Monopoly Economy Applied in Egypt During the Governorship of Kavalalı Mehmed Ali Pasha (1805-1848)

Yıl 2022, Cilt: 3 Sayı: 2, 245 - 265, 16.12.2022

Umut Çevik

https://doi.org/10.51533/insanbilimleri.1111018

Öz

During his governorship between 1805 and 1848, Mehmed Ali Pasha built his power on solid foundations with the reforms he implemented in Egypt in the fields of administrative, financial, military, economy and education. Having a land army and navy trained with modern military techniques has enabled it to become a regional power center. This military and political power it possesses has led to the emergence of a desire to expand its regional sphere of influence. This thought caused him to have disagreements with the Ottoman Empire from time to time and eventually started the process that would cause him to revolt. After he unfurled the flag of rebellion, he was able to resist the interventions of Istanbul and European states, and managed to maintain his power, thanks to the economic and military power he gained as a result of the system he established in Egypt during his struggle that continued for about ten years. In this study, the economic structure that Mehmed Ali Pasha established in Egypt, which enabled him to emerge as a regional power center and also constituted one of the most important reasons for his staying in power for forty-three years, was examined. Pasha based the economic structure on the monopoly system he applied in the fields of agriculture, trade and industry. Thanks to the monopoly system, he was able to keep Egypt’s entire social, administrative and financial structure under complete control, and he had enormous wealth during his rule.

Anahtar Kelimeler

Egypt, Mehmed Ali Pasha, Economy, Monopoly System

KAVALALI MEHMED ALİ PAŞA’NIN VALİLİĞİ DÖNEMİNDE (1805-1848) MISIR’DA UYGULADIĞI TEKEL EKONOMİSİ

Öz

Mehmed Ali Paşa, 1805 ve 1848 yılları arasındaki valiliği döneminde Mısır’da idari, mali, askeri, ekonomi ve eğitim alanında hayata geçirdiği reformlarla iktidarını sağlam temeller üzerine inşa etmiştir. Özellikle modern askeri tekniklerle eğitim görmüş bir kara ordusu ve donanmaya sahip olması, bölgesel bir güç odağı konumuna gelmesini sağlamıştır. Sahip olduğu bu askeri ve siyasi güç, bölgesel nüfuz alanını genişletme isteğinin ortaya çıkmasına sebep olmuştur. Bu düşünce Osmanlı Devleti ile zaman zaman anlaşmazlık yaşamasına yol açmış ve nihayetinde de isyan etmesine neden olacak süreci başlatmıştır. İsyan bayrağını açmasının ardından yaklaşık on yıl boyunca devam eden mücadelesi sırasında, Mısır’da
kurduğu sistemin bir sonucu olarak elde ettiği ekonomik ve askeri güç sayesinde İstanbul’un ve Avrupalı devletlerin müdahalelerine karşı koyabilmiş ve iktidarını korumayı başarabilmiştir. Bu çalışmada Mehmed Ali Paşa’nın bölgesel bir güç merkezi olarak ortaya çıkmasını sağlayan ve aynı zamanda kırk üç sene boyunca iktidarda kalmasının en önemli nedenlerinden birini oluşturan Mısır’da kurduğu ekonomik yapı incelenmiştir. Paşa, ekonomik yapının temelini tarım, ticaret ve sanayi alanında uyguladığı
tekel sistemine dayandırmıştır. Tekel sistemi sayesinde Mısır’ın bütün sosyal,
idari ve mali yapısını tamamen kontrol altında tutmayı başarabilmiş ve iktidarı
boyunca muazzam bir zenginliğe sahip olmuştur.

Anahtar Kelimeler

Mısır, Mehmed Ali Paşa, Ekonomi, Tekel Sistemi

Kaynakça

• 15 Numaralı Mühimme-i Mısır Defteri, Mehmed Ali Paşa’dan Hüseyin Kamil’e Mısır Siyasi Tarihinin Önemli Belgeleri, (Haz. Süleyman Kızıltoprak), TTK, Ankara 2015.
• AĞIRAKÇA, Muhammed Hamidullah, Mısır’da Kanunlaştırma Hareketleri (19. Yüzyıl Örneği), Akdem Yayınları, İstanbul 2013.
• AKSAN, Virginia H., Ottoman Wars 1700-1870 An Empire Besieged, Routledge, London and New York 2007.
• ALTUNDAĞ, Şinasi, “Mehmet Ali Paşa”, İslam Ansiklopedisi, c. VII, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul 1957, ss. 566-579.
• ALTUNDAĞ, Şinasi, Kavalalı Mehmet Ali Paşa İsyanı Mısır Meselesi 1831-1841 I. Kısım, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1945.
• BATOU, Jean, “L’Égypte de Muhammad Ali. Pouvoir Politique et Développement Economique, 1805-1848”, Annales, Économies, Sociétés, Civilisations, 46. année, No. 2, 1991, pp. 401-428.
• CAMERON, D. A., Egypt in the Nineteenth Century on Mehemet Ali and His Successors Until the British Occupation in 1882, Smith, Elder & Co., London 1898.
• CARGILL, William, Mehemet Ali, Lord Palmerston, Russia and France, John Reid and Co., Newcastle 1840.
• CHAICHIAN, Mohammad A., “The Effects of World Capitalist Economy on Urbanization in Egypt, 1800-1970”, International Journal of Middle East Studies, 20/1 (Feb. 1988), Cambridge University Press, England 1988, pp. 23-43.
• CLOT BEY, A. B., Aperçu General Sur L’egytpe, II, Brukselles 1840.
• CROUCHLEY, A. E., The Economic Development of Modern Egypt, Longmans, Green and Co., Great Britain 1938.
• CUNO, Kenneth M., “The Origins of Private Ownership of Land in Egypt A Reappraisal”, International Journal of Middle East Studies, 12/3 (November 1980), pp. 245-275.
• CUNO, Kenneth M., The Pasha’s Peasants, Land, Society and Economy in Lower Egypt, 1740-1858, Cambridge University Press, Cambridge 1992.
• ÇETİN, Atilla, Kavalalı Mehmed Ali Paşa’nın Mısır Valiliği, Osmanlı Belgelerine Göre, Fatih Ofset, İstanbul 1998.
• DE LEON, Edwin, The Khedive’s or the Old House of Bondage under New Masters, Sampson Low, Marston, Searle&Rivington, London 1877.
• DUNN, John, “Egypt’s Nineteenth-Century Armaments Industry”, The Journal of Military History, Society for Military History, 61/2, April 1997, pp. 231-254.
• FAHMY, Khaled, “The era of Muhammad ‘Ali Pasha, 1805-1848”, The Cambridge History of Egypt, 2, Modern Egypt, from 1517 to the end of the Twentieh Century, M. W. Daly (eds.), Cambridge University Press, Cambridge 2008, pp. 139-179.
• FAHMY, Khaled, Kavalalı Mehmed Ali: Osmanlı Valiliğinden Mısır Hükümdarlığına, (Çev. Abdullah Yılmaz), Vakıfbank Kültür Yayınları, İstanbul 2000.
• FAHMY, Khaled, Paşanın Adamları Kavalalı Mehmed Ali Paşa, Ordu ve Modern Mısır, (Çev. Deniz Zarakolu), İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2010, s. 83.
• HANNA, Nelly, Money, Land and Trade an Economic History of the Muslim Mediterranean, I. B. Tauris, New York 2002.
• ISSAWI, Charles, The Economic History of the Middle East and North Africa, Columbia University Press, New York 1982.
• KALEK, Cengiz, “Feddan”, TDVİA, 12, İstanbul 1995, ss. 293-294.
• KARATAŞ, Mehmet, “Mehmed Ali Paşa ve Mısır Meselesi”, Ekev Akademi Dergisi, 22, Kış 2005, ss. 265-282.
• KEHA, Murat, “Mehmed Ali Paşa İsyanı Sırasında Mısır’ın Ekonomik Durumuyla İlgili Sultan Abdülmecid’e Sunulan Bir Lahiya”, Doğu Esintileri, 7, Temmuz 2017, ss. 95-122.
• KOCAOĞLU, Mehmet, “Kavalalı Mehmet Ali Paşa İsyanı (1831-1841), Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, s 6, Ankara 1995, ss. 195-210.
• KUTLUOĞLU, Muhammed Hanefi, “Kavalalı Mehmet Ali Paşa”, TDVİA, 25, İstanbul 2002, ss. 62-65.
• KÜTÜKOĞLU, Mübahat S., Balta Limanı’na Giden Yol Osmanlı-İngiliz İktisadî Münâsebetleri (1580-1850), TTK, Ankara 2013.
• LOWRY, Heath W., ve İsmail Erünsal, Aslına Dönüş Mısır Valisi Mehmed Ali Paşa’nın Kavala Kasabası ile Bağları Mimari Eserler, Kitabeler ve Belgeler, (Çev. Kıvanç Tanrıyar), Bahçeşehir Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2011.
• MARSOT, Afaf Lütfi Al-Sayyid, Egypt in the reign of Muhammad Ali, Cambridge University Press, Cambridge 1984.
• MARSOT, Afaf Lütfi Al-Sayyid, Mısır Tarihi Arapların Fethinden Bugüne, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2010.
• MIKHAIL, Alan, Osmanlı Ağacı Altında Osmanlı İmparatorluğu, Mısır ve Çevre Tarihi, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2019.
• MUSTAFA NURİ PAŞA, Netayic ül-Vukuat Kurumları ve Örgütleriyle Osmanlı Tarihi, III-IV, TTK, Ankara 1980.
• OVERTON, Derek James, Some Aspetcs of Induced Development in Egypt under Muhammad Ali Pasha And Khediv İsmail, (Master Thesis), University of British Columbia, 1971.
• OWEN, Roger, The Middle East in the World Economy 1800-1914, I. B. Taurıs, New York 2009.
• ÖZER, Sevda Özkaya, “19. Yüzyılda Mısır’da Uygulanan İktisat Politikaları ve Mısır Maliyesinin İflasa Sürüklenişi”, İkinci İktisat Tarihi Kongresi Bildirileri-2 (Elâzığ, 24-25 Haziran 2010), Mustafa Öztürk (ed.), Ahmet Akşin, Elâzığ 2013, ss. 911-926.
• ÖZKOÇ, Özge, Mısır’ın Uzun 19. Yüzyılı Modernleşme, Merkezileşme ve Özerklik, Ayrıntı Yayınları, İstanbul 2015.
• RAGIP RAİF, RAUF AHMED, Bab-ı Ali Hariciye Nezareti, Mısır Meselesi, (Haz. Mustafa Öztürk ve Sevda Özkaya Özer), Fırat Üniversitesi Ortadoğu Araştırmaları Merkezi Yayınları, 22, Elâzığ 2011.
• RIVLIN, Helen Anne B., The Agricultural Policy of Muhammad Ali in Egypt, Harvard University Press, Cambridge 1961.
• ROSSI, Allan E., Mohammed Ali’s Egypt: A Case Study of Peripheral Industrialization, (Master Thesis), Montreal University, Canada 1978.
• SCOTT, C. Rochfort, Rambles in Egypt and Candia, II, Henry Colburn Publisher, London 1837.
• SHERBİNY, Naiem A and Omaima M. Hatem, State and Entrepreneurs in Egypt Economic Development since 1805, Palgrave Macmillan, New York 2015.
• SINOUE, Gilbert, Kavalalı Mehmed Ali Paşa, Son Firavun, (Çev. Ali Cevat Akkoyunlu), Doğan Kitapçılık, İstanbul 1999.
• SOLİMAN, Ali A. and M. Mabrouk Kotb, “Egypt’s Finances and Foreign Campaigns, 1810-1840”, Global Dimensions of African Economic History, 18-19 October 2019, Barcelona University, Barcelona 2019, pp.1-13.
• ŞİMŞEK, Kamuran, “Mehmet Ali Paşa ve Vehhâbîler”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, XXI/42, (2021-Bahar), ss. 19-46.
• TOUSUN, Ömer, El-Sanai’ ve’l-Medarisü’l-Harbiyye Fi Ahd-i Muhammad Ali Başa, Hindawi, Kahire 2015.
• TUGAY, Emine Fuat, Bir Aile Üç Asır, (Çev. Şeniz Türkömer), Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2015.
• WEIGALL, Arthur E. P. Brome, A History of Events in Egypt from 1798 to 1914, William Blackwood and Sons, Edinburgh and London 1915.
• YATES, William Holt, The Modern History and Condition Egypt, I, Smith, Elder And Co., London 1843.