Antepli Ayni’s Poems in the Context of Reflection of Turkish Socio-Cultural Life

Yıl 2019, Cilt: 6 Sayı: 22, 831 - 851, 31.10.2019

Nurgül Özcan

https://doi.org/10.29224/insanveinsan.543699

Öz

The fez, known as a symbol of the Ottoman’s nowadays, has an ancient

history. Turks met the fez in the 16th century by way of the Algerian sailors. It’s official acceptance

come across the period of the Mahmud II, with the disbandment of the corps of janissaries. The

fez was brought to the Ottoman life by seraskier Hüsrev Pasha. After that, with Mahmud II’s

request it became the periods’ official headwear. But nevertheless, the acceptance of the fez by

the society was not that easy. There with the fez was not only the topic of the politicians, but also

became the topic of the artists. The poets wrote poems to make the fez propaganda. Aynî from

Antep, was one of the poets of this period, honored with compliments by the sultan, because of

his supportive praises and chronograms about the fez reform. This work contains the elements

related to the fez in Aynî’s divan and deals with the poet’s approach to the fez problem in detail.

Also this study reflects the poet’s perspective on the fez reform that had an impact on Ottoman

social life of this time and how he transferred this subject to the literature

Anahtar Kelimeler

Fez, Feshane, Mahmud II, Ayni

Türk Sosyo-Kültürel Hayatına Fesin Yansıması Bağlamında Antepli Aynî’nin Divanında Fes

Öz

Günümüzde Osmanlı Devleti’nin sembollerinden olan fesin çok eski bir tarihi vardır.

Türklerin fesle tanışması, 16.yüzyılda Cezayirli denizciler vasıtasıyla olmuştur. Fesin, resmi

başlık olarak kabulü, II. Mahmud döneminde, Yeniçeri Ocağı’nın kaldırılması sonrasına

rastlar. Fes, Serasker Hüsrev Paşa vesilesiyle Osmanlı’ya getirilmiştir. Sonra da II. Mahmud’un

isteğiyle resmi başlık olarak kabul edilmiştir. Fesin halk tarafından kabul görmesi kolay

olmamıştır. Fes konusu sadece siyasetçilerin değil sanat camiasının da gündemine girmiştir.

Şairler, fes propagandası yapan şiirler yazmıştır. Dönemin şairlerinden Antepli Aynî de yazdığı

methiyelerle, düşürdüğü tarihlerle fes reformuna destek vermiş, bu sebeple padişahın iltifatına

mazhar olmuştur. Çalışmamızda; fesin Türk sosyo-kültürel hayatına girişi sonrasında 18.

yüzyıl şairlerinden Aynî’nin divanındaki fesle ilgili unsurlar tespit edilmiş, şairin fes meselesine

yaklaşımı ayrıntılı bir şekilde ele alınmıştır. Ayrıca Osmanlı sosyal hayatını derinden etkileyen fes

reformunun o dönemde yaşayan bir şairin nazarından edebiyata nasıl yansıdığı incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Fes, Feshane, II. Mahmud, Antepli Aynî

Kaynakça

• Ahmed Lütfi Efendi. Vak‘anüvîs Ahmed Lütfi Efendi Tarihi, II-III. Haz Yücel Demirel ve Tamer Erdoğan. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 1999.
• Ahmet Rasim. Osmanlı Tarihi ( Seçmeler ). Haz. İsmet Parmaksızoğlu. İstanbul: MEB Yayınları, 1994.
• Akın, Kamile ve Yusuf Keş. “Türk Kültüründeki Çadır Geleneğinin Osmanlı Minyatür Sanatına Yansımaları”.JIA Journal (IJIIA) Uluslararası Disiplinler arası ve Kültürlerarası Sanat Dergisi. 2 (2017):113-128.
• Antepli Aynî Divanı. Haz. Mehmet Arslan.İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2004.
• Barbarosoğlu, Fatma K. Moda ve Zihniyet. İstanbul: İz Yayıncılık, 2004.
• Caferoğlu, Ahmet. “Türk Onomastiğinda Başlık Yahut Serpûş”, Sekizinci Türk Dil Kurultayı Bildirileri, http://katalogtarama.cekulvakfi.org.tr/resimler/3/4/1430/ ab00000062.pdf, (erişim 16.03.2019).
• Cebecioğlu Ethem. Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü. Ankara: Rehber Yayınları,1997.
• Çakır, Hamza. “Türkçe Basında İlk “Marka” Rekabeti”.Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 1/16 (2004): 27-36.
• Çiftçi, Ömer. Hatimetü’l-Eş’âr (Fatin Tezkiresi, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/ Eklenti/55976, fatin-tezkiresi- pdf. pdf?0, s. 319-370. (erişim:06.02.2019).
• Daştan, Nihangül. “Türk Halk Şiirinde Bir Propaganda Aracı Olarak Fes Şiirleri”. Akademi Sosyal Bilimler Dergisi. 5/15 (2018): 47-48.
• Devellioğlu, Ferit. Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lugat. Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları, 1986.
• Demirel, Şener. “Antepli Aynî Divanı’ndaki Tarih Manzumeleri Üzerine Bir İnceleme”. Turkish Studies, İnternational Periodical Forthe Languages, Literature and History of Turkishor Turkic. 3/4 (2008): 372-398.
• Demirtaş, Hasan. “Arşiv Belgeleri Işığında Şeyh Meknun (Bektut)/Açıkbaş Zaviyesi ve Türbesi https://docplayer.biz.tr /53587617-Tokat-tarihi-ve-kulturusempozyumu. html, s.485-499, (erişim 16.03.2019).
• Durmaz, Gülay. “Püsküllü Bela: Diyarbakırlı Osman Nûrî Paşa Divanı’nda Fes”. Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi. 15/26 (2014): 201-213.
• Genç, Reşat. “Türk Düşüncesi, Davranışı ve Hayatında Renkler ve Sarı, Kırmızı, Yeşil”, Nevruz ve Renkler. Haz. Sadık Tural ve Elmas Kılıç. Ankara: AKM Yayınları, 1996, s.41-48.
• İnce, Yunus. “II. Mahmut Dönemi Reformlarının Tebaa Tarafından Algılanışı”.Tarih İncelemeleri Dergisi. XXXII/2 (2017): s.427-457.
• İslam Ansiklopedisi. Halil İnalcık. 19. cilt. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2002.
• İslam Ansiklopedisi. Hülya Tezcan. 12. cilt. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları,1995.
• İslam Ansiklopedisi. İsmail Ünver. 4. cilt. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1991.
• İslam Ansiklopedisi. Tevfik Güran. 12. cilt. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2002.
• Kaplan, Mahmut. Osmanlı Şiirinde Aşkın Yedi Rengi- Elvân-ı Seb’a, https://www. publitory.com/e_books/1069-askin-yedi-rengi-elvan-i-seb, (erişim6.03.2019) Kılıç, Selami. “Şapka Meselesi ve Kılık Kıyafet İnkılâbı”. Atatürk Yolu. 16/4 (1995): 529-547.
• Kırpık, Cevdet. “Osmanlı İmparatorluğu’nda Modernleşme Sancıları, Fes-Şapka Çatışması”. Toplumsal Tarih. 162 (2007): 14-22.
• Koca, Emine. “18.ve 19. Yüzyıl Osmanlı Erkek Modası”. Türk İslam Medeniyeti Akademik Araştırmalar Dergisi. 7 (2009): 63-82
• Koca, Emine. “Osmanlıda Yapılan Kılık Kıyafete İlişkin Reformların Erkek Giysilerinin Biçimsel Özelliklerine Etkileri”. 20th CIÉPO Symposium New Trends in Ottoman Studies. (2012 Haziran): 971-995. (erişim 16.03.2019).
• Koçu, Reşat Ekrem. Türk Giyim Kuşam ve Süslenme Sözlüğü. Ankara: Sümerbank Kültür Yayınları, 1969.
• Kırbıyık, Mehmet.“Bazı XVI. Yüzyıl Divanlarında Kıymetli Taşlar”. Selçuk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Dergisi. 62 (2007): 61-75.
• Kurnaz, Cemal. Hayalî Bey Divanı’nın Tahlili. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1987.
• Mengi, Mine. “Fes ya da Püsküllü Bela ve Şiir”, Prof. Dr. Mehmet Özmen Armağanı. (2014): 230-238.
• Nedîm Divanı. Haz. Muhsin Macit.Ankara: Akçağ Yayınları, 1997.
• Ograş, Rıza. Es’ad Efendi ve Bağçe-i Safâ-Endûz’u, http://ekitap.kulturturizm.gov. tr/Eklenti/59393,esad-mehmed-efendi-bagce-i-safaenduzpdf. pdf?0, (erişim 06.02.2019).
• Onay, Ahmet Talat. Türk Edebiyatında Mazmunlar. Haz. Cemal Kurnaz, Ankara: Akçağ Yayınları, 1993.
• Özcan, Abdülkadir.“II. Mahmut ve Reformları Hakkında Bazı Gözlemler”. Tarih İncelemeleri Dergisi. 10 (1995): 13-39.
• Özcan, Hüseyin. “Türk Halk Şiirinde Sosyal Hayat Bağlamında Aşık Dertli’nin Fes Redifli Şiiri”.Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi. 7/33 (2014): 234-239.
• Özdemir, Fatih.“Kızıl Elma’yı Arayan Üç Yazar: Ömer Seyfettin, Ziya Gökalp, Ragıp Şevki Yeşim”. Turkish Studies International Periodical For The Languages, Literature And History Of Turkish Or Turkic. 3/5,503 (2008): 503-515.
• Özkan, Ömer. Divan Şiirinin Penceresinden Osmanlı Toplum Hayatı. İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2007.
• Öztoprak, Nihat. “Divan Şiirinde Giyim Kuşam Üzerine Bir Deneme”. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi. 4 (2010): 103-154.
• Pakalın, Mehmet Zeki. Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1983.
• Sezer, Hamiyet.“Yeniçeri Ocağı’nın Kaldırılışının Taşraya Yansıması 1826-1827”.
• Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Bölümü Tarih Araştırmaları Dergisi.19/30 (1997): 215-238.
• Sipahi ve Çetin. “1697-1910 Yılları Arasında Osmanlı Kültüründe Muhasebecilerin Mezar Taşlarının Karakteristik Özellikleri”, Muhasebe Finansman Akademisyenleri Dergisi, 48 (2010), s. 232-241.
• Şeyh Gâlîb Dîvânı. Haz. Muhsin Kalkışım. Ankara: Akçağ Yayınlan, 1994. Tanyeri, M.Ali. Örnekleriyle Türk Halk Şiirinde Deyimler. Ankara: Akçağ Yayınları, 1999.
• Tolasa, Harun. Ahmet Paşa’nın Şiir Dünyası. Ankara: Akçağ Yayınları, 2001.
• Tulum, Mertol. 17. Yüzyıl Türkçesi ve Söz Varlığı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2011.
• Turan, Şerafettin. Türk Kültür Tarihi, İstanbul: Bilgi Yayınevi, 1994.
• Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü. Haz. Türk Dil Kurumu. Ankara: TDK Yayınları, 1993.
• Yaramış, Ahmet. “Feshane’nin İlk Kuruluş Yılları”. Tarihi, Kültürü ve Sanatıyla VIII. Eyüpsultan Sempozyumu: Tebliğler, (7-9 Mayıs 2004): 94-99.
• Yaramış, Ahmet. “Osmanlı Ordusunda Çocuk Askerler Meselesi (Talimhane-i Sıbyan)”. Afyon Kocatepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Dergisi. 8 (2006): 53-62.