Tasavvuf Düşüncesinde Şehir ve İstanbul’da Tezahür Eden Hakikat

Yıl 2023, Cilt: 1 Sayı: 1, 28 - 51, 31.12.2023

Özkan Öztürk

Öz

Sûfîlere göre insan ile şehir arasında irtibatlar vardır. Şehirlerin köy, kasaba, beldeler ve insanları bir araya getirmesi gibi, insan da kendi iç âleminde bir birlik kurarak psikolojik ayrılıkları yok eder. Dış âlemde ise siyasî bir birlik olan devlet kurumu ile toplum bir araya gelir. Nitekim Allah ismi de ilâhî isimler arasındaki ayrılıkları kaldırıp kendinde her bir ismi birleştirir. Sûfîlere göre çokluk ancak birlik kriteri ile bir araya getirilir. Bu manada ilâhî isimleri toplayıcı hakikat Allah’tır ve âlemdeki çokluğu birleştirir. İnsanın bütün parçalarını ruh bir araya getirir ve enfüsî çokluğu birleştirir. İnsanları bir araya getiren ise sultandır ve şehirdeki çokluğu sosyolojik olarak birleştirir. Bu açıdan
toplayıcı vasfa sahip olmak, birleştirmek anlamında halife olmaktır. Sûfîlere göre saltanat merkezi olarak İstanbul kendisinde tecelli eden ilâhî isimler ve kendisinde ikamet eden velilerle yüksek değer ve şerefe ulaşmış bir şehirdir. Bu nedenle İstanbul bütün beldelerle irtibatlı olan ve onları siyasî ve ontolojik ilişkilerle bir araya getiren ve el–Câmi‘ isminin kendisinde tecelli ettiği bir şehir olarak değerlendirilir. Ayasofya Camii ise bu şehrin kalbini temsil eder.

Anahtar Kelimeler

Şehir, insân–ı kâmil, İstanbul, tasavvufî düşünce

The City in Sufi Thought and the Truth Manifested in İstanbul

Öz

According to the Sufis, there are connections between humans and cities. Just like how cities bring together villages, towns, and people, humans also establish unity within their inner world, eliminating psychological separations. In the external world, the political institution of the state brings together society. In fact, the divine name of Allah eliminates the distinctions among divine names and unites them within itself. According to the Sufis, plurality can only be brought together with the criterion of unity. In this sense, the divine truth that gathers the divine names is Allah and it unites the plurality in the universe. The soul brings all parts of a person together and unifies their internal plurality. The sultan is the one who brings people together and sociologically unifies the plurality in a city. In this regard, having the ability to gather and unite is to be a caliph. According to the Sufis, İstanbul, as the center of sultanate, is a city of high value and honor, manifested by the divine names present within it and the saints who reside in it. Therefore, İstanbul is considered a city that is connected to all towns and brings them together through political and ontological relationships, and it is seen as a city in which the divine name of al–Jāmi‘ is manifested. Hagia Sophia Mosque represents the heart of this city.

Anahtar Kelimeler

City, al–insān al–kāmil, İstanbul, sufi thought

Kaynakça

• Ağralı, Ahmet. Azîz Mahmud Hüdâyî’nin Necâtü’l–Garîk Adlı Eseri. Üsküdar Sempozyumu III: Azîz Mahmûd Hüdâyî Uluslararası Sempozyum Bildirileri, 20–22 Mayıs 2005, 2006.
• Bursevî, İsmail Hakkı. Hüccetü’l–bâliğa. İstanbul: Süleymâniye Kütüphanesi, Yazma Bağışlar, 3988.
• Bursevî, İsmail Hakkı. İman Hakikatleri: Tuhfe–i Halîliyye. haz. Fakirullah Yıldız. İstanbul: Ketebe Yayınları, 2019.
• Bursevî, İsmail Hakkı. Kitâbü’n–netîce: Bursevî’nin Vâridâtı ve Şerhleri. haz. Ali Namlı. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2019.
• Bursevî, İsmail Hakkı. Müzilu’l–Ahzân. İstanbul: Süleymâniye Kütüphanesi, Düğümlü Baba, 363.
• Bursevî, İsmail Hakkı. Şerh–i Kelâm–ı Şeyh Sadî. İstanbul: Atatürk Kitaplığı, Osman Nuri Ergin Yazmaları, 0367.
• Bursevî, İsmail Hakkı. Şerh–i Nazm–ı Hacı Bayrâm–ı Velî. İstanbul: Süleymâniye Kütüphanesi, Esad Efendi, nr. 1521.
• Bursevî, İsmail Hakkı. Şerhü’l–Mesnevî (Rûhu’l–Mesnevî). İstanbul: Matbaa–i Âmire, 1287.
• Bursevî, İsmail Hakkı. Tamâmü’l–feyz fî bâbi’r–ricâl: Atpazarî Kutup Osman Efendi Menâkıbı. haz. Ramazan Muslu–Ali Namlı. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2015.
• Bursevî, İsmail Hakkı. Tefsîru Rûhi’l–beyân. nşr. Halil Eser. İstanbul: Mektebetu Eser, 1969/1389, III.
• Bursevî, İsmail Hakkı. Tevhid ve Sırlar Denizi: Tuhfe–i Bahriyye. haz. Fakirullah Yıldız. İstanbul: Ketebe Yayınları, 2018.
• Bursevî, İsmail Hakkı. Tuhfe–i atâiyye. İstanbul: Süleymâniye Kütüphanesi, Hacı Mahmut Efendi, 2734.
• Bursevî, İsmail Hakkı. Tuhfe–i Ömeriyye. y.y., t.y.
• Bursevî, İsmail Hakkı. Tuhfe–i recebiyye. İstanbul: Süleymâniye Kütüphanesi, Esad Efendi Bölümü, 1374.
• Çetin, Taner. İsmail Hakkı Bursevî Varidât–ı Kübrâ. Bursa: Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1999.
• el–Hücvirî, Ali. Keşfü’l–Mahcûb. thk. İs’ad Abdülhadi Kındil. Kahire: el–Meclisu’l–A‘lâ li’s–Sakâfe, 2007.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid. Mesîru umumi’l–muvahhidîn Şerh u Terceme–i Kitâb–ı İhyâ’u Ulûmi’d–Dîn: İhyâ Tercüme ve Şerhi (çeviri yazı–tıpkıbasım). ter. ve şrh. Yusuf Sıdkî el–Mardinî, haz. Mustafa Koç, Eyyüp Tanrıverdi. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2018.
• Gülşenî, Muhyî–yi. Siret–i murâd–ı cihân. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Fatih, 3496.
• Hemedânî, Ali. ez–Zahîratü’l–mülûk. ter. Gelibolulu Sürûrî. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Fatih, 3472.
• İbn İsâ Saruhânî. Esmâ–i Hüsnâ Şerhi. haz. Numan Külekçi. Ankara: Akçağ Yayınları, 1999.
• İbnü’l–Arabî, Muhyiddîn. et–Tedbîrâtü’l–İlâhiyye fî ıslâhi’l–memleketi’l–insâniyye. thk. Hasan Asi. Beyrut: Müessesetu Buhsun, 1993.
• İbnü’l–Arabî, Muhyiddin. el–Fütûhâtü’l–Mekkiyye. haz. Ahmed Şemseddîn. Beyrût: Dâru’l–Kütübi’l–İlmiyye, 1999.
• Konuk, Ahmed Avni. Mesnevî–i Şerîf Şerhi. haz. Dilaver Gürer–Mustafa Tahralı. İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2005.