/89; 357/13; 384/87; 396/81; 407/13; 407/28; 407/34; 407/52; 414/41; 459/46; 463/89; 483/26.
• Maârif Nezâreti Mektûbî Kalemi (MF. MKT) 9/102; 11/93; 22/60; 31/117; 39/29; 37/93; 42/92; 42/121; 47/191; 48/40; 48/178; 53/54; 55/72; 56/23; 57/51; 58/22; 60/171; 62/41; 62/73; 98/103; 131/14; 131/102; 147/11;147/176; 180/146; 183/76; 184/1; 224/10; 425/31; 426/14; 440/42; 440/43; 535/55; 562/6; 586/20; 367/87; 607/9; 721/26; 729/49; 812/58; 866/59; 940/5; 962/70; 974/78; 991/71; 1009/64; 1053/8.
• Sadaret Mektubî Kalemi Mühimme Evrakı (A.MKT. MHM.) 553/23; 554/19.
• Yıldız Perakende Umûm Vilayetler Tahriratı (Y.PRK.UM.) 4/5.
• Yıldız Perakende Arzuhal ve Jurnaller (Y.PRK.AZJ.) 17/80.
• Yıldız Perakende Dâhiliye Nezâreti Maruzâtı (Y. PRK. DH.) 6/77.
• Sâlnâme-i Devlet-i Aliyye (SDA) H.1289 (M.1872-1873); H.1290 (M.1873-1874); H.1291 (M.1874-1875); H.1292 (M.1875-1876); H.1293 (M.1876-1877); H.1294 (M.1877-1878); H.1299 (M.1881-1882); H.1300 (M.1882-1883); H.1301 (M.1883-1884); H.1302 (M.1884-1885); H.1303 (M.1885-1886); H.1304 (M.1886-1887); H.1305 (M.1887-1888).
• Sâlnâme-i Nezâret-i Maârif-i Umûmiye (SNMU) H. 1316 (M.1898-1899); H. 1317 (M.1899-1900); H. 1318 (M.1900-1901); H. 1319 (M.1901-1902); H. 1321 (M.1903-1904).
• Sâlnâme-i Vilâyet-i Mamûratülaziz (SVM) H.1301 (M.1883-1884); H.1302 (M.1884-1885); H.1305 (M.1887-1888); H.1307 (M.1889-1890); H.1308 (M.1890-1891); H.1310 (M.1892- 1893); H.1312 (M.1894-1895); H.1325 (M.1907-1908).
• Sâlnâme-i Vilâyet-i Diyarbekir (SVM) H.1288 (M.1871-1872); H.1289 (M.1872-1873); H.1290 (M.1873-1874); H.1291 (M.1874-1875); H.1292 (M.1875-1876); H.1293 (M.1876- 1877).
• Akman, A. (2015). 163 Nolu Arapgir Şer’iye Siciline Göre Arapgir. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Malatya.
• Aksın, A.ve Karakaş, E. (2002). Nüfus icmal defterine göre 19.yüzyılda Arabgir. Ankara Üniversitesi OTAM Dergisi, 13, 91-125.
• Aksın, A. (1998). 19.yüzyılda Harput. Elazığ: Ceren Ofset.
• Akyüz, Y. (2015). Türk eğitim tarihi (M.Ö.1000-M.S.2015). Ankara: Pegem Akademi Yayınları.
• Alkan, M.Ö. (t.y.). Tanzimat’tan Cumhuriyet’e modernleşme sürecinde eğitim istatistikleri (1839-1924). Ankara: D.İ.E.Yayınları.
• Bilim, C. Y. (1998). Türkiye’de çağdaş eğitim tarihi (1734-1876). Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları.
• Çakar, E. (2020). 19. yzyılın ortalarında Arapgir esnafı. Fırat Üniversitesi Harput Araştırmaları Dergisi, 7(13), 1-31.
• Darkot, B. (1998). Arapgir. MEB İslam Ansiklopedisi I. İstanbul: MEB Basımevi, 553-554.
• Ergun, M. (1996). İkinci Meşrutiyet döneminde eğitim hareketleri, Ankara: Ocak Yayınları.
• Erman, O. (2019). 2587-2588 Numaralı (H.1247/M.1832) Harput Sancağı Arapgir Kazası Müslüman- Gayrimüslim nüfus defterlerinin transkripsiyonu ve karşılaştırmalı değerlendirilmesi. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Batman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Batman.
• Güran, T. (t.y.). Osmanlı mali istatistikleri bütçeler (1841-1918). Ankara: Başbakanlık Devlet İstatistik Kurumu Yayınları.
• Halaçoğlu, Y. (1991). Arapgir. TDV. İslam Ansiklopedisi 3. Ankara: 328-329.
• Karakaş, E. (1996). Arapgir’in kuruluşu ve gelişmesi. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 8(1), 175-190.
• Karpat, K. H. (2010). Osmanlı nüfusu (1830-1914), Ankara: Timaş Yayınları.
• Kılıç, O. (1997). Osmanlı Devleti’nin idari taksimatı eyalet ve sancak tevcihatı, Elazığ: Fikrim Kitap.
• Koçer, H. A. (1991). Türkiye’de modern eğitimin doğuşu ve gelişimi (1773-1923). İstanbul: MEB Yayınları.
• Kodaman, B. (1991). Abdülhamid devri eğitim sistemi. Ankara: TTK Basımevi.
• Mahmud Cevad İbnü’ş Şeyh Nâfi. (2001). Maarif-i Umûmiye Nezâreti Tarihçe-i Teşkilât ve İcrââtı-XIX. Asır Osmanlı Maarif Tarihi. (Haz. T. Kayaoğlu). Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• Nurdoğan, A. M. (2005). Osmanlı Modernleşme Sürecinde İlköğretim (1869-1922). (Yayımlanmamış doktora tezi). Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Öztürk, C. (2008). Rüşdiye. TDV. İslam Ansiklopedisi 35. İstanbul, ss.300-303.
• Somel, S. A. (2015). Osmanlı’da eğitimin modernleşmesi (1839-1908) İslamlaşma, otokrasi ve disiplin. (Çev. O. Yener). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Tekdal, D. (2018). Osmanlı dönemi Bitlis’te eğitim. Ankara: İdealkent Yayınları.
• Tekdal, D. (2019). Osmanlı taşrasında memur olmak (Sicill-i ahvâl defterlerine göre Bitlis doğumlu memurlar). Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık.
• Vahapoğlu, M. H. (1990). Osmanlı’dan günümüze azınlık ve yabancı okullar. Ankara: MEB Yayınları.