KÂDÎ ABDÜLCEBBÂR’IN MUVÂZAA SAVUNUSU

Yıl 2021, Cilt: 10 Sayı: 1, 1 - 13, 30.06.2021

Numan Karagöz , Hulusi Arslan

Öz

Dil insanlar, nesiller, toplumlar, kültürler arası iletişimi sağlayan en önemli unsurdur. Dini açıdan da dilin önemi büyüktür. Çünkü Allah ile insan arasındaki iletişim insanın konuştuğu dil üzerinden gerçekleşmektedir. Bu sebeple dillerin kökeni dilciler ve filozoflar kadar din âlimleri arasında da merak ve tartışma konusu olmuştur. İlk insana kadar gittiğimizde onun bir dile sahip olup olmadığı, eğer konuşuyorsa dili nereden öğrendiği merak uyandıran sorulardandır. Kur’an-ı Kerim’de ilk insanın yaratılış serüveni açıklanırken Allah, melekler, Âdem ve Şeytân arasında geçen konuşmalardan bahsedilir. Bu ifadeler, ilk insanın bir konuşma diline sahip olduğu sonucuna yöneltmektedir. Yine Allah tarafından Hz. Âdem’e bütün isimlerin öğretildiğinden söz edilir. Buna dayanarak bazı din âlimleri dilin Allah tarafından insana öğretildiğini savunur. Diğer bazı âlimler ise önceden konuşulan bir dil olmadan veya daha öncesinden eşyaya isim verilmeden böyle bir diyaloğun olamayacağını savunmuş ve dillerin insanlar tarafından icat edildiğini söylemişlerdir. Ayrıca ilk insanın nasıl konuşmaya başladığı hakkında iddiaların kesinlik taşımadığını bundan dolayı da bu konuda susmanın en doğru yöntem olduğunu ileri sürenler de olmuştur. Dilin kökeni hakkındaki bu teorilerin kelamî görüşlerle de bir ilgisi bulunmaktadır. Çalışmada Mu‘tezile kelamcısı Kâdî Abdulcebbâr’ın (v. 415/1025) dillerin kökeni hakkındaki muvâzaa savunusu incelenecektir. Bu teoriye göre dillerin kökeni insanlar arası uzlaşıya dayanmaktadır. Yine bu araştırmada Kâdî’nın tezini hangi delillere dayandırdığı incelenecektir. Çalışmada kaynak tarama ve veri analizine dayanan bir yöntem takip edilmiştir. Çalışmadan amaçlanan husus, bir kelamcının görüşleri çerçevesinde dillerin kökeni hakkındaki tartışmalara zenginlik katarak konuyu aydınlatmaktır.

Anahtar Kelimeler

Dillerin Kökeni, Öğretim (Tevkîf), Uzlaşım (Muvâdaa), İsimler, Kâdî Abdulcebbâr

THE DEFENCE OF LINGUAL CONSENSUS (EL-MUVADA'A) IN QADI ABDULJABBAR'S THOUGHT -ON THE ORIGIN OF LANGUAGES-

Öz

Language is the most important element that provides communication between people, generations, societies and cultures. Language is also of great importance in terms of religion. Because the communication between God and man takes place through the language spoken by people. For this reason, the origin of languages has been a subject of curiosity and debate among religious scholars as well as linguists and philosophers. When we go back to the first person, whether he has a language and if he speaks, where he learned the language are among the curious questions. In the Quran, when the creation adventure of the first human is explained, a dialogue between God, angels, Adam and Shaytan is mentioned. These statements lead to the conclusion that the first human possessed a spoken language. Again it is mentioned that Allah taught prophet Adam all names. Based on this, some religious scholars maintain that language was taught to man by God. Some other scholars, on the other hand, argued that such a dialogue cannot exist without a previously spoken language or without naming things before, and stated that languages were invented by humans. In addition, there have been some who argued that the claims about how the first person started to speak are not certain, so not arguing any idea is the best method in this regard. These theories about the origin of language also have something to do with theological views. In this study, the advocacy of Muvâza‘a on the origin of languages of Mu‘tezile theologian, Qadi Abdul-Jabbar (d. 415/1025), will be examined. According to this theory, the origin of languages is based on human consensus. Again, in this research, we will examine on which evidence Kâdi based his thesis. A method based on source scanning and data analysis was followed in the study. The aim of the study is to enlighten the subject by enriching the discussions about the origin of languages within the framework of the views of a theologian.

Anahtar Kelimeler

The origin of Languages, Teaching (Tawqîf), Linguistic consensus (Muwada’a), Names, Qadi Abdul-Jabbar.

Kaynakça

• Âmidî, Ali b. Muhammed el-. el-İhkâm fî Usûli’l-Ahkâm. 1. bsk. Riyad: Dâru’s-Samîî’, 2003.
• Arslan, Hulusi. “Mu’tezilî Düşüncede İlâhî Fiil-İnsânî Fiil Ayırımı ve Bu Ayırımın Temel Kriterleri”. Dinî Araştırmalar 6/16 (Ağustos 2003): 55-73.
• Bâkıllânî, Kâdî Ebû Bekir Muhammed b. Tayyib el-. et-Takrîb ve’l-irşâd (es-Sağîr). 2. Baskı. Beyrut: : Müessesetü’r-risâle nâşirûn, 1998.
• Câbirî, Muhammed Âbid el-. Binyetü’l-akli’l-Arabî. (9. Baskı). Beyrut: Merkez dirâsât el-vahde el-Arabiyye, 2009.
• Cüveynî, İmâmü’l-Haremeyn Ebü’l-Meâlî Abdülmelik b. Abdullah b. Yusuf el-. el-Burhân fî usûli’l-fıkh. 1. Baskı. Katar: Şeyh Halîfe b. Hamad Âl-Sânî, 1978.
• Ebû Zeyd, Nasr Hâmid. el-İtticâh el-aklî fi’t-tefsîr: Dirâse fî kaziyye el-mecâz fi’l-Kur’ân inde’l-Mu‘tezile. 3. Baskı. Beyrut: el-Merkez es-sekâfî el-Arabî, 1996.
• Fârâbî, Ebû Nasr Muhammed b. Muhammed b. Tarhan b. Uzluğ el-. Kitâbü’l-Hurûf. 2. Baskı. Beyrut: Dârü’l-maşrık, 1990.
• Gazâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Ahmed el-. el-Mustasfâ min ilmi’l-usûl. Medine: Şirketü’l-Medîneti’l-Münevvere li’t-tıbâa, tsz.
• İbn Cinnî, Ebü’l-Feth Osman. el-Hasâis. (2. Baskı)., III Cilt. Kahire: Dârü’l-kütübi’l-Mısriyye, 1952.
• İbn Fûrek. Mücerredü Makâlâti’ş-Şeyh Ebi’l-Hasan el-Eş‘arî. Beyrut: Dâru’l-Meşrik, 1987.
• İbn Hâcib, Cemâleddîn Ebû Amr Osman b. Ömer b. Ebû Bekir. Muhtasar müntehâ es-su’l ve’l-emel fî ilmeyi’l-usûl ve’l-cedel. (1. Baskı)., II Cilt. Beyrut: Dâr İbn Hazm, 2006.
• Kâdî Abdülcebbâr, Ebü’l-Hasen Abdülcebbâr b. Ahmed b. Abdilcebbâr el-Hemedânî. el-Muğnî. Kahire: el-Müessesetü’l-Mısrıyyetü’l-Âmme, 1957.
• Koloğlu, Orhan Şener. Cübbâîler’in Kelâm Sistemi. İstanbul: İSAM Yay., 2011.
• Nîsâbûrî, Ebû Reşîd en-. el-Mesâil fi’l-hilâf beyne’l-Basriyyîn ve’l-Bağdâdiyyîn. 1. Baskı. Beyrut: ed-Dirâsâtü’l-insâniyye el-fikrü’l-Arabî, 1979.
• Poyraz, Hakan. “Adlandırmanın Doğası ve Adların Nesnesine Uygunluğu Ekseninde Doğalcılık-Uzlaşmacılık Tartışması”. Sakarya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi. 7 (2004).
• Râzî, Fahreddîn Muhammed b. Ömer b. el-Hüseyn er-. el-Mahsûl fî ilmi usûli’l-fıkh. Y.y.: Müessesetü’r-risâle nâşirûn, tsz.
• Semerkandî, Alâeddîn Şemsü’n-nazar Ebû Bekir Muhammed b. Ahmed. Mîzânü’l-usûl fî netâici’l-ukûl (el-Muhtasar). (1. Baskı). Y.y.: Muhammed Zeki Abdülber, 1984.
• Suyûtî, Abdurrahman Celâleddîn es-. el-Müzhir fî ulûmi’l-lûga ve envâ’ihâ. Beyrut: Menşûrâtü’l-mektebeti’l-asriyye, 1986.
• Şerîf Murtazâ, Ali b. Hüseyn b. Musa. ez-Zahîre fî ilmi’l-kelâm. (1. Baskı). Beyrut: Müessesetü’t-târîhi’l-Arabî, 2012.
• Taceddîn Sübkî, Abdülvehhâb b. Ali. el-İbhâc fî şerhi’l-minhâc. 1. Baskı. Dubai: Dârü’l-buhûs li’d-dirâsati’l-islâmiyye, 2004.
• Weiss, Bernard G. “Ortaçağ İslâm Âlimlerinin Dilin Menşei ile İlgili Tartışmaları”. Trc. Adem Yığın 2/25 (2003): 127-135.