İran'ın Ulusal Güvenlik Stratejisinin Sektörel Güvenlikleştirme Teorisi Çerçevesinde Analizi ve Türkiye-İran İlişkilerine Etkisi

Yıl 2021, Cilt: 2 Sayı: 2, 215 - 236, 28.12.2021

Nurbanu Bulgur

https://doi.org/10.51533/insanbilimleri.1018214

Öz

Güvenlikleştirme teorisi içindeki tehditler beş sektöre ayrılır; askeri, siyasi, sosyal, ekonomik ve ekolojik tehditler. Bu tehdit tanımlarının her birinin önemine rağmen, geleneksel askeri güvenlik kavramsallaştırması hala bir öncelik ve önemli bir konuma sahiptir. Bu makalede İran’ın ulusal güvenlik stratejilerinin, tehdit algılamalarının ve bu tehditlerle mücadele etme yöntemlerinin Barry Buzan’ın geliştirdiği sektörel güvenlikleştirme teorisi bağlamında ele alınması amaçlanmıştır. Konuyla ilgili kapsamlı literatür taraması yapılmış, yöntem olarak nitel araştırma tekniklerinden olan kaynak incelemesi (Türkçe ve İngilizce Tezler, bilimsel raporlar, akademik makaleler, kitaplar, bildiriler vb.) tercih edilmiştir. Makalenin içinde cevap aranan temel sorular ise şöyledir: İran’ın güvenlik kavramsallaştırması nedir? Belli bir güvenlik tehdidi tanımlamasına sahip midir? Bu tehditlerle baş etme yöntemi ve araçları nelerdir? Ulusal güvenlik
tanımlamasını hangi parametreler üzerinden yapmaktadır? İran’ın yürüttüğü ulusal güvenlik stratejisinde askerî ve ekonomik kapasitenin rolü nedir? İran’ın güvenlik stratejisinin Türkiye-İran ilişkilerine etkisi nedir?
Yukarıda belirtilen sorular doğrultusunda; “İran, ulusal güvenlik stratejisini tehdit algılamaları üzerinden belirleyerek, “güvenlikleştirme” politikası bağlamında nükleer, askerî, ekonomik ve siyasî kapasitesini arttırmayı ve bu yolla ulusal çıkarını korumayı amaçlayan pragmatik ve ideolojik bir dış politika yürütmektedir.” varsayımı belirlenmiştir. İran için güçlü savunma sistemlerine sahip olmak ve nükleer güç elde etmek, konvansiyonel askerî gücünün zayıflığını dengelemek için önemli bir yöntemdir. Ulusal güvenlik bağlamında İran’ın temel hedefi ise kendi gücüne dayanmak ve caydırıcılıktır. İran’ın 1979 İslam Devrimi sonrası ulusal güvenlik stratejisi ve siyasal söylemleri Türkiye-İran ilişkilerini genel hatları itibariyle olumsuz yönde etkilemiştir. İki ülkenin güvenlik stratejilerinin, güvenlik önceliklerinin farklı olması, bölgesel bir güç olma amacı gütmeleri sebebiyle iki ülkenin çıkarları, nadiren bir iş birliği alanına dönüşse de, zaman zaman çatışmış ve birbirlerini tehdit olarak algılamalarına neden olmuştur.

Anahtar Kelimeler

İran, Ulusal Güvenlik, ABD, Nükleer Güç, İslam Devrimi, Türkiye

Destekleyen Kurum

Sakarya Üniversitesi- LÜTEP LİSANÜSTÜ TEZ PROJESİ

Proje Numarası

2020-7-25-46

The Analysis of Iran's National Security Strategy Within The Framework of Sectoral Securitization Theory and Its Impact on Turkey-Iran Relations

Öz

The threats within the securitization theory are divided into five sectors; military, political, social, economic and ecological threats. Despite the importance of each of these threat definitions, traditional military security conceptualization is still a priority and have an important position. In this article, it is aimed that the national security strategies of Iran, threat perceptions and methods of combating these threats are discussed in the context of the theory of sectoral securitization which is developed by Barry Buzan. A comprehensive literature search has been made about the subject and a resource review (Turkish and English Theses, scientific reports, academic articles, books, reports etc.), which is one of the qualitative research techniques, has been chosen as the method. The main questions to be answered in this study are: What is Iran's conceptualization of security? Does Iran have a definition of a particular security threat? What are the methods and tools to deal with these threats? From which parameters does the national security definition be made? What role does the military and economic capacity play in Iran's national security strategy? What are the impacts of Iran’s national security strategy on Turkey-Iran relations? The article is shaped with the hypothesis “Iran is pursuing a pragmatic and ideological foreign policy aimed at enhancing its nuclear, military, economic and political capacity in the context of “securitization” policy and thus protecting national interest by determining national security strategy through threat perceptions”. Having strong defense systems and obtaining nuclear power for Iran is an important way to counterbalance the weakness of the conventional military power. In the context of national security, Iran's main goal is to rely on its own strength and deterrence. Iran's national security strategy and political discourse after the 1979 Islamic Revolution influenced Turkey-Iran relations in a negative way in general
terms. The security strategies of the two countries, their security priorities, the interests of the two countries due to their intent to become a regional power, have rarely become a co-operative area, but have caused conflict and threat perception.

Anahtar Kelimeler

Iran, National Security, USA, Nuclear Power, Islamic Revolution, Turkey

Proje Numarası

2020-7-25-46

Kaynakça

• ABRAHAMIAN, Ervand, Modern İran Tarihi, İş Bankası Publishing, İstanbul 2014.
• ALİ, Abbas, Kapitalizm Öncesi İran, Avesta Publishing, İstanbul 2007.
• ARI, Tayyar, Geçmişten Günümüze Orta Doğu: Siyaset, Savaş ve Diplomasi, Dora Publishing, Bursa 2014.
• ARI, Tayyar, Irak, İran ve ABD, Önleyici Savaş, Petrol ve Hegemonya, Alfa Publishing, İstanbul 2004.
• ATKİN, Muriel, Russia and Iran: 1780-1828, The University of Minnesota Press, Minnesote 1980.
• AYDIN, Mustafa, (Ed.), Strateji ve Güvenlik, Anadolu University Publishing, Eskişehir 2012.
• BUZAN, Barry, İnsanlar, Devletler & Korku, Emre Çıtak (trans.), Röle Academic Publishing, İstanbul 2015.
• BUZAN, Barry et. al., Security: A New Framework For Analysis, Lynne Rienner Publishers, London 1998.
• BYMAN, Daniel, S. Chubin, A. Ehteshamı and J. Green, Iran’s Security Policy in the Post-Revolutionary Era, RAND Co., Santa Monica 2001.
• CARR, Edward H., The Twenty Years Crisis, Macmillan, London 1946.
• ÇAKMAK, Haydar, Avrupa Güvenliği, Akçağ Publishing, Ankara 2003.
• ÇİTLİOĞLU, Ercan, İran’ı Anlamak, Başkent University Publishing, Ankara 2015.
• GÖNLÜBOL, Mehmet, Uluslararası Politika: İlkeler, Kavramlar, Kurumlar, Siyasal Publishing, Ankara 2000.
• GÖZEN, Ramazan, (Ed.), Uluslararası İlişkiler Teorileri, İletisim Publishing, İstanbul 2014.
• GÜNDOĞAN, Ünal, İran ve Ortadoğu, Adres Publishing, İstanbul 2016.
• KINZER, Stephen, Şah’ın Bütün Adamları, Selim Önal (trans.), İletisim Publishing, İstanbul 2004.
• KURT, Veysel, (Ed.), Ortadoğu’da Ordu ve Siyaset, SETA Publications, İstanbul 2017.
• LEWİS, Samuel, “The Infernal Triangle; Iran, Israel and United States”, Iran and Its Neighbors: Diverging View on a Strategic Region, E. WHITLOCK (Ed.), German Institute for International Security Affairs, Berlin 2003.
• MORGENTHAU, Hans, Politics Among Nations, Knopf, New York 1973.
• OKTAV, Özden, “Suriye Krizi Sürecinde Türkiye-İran: Değişen Roller, Çatışan Çıkarlar, Küresel Güçlerle İlişkiler”, Hasan Basri Yalçın and Burhanettin Duran (Ed.), Küresel ve Bölgesel Aktörlerin Suriye Stratejileri, SETA Publications, İstanbul 2016, p. 197-222.
• WALTZ, Kenneth, Man, The State and War: A Theoretical Analysis, Columbia University Press, New York 2001.
• WALTZ, Kenneth, “More May Be Better”, The Spread of Nuclear Weapons: A Debate Renewed, Scott D. Sagan and Kenneth N. Waltz (Ed.), W.W. Norton and Company, New York 2003.
• WALTZ, Kenneth, Theory of International Politics, Reading MA, Addison- Wesley 1979.
• XAVIER, Francis, “Iran And Iraq: A Predıctıon For Future Conflıct”, The Research Department Air Command and Staff College, (March 1997).
• YALÇIN, Hasan, Ulusal Güvenlik Stratejisi: ABD-İngiltere-Fransa-Rusya-Çin, SETA Publications, İstanbul 2017.
• AKDEVELİOĞLU, Atay, İran’da Dış Politikanın Etnik-Dini Temelleri, (Unpublished Master Thesis), Ankara University, The Instıtute of Social Sciences, Ankara1999.
• ALAGÖZ, Bilgehan, İran İslam Cumhuriyeti Dış Politikasında Etkili Bir Unsur Olarak Güvenlikleştirme Siyaseti: 2003 Irak Savaşı Sonrası İran’ın Basra Körfezi Politikası, (PhD Thesis), Marmara University, The Institute of Middle Eastern Studies, İstanbul 2013.
• BERK, Osman, İran’ın Güvenlik Politikaları, (Unpublished Master Thesis), Military Academy, Institute of Defense Sciences, Ankara 2006.
• BULGUR, Nurbanu, Siyasî ve Toplumsal Değişimler Doğrultusunda İran’da Din Adamlarının Rolü ve Etkisi (1925- 1979), (Unpublished Master Thesis), Sakarya University, The Institutte of Social Sciences, Sakarya 2017.
• YAPICI, Yunus, Ulusal Güvenlik Bağlamında İslam Devrimi Sonrası İran Dış Politikası: Mahmud Ahmedinejad Dönemi Örneği, (Master Thesis), Yalova University, The Institute of Social Sciences), Yalova 2015.
• AYMAN, Gülden, “ABD’nin Yeni Orta Doğu Vizyonu ve İran”, Bogazici University - TUSIAD Foreign Policy Forum, December 2003.
• BAŞARAN, Doğacan, “Realizm-İdealizm İkilemi Bağlamında İran’ın Dış Politika Yönelimlerine Teorik Bir Bakış”,
• ANKASAM: Journal of Regional Studies, Special Issue on Iran, October 2017, ss. 220-244.
• COŞKUN, Mehmet, “Güvenlik Politikaları Üzerine Bir Değerlendirme: Türkiye Ve İran”, ASSAM International Refereed Journal, Vol: 2, Issue: 4 (2015), http://www.assam.org.tr/dergi/index.php/assam-uhad/article/ view/51.
• EFEGİL, Ertan, “İran’ın Dış Politika Yapım Sürecini Etkileyen Unsurlar”, ”, Middle East Analysis Magazine, Vol: 4, Issue: 48, 2012, pp. 53-68.
• HALHALLİ, Bekir, “Humeyni Dönemi İran Dış Politikası (1979-1989)”, The Journal of Individual and Society, Vol: 4, Issue: 8, Autumn 2014.
• İNAT, Kemal, and Abdullah Yeğin, “Türkiye’nin İran Politikası 2014”, Ed. Burhanettin Duran, Kemal İnat and Ali Balcı, Türk Dış Politikası Yıllığı 2014, SETA Publications, İstanbul 2015, pp. 141-170.
• İNAT, Kemal, “Ekonomik İşbirliği Örgütü’nün 30. Yılında Türkiye-İran Ekonomik İlişkileri”, SETA Analysis, Issue: 132, 2015, pp. 5-25.
• KALAFAT, Yaşar, “Azerbaycan-Türkiye İlişkileri, Kafkasya’nın Jeopolitik Sorunları”, Khazar University, Center for Eurasian Strategic Studies, 27-28 September 2001 Baku Conference, ASAM Publishing: 53, Ankara 2003.
• KÜPELİ, Mustafa, “Dış Politika Aracı Olarak Yaptırımlar: İran’a Uygulanan Yaptırımların Etkileri”, Turkish Journal of Middle Eastern Studies, Vol:3, Issue: 1, 2016, pp. 97-135.
• MOHSENİ, Ebrahim, “Iran’s Presidential Election and Its Domestic and International Ramifications”, Center for International &Security Studies at Maryland, Presentation, July 2013, irans_presidential_ election_and_its_ ramifications_v2.pdf, (25 May 2016).
• ÖZTÜRKLER, Harun, “İran Ekonomisinin Genel Özellikleri”, Middle Analysis Magazine, Vol:4, Issue: 40, 2012.
• RAMAZANİ, Ruhi, “Iran’s Foreign Policy: Contending Orientations”, The Middle East Journal, Vol: 43, Issue: 2, (Spring 1989).
• SAMİİ, William, “The Nearest And Dearest Enemy: Iran After The Iraq War”, MERIA:The Middle East Review of International Affairs, Vol: 9, Issue: 3, Article 3, (September 2005).
• SARI, İsmail, “1979 Devrimi Sonrası İran’ın Rejim Paradigması ve Dış Politika Yönelimleri”, Türkiye Ortadoğu Araştırmaları/Turkish Journal of Middle Eastern Studies, Vol: 2, Issue: 1, 2015.
• SCHAKE Kori N. and Judith S. YAPHE, The Strategic Implications of a Nuclear-Armed Iran, McNair Paper 64, Washington D.C. 2001.
• SCOWCROFT, Brent and R. Murphy, “Differentiated Containment”, Foreign Affairs, Vol: 76, Issue: 3, (May-June, 1997).
• ÜRKÜT, Hasan and Gökhan Sarı, “İran Nükleer Programının Türk Dış Politikasına Etkisi”, The Journal of Security Strategies, Issue: 20, 2010, pp. 199-228.
• CANER, Mustafa, “5 Soru: İran’daki Gösteriler”, https://www.SETAv.org/5-soru-irandaki-gosteriler/, (1 January 2018).
• ÇAKIRÖZER, Utku, “Askere İran sorusu”, Milliyet, (26 August 2005). International Crisis Group East Briefing, İran: Dıscontent And Disarray, Middle, (Amman/Brussels, 15 October 2003), www.crisisgroup.org. Iran (Islamic Republic of)’s Constitution of 1979 with Amendments through 1989, https://www.constituteproject. org/constitution/Iran_1989.pdf?lang=en.
• SARI, İsmail, “İran›ın Nükleer Programı: Küresel ve Bölgesel Etkileri”, https://iramcenter.org/iran-in-nukleerprogrami-kuresel-ve-bolgesel-etkileri/ , (3 August 2016).
• TESTİMONY, Hadian, Iran’s Emerging Security Environment and Relations with the United States: Dynamics and Prospects, http://foreign.senate.gov// testimony/2003/HadianTestimony031028.pdf.
• YALÇIN, Hasan, “ İran Nükleer Müzakereleri”, SETA Analysis, Issue: 130, (June 2015). “Geçmişten Günümüze Türkiye-İran İlişkileri”, http://www.aljazeera.com.tr/dosya/gecmisten-gunumuze turkiyeiran-iliskileri, (6 Jnuary 2014).
• “Astana’da yeni Suriye zirvesi”, http://www.dw.com/tr/astanada-yeni-suriye-zirvesi/a-41168423, (30 October 2017).
• “İstihbarat Bakanı›ndan terörle mücadele konusunda önemli açıklamalar”, Mehr News Agency, (26 June 2017).
• “Türkiye ve İran anlaştı! Terörle mücadele operasyonu...”, Milliyet, (8 November 2017).
• “Trump redoubles support of Iran protests, saying the ‘world is watching”, ‘http://www.foxnews.com/ politics/2017/12/30/iran-slams-trump-as-opportunist-and-deceitful-after-support-anti governmentprotests. html, (31 December 2017).
• EROL, M. Seyfettin, “2018’in Adı: İran ve Yeni Soğuk Savaş”, Milli Gazete, http://www.milligazete.com.tr/ makale/1477964/prof-dr-mseyfettin-erol/2018in-adi-iran-ve-yeni-soguk-savas, (1 January 2018).
• “İran›daki halk gösterilerinin boyutu ve nedenleri”, http://aa.com.tr/tr/analiz-haber/irandaki-halk-gosterilerininboyutu-ve-nedenleri/1019284, (31 December 2017).
• “Eylemler İran’ın Orta Doğu siyasetine eleştiridir”, ‘http://aa.com.tr/tr/dunya/eylemler-iranin-orta-dogusiyasetine-elestiridir/1019144, (31 December 2017).