KÜRESELLEŞME AKTÖRLERİNDEN ÇOK ULUSLU ŞİRKETLERİN ULUS DEVLET EKONOMİLERİNE ETKİLERİ: TÜRKİYE ÖRNEĞİ

Yıl 2021, Cilt: 10 Sayı: 1, 152 - 169, 30.06.2021

Onur Şatlı

Öz

Küreselleşmeye dair farklı yaklaşımların bulunması, onu tek bir olguya ya da özelliğe dayanarak açıklamadaki güçlüktür. Küreselleşme, ekonomik, sosyal, kültürel ve politik özellikleri ışığında ele alınması gereken bir olgudur. Bu çalışmanın amacı, küreselleşmenin ekonomik etkileri ve bu etkileri neticesinde küreselleşen dünyanın güçlü aktörleri konumuna gelen çok uluslu şirketleri incelemektir. Çalışmada öncelikle küreselleşme kavramı, küreselleşmeye ilişkin yaklaşımlar ışığında açıklanmış, daha sonrasında ekonomik gücü artan çok uluslu şirketlerin dünya ekonomik sistemindeki yerine değinilmiş ve nihayetinde bir örnek oluşturması açısından çok uluslu şirketlerin gelişmekte olan ülkeler kategorisinde yer alan Türkiye üzerindeki etkilerine ilişkin bir bakış yapılmıştır. Araştırma süresince betimsel araştırma yöntemi kullanılmış olup, detaylı bir arşiv araştırması ile araştırma tamamlanmıştır. Çalışma neticesinde, çok uluslu şirketlerin ekonomik alandaki güçleri görülmüş olmakla beraber bu gücün gelişmiş ülke kategorisinde yer alan ulus-devlete rakip olabilecek bir seviyede olmadığı ortaya konulmuştur. Buna ek olarak; gelişmekte olan ülkeler kategorisinde yer alan Türkiye gibi ulus-devletler üzerinde ise çok uluslu şirketlerin, ekonomik güçlerinin büyük oranda arttığı; ancak yine de tam olarak ilgili devletlere rakip konumda olmadıkları görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Küreselleşme, Çok Uluslu Şirketler, Türkiye, Ulus-Devlet, Ekonomi

Teşekkür

Bu çalışmayı tamamlamamdaki desteğinden ötürü değerli hocam Doç. Dr. Hakan Özdemir'e sonsuz şükranlarımı sunarım.

EFFECTS OF MULTINATIONAL COMPANIES FROM GLOBALIZATION ACTORS ON NATION-STATE ECONOMIES: TURKEY EXAMPLE

Öz

Finding different approaches to globalization is the difficulty in describing it based on a single fact or feature. Globalization is a phenomenon that must be addressed in the light of its economic, social, cultural and political characteristics. The aim of this study is to examine multinational companies that have become powerful actors of the globalized world as a result of the economic effects and these effects of globalization. In the study, the concept of globalization was explained in the light of approaches to globalization, then the place of multinational companies with increased economic power in the world economic system was mentioned and a view was given on the effects of multinational companies on Turkey, which is in the category of developing countries, in order to set an example. During the research period, the descriptive research method was used and the research was completed with a detailed archival research. As a result of the study, the strength of multinational companies in the economic field has been seen, but it has been revealed that this power is not at a level that can rival the nation-state in the developed country category. In addition; on nation-states such as Turkey, which is in the category of developing countries, multinational companies have greatly increased their economic powers; however, it has been observed that they are not exactly in a position to rival the relevant states.

Anahtar Kelimeler

Globalization, Multinational Companies, Turkey, Nation-State, Economy

Kaynakça

• Adda, J. (2002). Ekonominin küreselleşmesi. (Çev. S. İneci). İstanbul: İletişim Yayınları. (Orjinal yayın tarihi, 1996)
• Akça, G. (2005). Postmodernite ve ulus devlet. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Dergisi, 7(2), 232-257.
• Artisien, P. F. R. (1985). Joint venturs in Yugoslavia: Opportunities and constraints. Journal of International Business Studies, 16(1), 111-135.
• Ayan, E. (2010). Küreselleşme-ulus devlet karşıtlığının gerçeklikleri. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 3(14) 75-87.
• Aydemir, C., Arslan İ. ve Uncu, F. (2012). Doğrudan yabancı yatırımların Dünya’daki ve Türkiye’deki gelişimi. Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (23), 69-104.
• Cebeci, İ. (2011). Küreselleşme yaklaşımları kapsamında küreselleşme sürecinin tarihsel değerlendirilmesi. Sosyoloji Konferansları Dergisi, (4), 359-384.
• Cebeci, K. (2008). Küreselleşme bağlamında ulus-devletin egemenlik gücünün dönüşümü. Sayıştay Dergisi, (71), 23-39.
• Chatterjee, P. (2012), Whoose imagined community?. G. Balakrishnan (Ed.) Mapping the nation içinde. United Kingdom: Verso.
• Dumludağ, D. (2003). Türkiye’de yabancı sermaye yatırımlarının tarihsel gelişimi. Toplum ve Bilim Dergisi, (96), 241-273.
• Dündar, E. (2014). Uluslararası ticaret hukukunda doğrudan yabancı yatırımlar ve çok uluslu şirketler incelemesi. Marmara Üniversitesi Öneri Dergisi, 11(41), 273-282.
• Drucker, P. (1997). Kapitalist ötesi toplum. (Çev. B. Çorakçı). İstanbul: İnkılâp Kitabevi. (Orjinal yayın tarihi, 1993)
• Erkış, İ. U. (2013). Ulus devletin tarihsel gelişimi üzerine. Selçuk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, (26), 54-76.
• Falk, R. (2002), Yırtıcı küreselleşme: Bir eleştiri. (Çev. A. Çaksu), İstanbul: Küre Yayınları. (Orjinal yayın tarihi, 1999)
• Friedman, T. (2002). Küreselleşmenin geleceği lexus ve zeytin ağacı. (Çev. E. Özsaray). İstanbul: Boyner Yayınları. (Orjinal yayın tarihi, 1999)
• Fukuyama, F. (2004). State-building: Governance and world order in the twenty- first centur. United Kingdom: London Profile Books.
• Fukuyama, F., (2016), Tarihin sonu ve son insan. (Çev. Z. Dicleli). İstanbul: Profil Kitap. (Orjinal yayın tarihi, 1992)
• Gedikli, A. (2011). Çok uluslu şirketler ve doğrudan yabancı yatırımların gelişmekte olan ülkelerin kalkınması üzerine etkileri. Girişimcilik ve Kalkınma Dergisi, 6(1), 96-146.
• Gerbier, B. (2002). Kapitalizmin bugünkü aşaması olarak jeo-ekonomik emperyalizm. (Çev. F. Başkaya). Ankara: Ütopya Yayınları. (Orjinal yayın tarihi, 1999)
• Giddens, A. (2000). Elimizden kaçıp giden Dünya. (Çev. O. Akınhay), İstanbul: Alfa Yayınları. (Orjinal yayın tarihi, 1999)
• Göngen, M. A. (2013). Küreselleşmenin ekonomik boyutu küreselleşmeyi yöneten üç ana kurum: IMF, Dünya Bankası, Dünya Ticaret Örgütü. Süleyman Demirel Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, (29), 117-134.
• Habermas, J. (2019). Öteki olmak ötekiyle yaşamak. (Çev. İ. Aka). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Held, D. ve McGrew, A. (Ed.). (2003). The global transformations reader. USA: Polity Press.
• Hobsbawn, E. (2020). 1780’den günümüze milletler ve milliyetçilik. (Çev. O. Akınhay) İstanbul: Ayrıntı Yayınları. (Orjinal yayın tarihi, 1990)
• Huntington, S. P. (2018). Medeniyetler çatışması. (Çev. M. Yılmazı) İstanbul: Vadi Yayınları. (Orjinal yayın tarihi, 1996)
• Kamacı, A. ve Turan, M. (2018). Küreselleşme sürecinde çok uluslu şirketlerin ekonomik açıdan değerlendirilmesi. Yönetim, Ekonomi, Edebiyat, İslami ve Politik Bilimler Dergisi, 3(2), 81-92.
• Kaya, M. (2009). Küreselleşme yaklaşımları. Dicle Üniversitesi Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi Dergisi, (13), 1-16.
• Kaymakçı, O. (2013). Küresel ekonomide çok uluslu şirketler ve Türkiye’deki yansımaları. Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 11(1), 224-249.
• Kıvılcım, F. (2013). Küreselleşme olgusu ve çokuluslu şirketlerin küreselleşme süreci üzerindeki rolü. Ekonomi Bilimleri Dergisi, 5(2), 1-16.
• Koçtürk, M. ve Eker, M. (2012). Dünyada ve Türkiye’de doğrudan yabancı sermaye yatırımları ve çok uluslu şirketlerin gelişimi. Tarım Ekonomisi Dergisi, 18(1), 35-42.
• Koyuncu Turan, F. (2017). Doğrudan yabancı yatırımlar, ekonomik büyüme ve istihdam arasındaki ilişki: Türkiye uygulaması (1990-2015). Uluslararası Sosyal ve Ekonomik Bilimler Dergisi, 7(2), 17-24.
• Kürşat, Y. ve Ertürk, E. (2018). Türkiye’de faaliyette bulunan çok uluslu şirketlerin kontrolündeki yabancı şirketlerin vergi yüklerinin analizi. Maliye ve Finans Yazıları, 1(109), 181-202.
• Levitt, T. (1983). The globalization of markets. USA: Harvard Business Review.
• Marcuse, P. (2000). The language of globalization. USA: Monthly Review.
• McLuhan, M. (1962). The gutenberg galaxy. Canada: University of Toronto Press.
• Çolpan Nart, E. (2010). Gümrük Birliği’nin Türkiye’nin dış ticareti üzerine etkileri: Panel veri analizi. Journal of Yasar University, 17(5), 2874-2885.
• Ohmae, K. (1995). The end of the nation state. United Kingdom: Harper Collins Publishers.
• Rodrik, D. (1997). Küreselleşme sınırı aştı mı? (Çev. F. Ünsal). İstanbul: Kızılelma Yayıncılık. (Orjinal yayın tarihi, 1997)
• Saray, M. O. (2011). Doğrudan yabancı yatırımlar istihdam ilişkisi: Türkiye örneği. Maliye Dergisi, (161), 381-403.
• Sarı Gerşil, G. (2004). Küreselleşme ve çok uluslu işletmelerin çalışma ilişkilerine etkileri. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 6(1), 147-157.
• Şahin, K. (2007). Küreselleşme tartışmaları ışığında ulus devlet. İstanbul: Yeniyüzyıl Yayınları.
• Şaylan, G. (1995). Değişim, küreselleşme ve devletin yeni işlevi. Ankara: İmge Kitabevi.
• Tağraf, H. (2002). Küreselleşme süreci ve çokuluslu işletmelerin küreselleşme sürecine etkisi. Cumhuriyet Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 3(2), 33-47.
• Tokol, A. (2001). Çok uluslu şirketler ve endüstri ilişkilerine etkileri. Endüstri İlişkileri ve İnsan Kaynakları Dergisi, 3(2), Erişim Adresi http://www.isguc.org/?p=article&id=63&cilt=3&sayi=2&yil=2001.
• Wallerstein, I. (1998). Liberalizmden sonra. (Çev. E. Öz). İstanbul: Metis Yayınları. (Orjinal yayın tarihi, 1995)
• Weber, M. (2012). Ekonomi ve toplum. (Çev. L. Boyacı). İstanbul: Yarın Yayınları. (Orjinal yayın tarihi, 1922)
• Yavan, N. (2012). Türkiye’nin yurt dışındaki doğrudan yatırımları: Tarihsel ve mekânsal perspektif. Bilig Dergisi, (63), 237-270.
• Yavuz, C. ve Sivrikaya D. (2009). Küreselleşmenin aktörlerinden çokuluslu şirketler ve yönetişim, Ordu Üniversitesi Açık Arşiv Sitemi, Erişim adresi http://earsiv.odu.edu.tr:8080/xmlui/handle/11489/589.