Investigation of the Risk Factos Affecting Years of Life Lost Via DEMATEL Method

Yıl 2020, Cilt: 7 Sayı: 24, 30 - 61, 17.04.2020

Gizem Zevde Aydın , Ahmet Serhat Uludağ

https://doi.org/10.29224/insanveinsan.659203

Öz

In this study, the causal relationship between the 19 risk factors that have an effect
on the years of life lost (YLL) was investigated by DEMATEL method. The relative weights of
these risk factors were calculated. In this way, it is aimed to ensure the effective use of scarce
resources and the effectiveness of possible measures that can be implemented by eliminating
the risks that may cause harm in healthy life year. According to the findings 19 risk factors; It
was divided into two groups as 10 affecting and 9 affected. Among the influencing factors, the
use of addictive substances, especially alcohol, has been identified as the risk factors affected
and hence the most effective factors on years of life lost. The probability of occurrence of 10 risk
factors in the affected group can be largely eliminated through awareness-raising, health and
administrative measures and early education.

Anahtar Kelimeler

Decision Making, Decision Making Techniques, Public Health, Life Expectancy

Kaybedilen Yaşam Yılını Etkileyen Risk Faktörlerinin DEMATEL Yöntemi Kullanılarak İncelenmesi

Öz

Bu çalışmada The Decision Making Trial and Evaluation Laboratory (DEMATEL) yöntemi
vasıtasıyla kaybedilen yaşam yılları (YLL) üzerinde etkili olan 19 risk faktörü arasındaki neden
sonuç ilişkisi araştırılmış ve risk faktörlerinin göreceli ağırlıkları hesaplanmıştır. Bu yolla,
sağlıklı geçirilen yaşam yılında kayıplara neden olması muhtemel risklerin bertaraf edilerek kıt
olan kaynakların etkin kullanımının ve uygulamaya konulacak olası tedbirlerin etkililiğinin
sağlanması amaçlanmıştır. Elde edilen bulgulara göre 19 risk faktörü; 10’u etkileyen, 9’u ise
etkilenen olmak üzere iki gruba ayrılmıştır. Etkileyen faktörler içerisinde alkol başta olmak
üzere bağımlılığa neden olan maddelerin kullanımı, etkilenen risk faktörleri ve dolayısıyla kaybedilen
yaşam yılı üzerinde en fazla etkiye neden olan faktörler olarak belirlenmiştir. Etkileyen
grubunda yer alan 10 risk faktörünün ortaya çıkma olasılığı; uygulamaya konulacak olan sağlıkla
ilgili ve idari tedbirler, bilinçlendirme ve küçük yaşta eğitim yoluyla büyük ölçüde bertaraf
edilebilir.

Anahtar Kelimeler

Karar verme, Karar verme teknikleri, Toplum sağlığı, Yaşam beklentisi

Kaynakça

• Aktaş, Ramazan, Mete M. Doğanay, Yunus Gökmen, Yavuz Gazibey ve Ufuk Türen. Sayısal Karar Verme Yöntemleri. İstanbul: Beta Yayınları, 2015.
• Arslan, Deniz Tugay ve İsmail Ağırbaş. “Sağlık Çıktılarının Ölçülmesi: QALY ve DALY”. Sağlıkta Performans ve Kalite Dergisi. 13 (2017): 99-126.
• Bahadori, Mohammadkarim ve Ramin Ravangard. “Analysis of the Systematic Relationships among Social Determinants of Health (SDH) and Identification of Their Prioritization in Iran Using DEMATEL Technique”. Iranian Journal of Public Health. 42/12 (2013): 1457-1464.
• Bahadori, Mohammadkarim, Mahmood Salesi, Ramin Ravangard, Seyed Mojtaba Hosseini, Mehdi Raadabadi, Amin Hojati Dana ve Ahmad Ameryoun. “Prioritization of Factors Affecting Time Management among Health Managers”. International Journal of Travel Medicine and Global Health. 3/4 (2015): 159-164.
• Bulut, Sinan. “Sağlıkta Sosyal Bir Belirleyici; Fiziksel Aktivite“. Turkish Bulletin of Hygiene and Experimental Biology/Türk Hijyen ve Deneysel Biyoloji. 70/4 (2013): 205-215.
• Büyüközkan, Gülçin ve Sezin Güleryüz. “An Integrated DEMATEL-ANP Approach for Renewable Energy Resources Selection in Turkey”. International Journal of Production Economics. 182 (2016): 435-448.
• Candan, Gökçe. “İlaç Sektöründe Başarılı Tersine Lojistik Uygulamaları İçin Faktörlerin Değerlendirilmesi: Bulanık Mantık Temelli Yaklaşım. İşletme Araştırmaları Dergisi”. Journal of Business Research Turk. 10/3 (2018): 592-605.
• Chang, Dong-Shang, Shu-Ming Liu ve Yi-Chun Chen. “Applying DEMATEL to Assess TRIZ’s Inventive Principles for Resolving Contradictions in the Long-Term Care Cloud System”. Industrial Management and Data Systems. 117/6 (2017): 1244-1262. Chen, Xiujuan, Guangqian Qiu, Linhai Wu, Guoyan Xu, Jianhua Wang ve Wuyang Hu. “Influential Impacts of Combined Government Policies for Safe Disposal of Dead Pigs on Farmer Behavior”. Environmental Science and Pollution Research. 24 (2017): 3997-4007.
• Çımrın, Arif, Peri Arbak, İbrahim Akkurt, Emel Ceylan, Fatma Evyapan, Ayten Filiz ve Abdurrahman Şenyiğit. Ed., Muzaffer Metintaş. “Çevresel-Mesleksel Akciğer Hastalıkları“, Türkiye’de Temel Akciğer Sağlığı Sorunları ve Çözüm Önerileri. Ankara: Sentez Matbaacılık ve Yayıncılık, 2010.
• Dikmen, Feyyaz Cengiz ve Yunus Taş. “Applying Dematel Approach to Determine Factors Affecting Hospital Service Quality in A University Hospital: A Case Study”. Yönetim Bilimleri Dergisi/Journal of Administrative Sciences. 16/2 (2018): 11-28.
• Elbir, Tolga, Abdurrahman Bayram, Melik Kara, Hasan Altıok, Remzi Seyfioğlu, Pınar Ergün ve Sedef Şimşir. “İzmir Kent Merkezinde Karayolu Trafiğinden Kaynaklanan Hava Kirliliğinin İncelenmesi”. Dokuz Eylül Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Fen ve Mühendislik Dergisi. 12/1 (2010): 1-17.
• Frichi, Youness, Fouad Jawab ve Said Boutahari. “The Mixed-Method 5W2D Approach for Health System Stakeholders Analysis in Quality of Care: An Application to the Moroccan Context”. Int. J. Environ. Res. Public Health. 16/2899 (2019): 1-25.
• George-Ufot, Glory, Ying Ou ve Ifeyinwa Juliet Orji. “Sustainable Lifestyle Factors Influencing Industries’ Electric Consumption Patterns Using Fuzzy Logic and DEMATEL: The Nigerian Perspective”. Journal of Cleaner Production. 162 (2017): 624-637.
• Guigoz, Yves. “The Mini Nutritional Assessment review of the literature - What does it tell us?”. The Journal of Nutrition, Health and Aging. 10 (2006): 466-487.
• Hinduja, Akshay ve Manju Pandey. “Assessment of Healthcare Waste Treatment Alternatives Using an Integrated Decision Support Framework”. International Journal of Computational Intelligence Systems. 12/1 (2019): 318-333.
• Guy, Hutton ve Haller Laurence. Evaluation of the Costs and Benefits of Water and Sanitation Improvements at the Global Level. Geneva: World Health Organization, 2004.
• Okan İbiloğlu, Aslıhan. “Aile İçi Şiddet“. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar. 4/2 (2012): 204-222.
• Karlıkaya, Celal, Funda Öztuna, Zeynep Aytemur Solak, Metin Özkan ve Osman Örsel. “Tütün Kontrolü”. Toraks dergisi. 7/1 (2006): 51-64.
• Khan, Muhammad Waseem, Yousaf Ali, Fabio De Felice, Aneel Salman ve Antonella Petrillo. “Impact of brick kilns industry on environment and human health in Pakistan”. Science of the Total Environment. 678 (2019): 383-389.
• Korkmaz Çetin, Saniye, Tezan BİLDİK, Serpil ERERMİŞ, Nagehan DEMİRAL, Burcu ÖZBARAN, Müge TAMAR ve Cahide AYDIN. “Erkek Ergenlerde Cinsel Davranış ve Cinsel Bilgi Kaynakları: Sekiz Yıl Arayla Değerlendirme”. Türk Psikiyatri Dergisi. 19/4 (2008): 390-397.
• Kumar, Anil, Mohamad Amin Kaviani, Eleonora Bottani, Manoj Kumar Dash, Edmundas Kazimieras Zavadskas. “Investigating the Role of Social Media in Polio Prevention in India: A Delphi-DEMATEL Approach”. Kybernetes. 47/5 (2018): 1053-1072.
• Liou, James.J.H., Ming-Tsang Lu, Shu-Kung Hu, Chia-Hua Cheng ve Yen-Ching Chuang. “A Hybrid MCDM Model for Improving the Electronic Health Record to Better Serve Client Needs”. Sustainability. 9/1819 (2017): 1-13.
• Liu, Hu-Chen, Jian-Xin You, Chao Lu, Yi-Zeng Chen. “Evaluating Health-care Waste Treatment Technologies Using a Hybrid Multi-criteria Decision Making Model”. Renewable and Sustainable Energy Reviews. 41 (2015): 932-942.
• Liu, Yupeng, Yifei Chen ve Gwo-Hshiung Tzeng. “Identification of Key Factors in Consumers’ Adoption Behavior of Intelligent Medical Terminals Based on a Hybrid Modified MADM Model for Product Improvement”. International Journal of Medical Informatics. 105 (2017): 68-82.
• Duncan, Mara, Jon Lane, Beth Scott ve David Trouba. Sanitation and health. PLoS medicine. 7/11 (2010): 1-6.
• Nilashi, Mehrbakhsh, Sarminah Samad, Azizah Abdul Manaf, Hossein Ahmadi, Tarik A. Rashid, Asmaa Munshi, Wafa Almukadi, Othman Ibrahim, Omed Hassan Ahmed. “Factors influencing medical tourism adoption in Malaysia: A DEMATEL Fuzzy TOPSIS approach”. Computers and Industrial Engineering. 137/106005 (2019): 1-13.
• Onat, Altan. “Türkiye’de Obezitenin Kardiyovasküler Hastalıklara Etkisi”. Türk Kardiyoloji Derneği Arşivi. 31/5 (2003): 279-289.
• Ortiz Barrios, Miguel Angel, Zulmeira Herrera-Fontalvo, Javier Rúa-Muñoz and Saimon Ojeda-Gutiérrez, Fabio De Felice ve Antonella Petrillo. “An Integrated Approach to Evaluate the Risk of Adverse Events in Hospital Sector”. Management Decision. 56/10 (2018): 2187-2224.
• Örsal, Özlem. “Sağlık Yüksekokulu Öğrencilerinin Tütün ve Tütün Mamulleri Kullanma Alışkanlıkları Üzerine Kesitsel Bir Çalışma”. Turkish Journal of Research and Development in Nursing. 11/3 (2009):30-40.
• Kaymak Özmen, Suna. “Aile içinde öfke ve saldırganlığın yansımaları“. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi. 37/2 (2004): 27-39
• Rehm, Jürgen, Jayadeep Patra ve Svetlana Popova. “Alcohol-attributable Mortality and Potential Years of Life Lost in Canada 2001: Implications for Prevention and Policy”. Addiction. 101 (2006): 373-384.
• Rehm, Jürgen, Robin Room, Kathryn Graham, Maristela Monteiro, Gerhard Gmel ve Christopher T. Sempos. “The Relationship of Average Volume of Alcohol Consumption and Patterns of Drinking to Burden of Disease”. Addiction. 98 (2003): 1209-1228.
• Shi, Xiaofeng, Jianying Li, Fei Wang, Hasan Dinçer ve Serhat Yüksel. “Hybrid Decision- Making Approach for the Service and Financial-Based Measurement of Universal Health Coverage for the E7 Economies”. Int. J. Environ. Res. Public Health. 16/3295 (2019): 1-20.
• Si, Sheng-Li, Xiao-Yue You, Hu-Chen Liu ve Jia Huang. “Identifying Key Performance Indicators for Holistic Hospital Management with a Modified DEMATEL Approach”. Int. J. Environ. Res. Public Health. 14/934 (2017): 1-17.
• Supeekit, Tuangyot, Tuanjai Somboonwiwat ve Duangpun Kritchanchai. “DEMATEL- modified ANP to evaluate internal hospital supply chain Performance”. Computers and Industrial Engineering. 102 (2016): 318-330.
• T.C. Sağlık Bakanlığı Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü, Ulusal Ruh Sağlığı Eylem Planı (2011-2023), Ankara: 2011.
• T.C. Sağlık Bakanlığı, Sağlık İstatistikleri Yıllığı, Ankara: Kuban Matbaacılık, 2017.
• T.C. Sağlık Bakanlığı, Sağlık İstatistikleri Yıllığı 2018, Ankara: Kuban Matbaacılık, 2019.
• Tezcan, Sabahat, Ayşegül Esin Ertan ve Dilek Aslan. “Beş Yaş Altı Çocuklarda Malnütrisyon Durumunun Değerlendirilmesi”. Türkiye Klinikleri Tıp Bilimleri. 23/5 (2003): 420-429.
• Tsai, Wen-Hsien ve Wen-Chin Chou, “Selecting Management Systems for Sustainab60 İnsan&İnsan (7/24 Bahar/Sprıng 2020)
• le Development in SMEs: A Novel Hybrid Model Based on DEMATEL, ANP, and ZOGP”, Expert Systems with Applications, 36 (2009): 1444-1458.
• Ünal, Gülseren. “Aile İçi Şiddet“. Aile ve Toplum Eğitim - Kültür ve Araştırma Dergisi. 2/7 (2005): 85-93.
• “Cinsel Sağlık ve Üreme sağlığı”. Erişim 12 Aralık, 2019. https://www.who.int/reproductivehealth/ curable-stis/en/.
• “Hava Kirliliği”. Erişim 12 Aralık, 2019. https://www.who.int/airpollution/events/ expertconsult2019/en/.
• “Health-topics/tobacco”. Erişim 12 Aralık, 2019. https://www.who.int/health-topics/ tobacco.
• “Obezite ve Aşırı Kilo”. Erişim 12 Aralık, 2019. https://www.who.int/en/news-room/ fact-sheets/detail/obesity-and-overweight.
• “Sanitasyon”. Erişim 12 Aralık, 2019. https://www.who.int/topics/sanitation/en/.
• “Yetersiz Beslenme”. Erişim 12 Aralık, 2019. https://www.who.int/topics/malnutrition/ en/.
• “Fiziksel Aktivite”. Erişim 12 Aralık, 2019. https://www.who.int/health-topics/physical- activity.