“Ortadaki Fili” Görmek: Dünyada ve Türkiye’de Sosyoekonomik Eşitsizliklerin Tezahürleri

Yıl 2020, Cilt: 10 Sayı: 4, 1 - 40, 15.12.2020

Lutfi Sunar , Merve Akkuş Güvendi

Öz

Sosyoekonomik eşitsizlikler dünyada ve Türkiye’de gittikçe daha fazla dikkat çeken bir olguya dönüşmektedir. Zira son kırk yılda yaşanan iktisadi dönüşüm, sosyoekonomik eşitsizlikleri önemli ölçüde tetiklemekte ve farklı tezahürlerini açığa çıkarmaktadır. Bu sebeple konuya ilişkin bir ilgi artışı da söz konusudur. Böylece konunun farklı boyutlardan yeni araştırmalara konu olduğunu görmekteyiz. Eşitsizlikleri gini katsayısı gibi salt genel görünüm veren sayısal göstergeler üzerinden izlemenin tam anlamıyla vaka hakkında açıklayıcı olmayacağı değerlendirilmektedir. Zira gini katsayısı, tek boyutlu bir açıklama getirmekte ve çoğunlukla eşitsizliğin farklı boyutlarını gözden saklamaktadır. Bu nedenle son zamanlarda ülke içinde farklı gelir gruplarındaki daralma ve genişlemeyi takip etmeyi mümkün kılan hesaplamalar geliştirilmeye başlanmıştır. Değerlendirmedeki bu farklılık, toplumun hem gelir durumuna hem de değişen toplumsal dengelerine dair bir çerçeve sunmaya yönelik ihtiyaçtan kaynaklanmaktadır. Bu yazıda, en tepedeki büyük servet sahiplerinin, ortadaki rutin gelir sahiplerinin ve alttaki yoksulların kendi içindeki farklılaşmalarını da dikkate alarak küresel düzeyde ve Türkiye’de eşitsizliklerin değerlendirilmesi için daha açıklayıcı yeni bir çerçeve önerilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Gelir eşitsizliği, gelir dağılımı, küreselleşme, toplumsal sınıflar, orta sınıf, yoksulluk.

Noticing the Elephant in the Middle of the Room: Manifestation of Socio-Economic Inequalities in the World and Turkey

Öz

Today the spotlights are over the problem of socio-economic inequalities. More people are having close attention to this phenomenon in the world and in Turkey. Because the economic transformation experienced in the last forty years triggers socio-economic inequalities to a great extent and creates different manifestations of the subject. Thus, the problem of socio-economic inequalities is subject to new research from different dimensions. Evaluation that monitoring inequalities through numerical indicators that give a general view, such as the gini coefficient, are not fully explanatory about the case. Because the gini coefficient provides a one-dimensional explanation and mostly obscures the different dimensions of the inequality. For this reason, calculations that make it possible to follow the contraction and expansion in different income groups within the country have started to be developed. This difference in assessment stems from the need to provide a framework for both the income status of different social groups and the changing social balances. This paper focuses the changes and variations in different income groups such as top 1 percent, middle income group and poor people. This paper offers a new framework for the assessment of socio-economic inequality by the analysis of the differentiation and change in these groups.

Anahtar Kelimeler

Income inequality, income distribution, globalization, social classes, middle class, poverty.

Kaynakça

• Ak, Z. ve Altıntaş, N. (2016). Kuznets’in ters u eğrisi bağlamında Türkiye’de gelir eşitsizliği ve ekonomik büyüme ilişkisi: 1986-2012. Maliye Araştırmaları Dergisi, 2(3), 94-102.
• Akalın, M. A. (2013). Yoksulluk değil eşitsizlik hasta ediyor. http://sato- bel.blogspot.com.tr/2013/12/yoksulluk-degil-esitsizlik-hasta-ediyor. html?spref=fb adresinden 08.12.2019 tarihinde erişilmiştir.
• Akbaş, K. (2013). Sınıf ve orta sınıf tartışmaları arasında yaldızlı yakalılar: Avukatlar işçileşiyor mu? Praksis, 32, 115-145.
• Akbaş, K. (2015). Avukatlık mesleğinin ekonomi politiği -Avukatların sınıfsal konumlarındaki değişim: İstanbul örneği. İstanbul: Nota Bene Yayınları.
• Alvaredo, F., Chancel, L., Piketty, T., Saez, E., & Zucman, G. (2018). World inequality report 2018 executive summary. World Inequality Database. https://wir2018.wid.world/files/download/wir2018-summary-english.pdf adresinden erişilmiştir.
• Atkinson, A.B. (2018). Eşitsizlik, ne yapılabilir? Efil Yayınevi.
• Atkinson, J. (1984). Manpower strategies for flexible organizations. Personnel Management, 16, 28-31.
• Ayata, S. (2003). Yeni orta sınıf ve uydu kent yaşamı. D. Kandiyoti ve A. Saktanber (Ed.). Kültür fragmanları: Türkiye’de gündelik hayat içinde (ss. 37-56). Z. Yelçe (Çev.). İstanbul: Metis Yayıncılık.
• Bahçe, S. (2013). Orta sınıf miti ve mühendisin nemesisi. Praksis, 32, 145-164.
• Bora, T. ve Erdoğan, N. (2013). ‘Cüppenin, kılıcın, ve kalemin mahcup yoksulları’: Yeni kapitalizm, yeni işsizlik ve beyaz yakalılar. A. Bora, T. Bora, N. Erdoğan ve İ. Üstün (Ed.). Boşuna mı okuduk? Türkiye’de beyaz yakalı işsizliği içinde. İstanbul: İletişim.
• Bulutay, T. S., Ersel, H. ve Timur, S. (1971). Türkiye’de gelir dağılımı 1968. Ankara: Sevin Matbaası.
• Bükey, A. M. ve Çetin B. I. (2017). Türkiye’de gelir dağılımına etki eden faktörlerin en küçük kareler yöntemi ile analizi. Maliye Araştırmaları Dergisi, 3(1), 104-117.
• Caner, A. ve Okten, C. (2013). Higher education in Turkey: Subsidizing the rich or the poor? Economics of Education Review, 35, 75-92. Celasun, M. (1986). Income distribution and domestic terms of trade in Turkey. Metu Studies in Development, 13(1-2).
• Collins, C., Ocampo, C. ve Paslaski, S. (2020). Billionaire Bonanza 2020, Wealth windfalls, tubmling taxes and pandemic profiteers. The Institute for Policy Studies.
• Credit Suisse. (2019). Global wealth report 2019. Credit Suisse Research Institute. Credit Suisse. (2010-2019). Global wealth databook. Credit Suisse Research Institute.
• Çavuşoğlu, T. ve Hamurdan, Y. (1966). Gelir dağılımı araştırması 1963. T.C. Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı Araştırma Şubesi.
• Çelik, A. (2004). AB ülkeleri ve Türkiye’de gelir eşitsizliği. Çalışma ve Toplum, 3, 53-91.
• Çoban, S. (2008). The relationship among mortality rates, income and educational inequality in terms of economic growth: A comparison between Turkey and the Euro Area. MPRA, Paper No: 13296.
• Çukur, A. ve Bekmez, S. (2012). Türkiye’de gelir eşitsizliği ile algılanan sağlık statüsü arasındaki ilişkinin ulusal sağlık anket verileri ile incelenmesi. İktisat İşletme ve Finans, 27(314), 73-104.
• Demiral, Y., Soysal, A., Kılıç, B., Uçku. R., Bilgin, A. C., Karakuş, N. ve Ünal, B. (2007). İzmir Konak ilçesinde20 yaş ve üzeri nüfusta sosyoekonomik göstergeler ve koroner kalp hastalığı etkisi. TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni, 6(1), 27-40.
• Dişbudak, C. ve Süslü, B. (2007). Türkiye›de kişisel gelir dağılımını belirleyen makroekonomik faktörler. Ekonomik Yaklaşım, 18(65).
• Dişbudak, C. ve Süslü, B. (2009). Kalkınma ve bireysel gelir dağılımı, Kuznets Hipotezi Türkiye için geçerli mi? Akdeniz İ.İ.B.F. Dergisi, 18, 146-166. DPT. (1976). Gelir Dağılımı 1973. Ankara.
• Duman, A. (2008). Education and income inequality in Turkey: does schooling matter? Financial Theory and Practice, 32(3), 369-385.
• Gülmez, A. ve Altıntaş, N. (2015). Türkiye’de ticari açıklık ve enflasyonun gelir dağılımına etkisi: Ekonometrik bir analiz. Kafkas Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 6(9), 31-44.
• Günçavdı, Ö. ve Bayar, A. A. (2011). Akp’nin ekonomi politikalarının gelir eşitsizliği üzerine etkisi. Betam Araştırma Notu, 11(122).
• Güneş, Z. N. A. ve Tekgüç, H. (2016). Türkiye’de sağlık ve tabakalaşma: Eşitsizliklerinin sağlıkta tabakalaşmaya etkisi. L. Sunar (Ed.). Türkiye’de toplumsal tabakalaşma ve eşitsizlik içinde (ss. 367-384). İstanbul: Matbu Kitap. Suna, H., Tanberkan, H., Gür, B., Perc, M. ve Özer, M. (2020). Socioeconomic status and school type as predictors of academic achievement. Journal of Economy Culture and Society, 61(1), 41-64.
• Güven, A., Dalgıç, B. ve Tansel, A. (2014). Gelir hareketliliği eşitsizlikleri azaltabilir mi? Türkiye örneği. ERC Working Papers in Economics, 14(7). ILO. (2016). Çalışma yaşamında uzun dönemli eğilimler: eşitsizlikler ve orta gelir grupları üzerindeki etkileri. https://www.ilo.org/wcmsp5/groups/public/---europe/---ro-geneva/---ilo-ankara/documents/publication/wcms_456453.pdf adresinden erişilmiştir.
• Kalleberg, A. (2009). Precarious work, insecure workers: Employment relations in transition, American Sociological Review, 74(1), 1-22.
• Kanberoğlu, Z. ve Arvas, M. A. (2014). Finansal kalkınma ve gelir eşitsizliği: Türkiye örneği 1980-2012. Sosyoekonomi, 10(21), 105-122.
• Kaya, Y. (2007). İşçilerin küreselleşmeye cevabı ne olmalı? Yerelleşme mi yoksa adil bir küreselleşme için küresel bir dayanışma mı? Sivil Toplum Dergisi, 5(19), 23-33.
• Kaya, Y. (2008). Proletarianization with polarization: Industrialization, globalization and social class in Turkey, 1980-2005. Research in Social Stratification and Mobility, 26(2), 161-181.
• Knight Frank Research. (2018). The wealth report 2018, The global perspective on prime property and investment. Knight Frank.
• Koray, M. (2015). AKP dönemi: Neo-liberalizm, neo-muhafazakarlık, neo-popülizm beşiğinde sallanan sosyal devlet ve sosyal politika. M. Koray ve A. Çelik (Ed.). Himmet, fırat ve piyasa içinde (ss. 11-54). İstanbul: İletişim.
• Köse, A. H. ve Öncü, A. (2000). Türkiye’de mühendis-mimarlar: Ekonomik sınıf konumları ve ideolojik oluşumları. Toplum ve Bilim, 85, 36-46.
• Köse, A. H. ve Bahçe, S. (2009). “Yoksulluk” yazınının yoksulluğu: Toplumsal sınıflarla düşünmek. Praksis, 19, 385-419.
• Kuznets, S. (1955). Economic growth and income inequality. The American Economic Review, 45(1).
• Lakner, C. ve Milanovic, B. (2016). Global income distribution: From the fall of the Berlin Wall to the Great Recession. World Bank Economic Review, 30(2), 203-232.
• Milanovic, B. (2018). Küresel eşitsizlik: Küreselleşme çağı için yeni bir yaklaşım. İstanbul: Efil Yayınevi.
• Nedelkoska, L. ve Quintini, G. (2018). Automation, skills use and training, OECD Social, Employment And Migration Working Papers, https://dx.doi.org/10.1787/2e2f4eea-en adresinden erişilmiştir.
• OECD. (2018). A broken social elevator? How to promote social mobility. Paris: OECD Publishing. https://doi. org/10.1787/9789264301085-en adresinden erişilmiştir.
• OECD. (2019). Under pressure: The squeezed middle class. Paris: OECD Publishing. https://doi.org/10.1787/689afed1-en adresinden erişilmiştir.
• OECD. (2020). Income inequality (indicator). https://www.oecd-ilibrary.org/social-issues-migration-health/ income-inequality/indicator/english_459aa7f1-en adresinden 15.08.2020 tarihinde erişilmiştir.
• Oxfam. (2020). Time to care, Unpaid and underpaid care work and the global inequality crisis, Oxfam International. Palaz, S., Şenergin, Ö. ve Öksüzler, O. (2013). Eğitim düzeyi farklılıklarının gelir dağılımına etkisi: Türkiye örneği. Girişimcilik ve Kalkınma Dergisi, 8(2), 11-131.
• Palley, T. I. (2004). From Keynesianism to neoliberalism: Shifting paradigms in economics, D. Johnston ve A.
• Saad-Filho (Ed.). Neoliberalism-A critical reader içinde. Pluto Press.
• Sarı, R. (2002). Kazançlar ve eğitim ilişkisi: İl bazında yeni veri tabanı ile kanıt. ODTÜ Gelişme Dergisi, 29(3- 4), 367-380.
• Sennett, R. ve Cobb, J. (2017). Sınıfın gizli yaraları. İstanbul: Heretik Yayıncılık.
• Seymour, R. (2012). We are all precarious-On the concept of the “precariat” and its misuses. New Left Project.
• Stiglitz, J. E. (2016). Eşitsizliğin bedeli: Bugünün bölünmüş toplumu geleceğimizi nasıl tehlikeye atıyor? O. İşler (Çev.). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Sunar, L., Kaya, Y. ve Otrar, M. (2016). Türkiye sosyoekonomik statü endeksi. Araştırma Raporu No. 113K506. Ankara: TÜBİTAK.
• Şimşek. H. ve Kılıç B. (2012). Sağlıkta eşitsizliklerle ilgili temel kavramlar. Türkiye Halk Sağlığı Dergisi, 10(2), 116-127.
• Tansel, A. ve Bircan, F. (2006). Demand for education in Turkey: A tobit analysis of private tutoring expenditures. Economics of Education Review, 25, 303-313.
• Tansel, A. ve Bircan-Bodur, F. (2012). Wage inequality and returns to education in Turkey: A quantile regression analysis. Review of Development Economics, 16(1), 107-121.
• Tansel, A. (2002). Determinants of school attainment of boys and girls in Turkey: Individual, household and community factors. Economics of Education Review, 21, 455-470.
• Tinbergen, J. (1975). Income distribution. Amsterdam: North Holland.
• Tomul, E. (2007). The change in educational inequality in Turkey: A comparison by region. Educational Planning, 16(3), 16-24.
• Türkiye İstatistik Kurumu-TÜİK. (2020). Gelir ve yaşam koşulları araştırması, 2019.
• Türkkan. A. (2009) İşe bağlı kas-iskelet sistemi hastalıkları ve sosyoekonomik eşitsizlikler. Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi, 35(2), 101-106.
• Tüzün, H., Aycan, S. ve İlhan, M. N. (2014). Birinci basamak sağlık kuruluşlarına başvuranlarda algılanan sağlık ve sosyal belirleyicileri. Toplum ve Hekim, 29(2), 91-104.
• UNCTAD. (2012). Development policies and income inequality in selected developing regions, 1980-2010. United Nations Discussion Papers, 210.
• United Nation Development Program. (2020). Sustaninable development goals. https://www.tr.undp.org/content/turkey/tr/home/sustainable-development-goals/goal-10-reduced-inequalities.html adresinden erişilmiştir.
• Vallas, S. (1999). Rethinking post‐fordism: The meaning of workplace flexibility. Sociological Theory, 17(1), 68-101.
• Vatansever, A. ve Gezici, M. (2014). “Ne ders olsa veririz” Akademisyenin vasıfsız işçiye dönüşümü. İletişim Yayınları
• Vatansever, A. (2018). Proleterya ile orta sınıf arasında: Siyasi aktör olarak prekarya. L. Sunar (Ed.). Türkiye’de toplumsal tabakalaşma ve eşitsizlik içinde (ss. 181-218). Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
• Yanar, R. ve Şahbaz, A. (2013). Gelişmekte olan ülkelerde küreselleşmenin yoksulluk ve gelir eşitsizliği üzerindeki etkileri. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 8(3), 55-74.