Duyguların Rasyonel İktisadi Kararlarımız Üzerindeki Etkisi

Yıl 2021, Cilt: 11 Sayı: 2, 19 - 46, 15.06.2021

İbrahim Cevizli , Mahmut Bilen

Öz

Oldukça karmaşık yapıya sahip olan insanoğlunun tutum ve davranışlarına etki eden çok sayıda faktör bulunmaktadır. Ancak ana akım iktisat teorileri, insanın ekonomik karar alma sürecinde “rasyonel” olduğunu varsayarak duyguların rolü dâhil olmak üzere diğer hususiyetleri göz ardı etmişlerdir. Bu varsayım gerçekte tartışmalı bir nitelik taşımasına rağmen iktisat teorilerindeki yerleşik konumunu hâlen güçlü bir şekilde korumaktadır. Çalışmada, iktisadi rasyonalitenin tarihi ve rasyonel bireye karşı geliştirilmiş itirazlar incelenmiş, iktisadi karar alma sürecine duyguların etki edip etmediği hipotetik bir deneysel çalışma ile önce gözleme dayalı olarak sonrasında Mann Whit￾ney U testine tabi tutularak analiz edilmiştir. Elde edilen bulguya göre insanların iktisadi karar alma sürecinde sadece rasyonalite varsayımı ile hareket etmediği, duygularından da etkilendiği tespit edilmiştir. Elde edilen bu bulgu hem iktisat literatürüne özgün bir katkı hem de iktisadi politika yapıcılar için değerlendirilmek üzere seçenek olarak sunulmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Davranışsal iktisat, deneysel iktisat, rasyonalite, rasyonel birey, sınırlı rasyonellik, duygular.

The Impact of Emotions on Our Rational Economic Decisions

Öz

There are many factors that affect the attitudes and behaviors of human beings, which have a very complex structure. However, mainstream economic theories have ignored other characteristics, including the role of emotions, by assuming that human beings are “rational” in the economic decision-making process. Although this assumption is actually controversial, it still maintains its strong established position in economic theories. In the study, the history of economic rationality and the objections developed against the rational individual were examined, and whether emotions affect the economic decision-making process was analyzed with a hypothetical experimental study, first based on observation, and then subjected to the Mann Whitney U test. According to the findings, it was determined that people are also affected by their feelings that they do not act solely on the assumption of rationality in the economic decision-making process. This finding is presented both as a unique contribution to the economics literature and as an option to be evaluated for economic policy makers.

Anahtar Kelimeler

Behavioral economics, experimental economics, rationality, rational ındividual, bounded rationality, emotions

Kaynakça

• Akdere, Ç. ve Büyükboyacı, M. (2018). Davranışsal iktisat ve sınırlı rasyonellik varsayımı. D. Dumludağ, Ö. Gökdemir, L. Neyse ve E. Ruben (Hzl.). İktisatta davranışsal yaklaşımlar içinde (ss. 107-141). Ankara: İmge Kitapevi.
• Akın, Z. ve Urhan, U. B. (2015). Davranışsal oyun teorisi. İktisat ve Toplum, 5(58), 10-16.
• Ariely, D. (2019). Akıldışı ama öngörülebilir. A. Hekimoğlu Gül ve F. Şar (Çev.). Optimist Yayın Grubu.
• Asch, S. E. (1955). Opinions and social pressure. Scientific American, 193(5), 31-35.
• Baloğlu, F. (2000). Rasyonalite ve ekonomik sosyoloji. Sosyoloji Konferansları, 26, 217-226.
• Bénabou, R. ve Tirole, J. (2003). Self-knowledge and self-regulation: An economic approach. The Psychology of Economic Decisions, 1, 137-167.
• Berg, J., Dickhaut, J. ve McCabe, K. (1995). Trust, reciprocity, and social history. Games and Economic Behavior, 10(1), 122-142.
• Bilen, M. (2002). Piyasa ekonomisinde devletin değişen rolü. Yayınlanmamış doktora tezi. İstanbul: İÜ SBE.
• Buğra, A. (2015). İktisatçılar ve insanlar, bir yöntem çalışması (10. Baskı). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Bower, G. H. (1981). Mood and memory. American psychologist, 36(2), 129. Madrian, B. C. ve Shea, D. F. (2001). The power of suggestion: inertia in 401(k) participation and savings behavior. Quarterly Journal of Economics, 116(4), 1149-1187.
• Bulutay, T. (2004). İktisat kuramının temel ilkeleri ve eleştirileri. İktisat İşletme ve Finans, 19(224), 30-91.
• Carlson, R. (1999). Ufak şeyleri dert etmeyin, hepsi de ufak şeylerdir. E. Ören (Çev.). İstanbul: Alkım Yayınevi.
• Cartwright, E. (2018). Behavioral economics. Routledge.
• Çakar, T. ve Neyse, L. (2015). İktisadi kararların biyolojik temelleri: Nöroiktisat. İktisat ve Toplum, 58, 18-23.
• Çeçen, A. R. (2002). Duygular insan yaşamında neden vazgeçilmez ve önemlidir? Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9(9).
• Coşkun, H. ve Gültepe, B. (2013). Duygudurum ve bazı davranışlarımız: Yeni bulgular ışığında bir değerlendirme. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 13(2), 81-100.
• Demir, Ö. (2013). Akıl ve çıkar: Davranışsal iktisat açısından rasyonel olmanın rasyonelliği. Sentez Yayıncılık.
• Demirel, S. K. ve Artan, S. (2016). Nöroiktisat ve iktisat biliminin geleceğine ilişkin tartışmalar. Uluslararası Ekonomi ve Yenilik Dergisi, 2(1), 1-28. Sarfati, M. ve Atamtürk, B. (2015). İktisat sadece iktisat değildir. Ankara: Efil Yayınevi.
• Elster, J. (2008). Ekşi üzümler. B. Cezar (Çev.). İstanbul: Metis Yayınları.
• Eren, E. (2009). Yeni iktisatta ortak noktalar. İktisatta Yeni Yaklaşımlar Çalıştayı içinde.
• Ekman, P. (1994). All emotions are basic. P. Ekman ve R. J. Davidson (Ed.). Series in affective science. The nature of emotion: Fundamental questions içinde (ss. 15-19). Oxford University Press.
• Frey, B. S. (2002). Inspiring economics: Human motivation in political economy. Edward Elgar Publishing.
• Forsythe, R., Horowitz, J. L., Savin, N. E. ve Sefton, M. (1994). Fairness in simple bargaining experiments. Games and Economic Behavior, 6(3), 347-369.
• Granovetter, M. (1985). Economic action and social structure: The problem of embeddedness. American Journal of Sociology, 91(3), 481-510.
• Güth, W., Schmittberger, R. ve Schwarze, B. (1982). An experimental analysis of ultimatum bargaining. Journal of
• Economic Behavior & Organization, 3(4), 367-388.
• Hayek, F. A. (1979). The counter revolution of science: Studies on the abuse of reason. Indianapolis: Liberty Fund.
• Heidegger, M. (1990). Nedir bu felsefe. D. Tunç (Çev.). İstanbul: Afa Yayınları.
• Hirschman, A. O. (2008). Tutkular ve çıkarlar. B. Cezar (Çev.). İstanbul: Metis Yayınları.
• Hollis, M. ve Nell, E. J. (1975). Rational economic man: A philosophical critique of neoclassical economics. New York: Cambridge University Press.
• Jones, W. T. (1975). A history of western philosophy: Kant and the nineteenth century. New York: Harcourt Brace Jovanovich.
• Roth, A. E. ve Kagel, J. H. (1995). The handbook of experimental economics (1. Cilt). Princeton: Princeton University Press.
• Ruben, E. ve Dumludağ, D. (2015). İktisat ve psikoloji. D. Dumludağ, Ö. Gökdemir, L. Neyse ve E. Ruben (Hzl.). İktisatta davranışsal yaklaşımlar içinde (ss. 31-50). Ankara: İmge Kitapevi.
• Kahneman, D. (2018). Hızlı ve yavaş düşünme (8. Baskı). O. Ç. Deniztekin ve F. N. Deniztekin (Çev.). Varlık Yayınları.
• Kahneman, D. ve Tversky, A. (2013). Prospect theory: An analysis of decision under risk. L. C. McLean ve W. T. Ziemba (Ed.). Handbook of the fundamentals of financial decision making: Part I içinde (ss. 99-127). Singapore: World Scientific Publishing.
• Karabulut, G. (2008). Türkiye’de iktisadi güven: Uluslararası bir karşılaştırma. Sosyal Bilimler Dergisi, 1, 123-128.
• Kaymakçı, Ö. B. (2015). Politik iktisadın ‘rasyonel temelleri’. D. Dumludağ, Ö. Gökdemir, L. Neyse ve E. Ruben (Hzl.). İktisatta davranışsal yaklaşımlar içinde (ss. 51-71). Ankara: İmge Kitapevi.
• Kutlu, İ. (2013). Rasyonalite ve ritüeller. Doktora tezi. Bursa: Uludağ Üniversitesi
• Mlodinow, L. (2013). Subliminal: Bilinçdışımız davranışlarımızı nasıl yönetir? N. Önoğlu (Çev.). Okuyan Us.
• Ochangco, A. C. (1999). Rationality in economic thought: Methodological ideas on the history of political economy. Chelternham: Edward Elgar.
• Özdemir, S. (2004). Küreselleşme sürecinde refah devleti. İstanbul Ticaret Odası.
• Richard, P. B., Mahesh, G. ve Prashanth, U. N. (1999). The role of emotions in marketing. Academy of Marketing Scienc Journal, 27(2), 184.
• Schrag, C. O. (1992). The resources of rationality: A response to the postmodern challenge. Indiana University Press.
• Schwarz, N. ve Clore, G. L. (1996). Feelings and phenomenal experiences. E. T. Higgins ve A. W. Kruglanski (Ed.).
• Social psychology: Handbook of basic principle içinde (ss. 433-465). New York: The Guilford Press.
• Smith, A. (2017). Ahlaki duygular kuramı. B. Tartıcı (Çev.). İstanbul: Liber Plus Yayınları.
• Simon, H. A. (1982). Models of bounded rationalit (Volume 1&2). Economic Analysis and Public Policy, MIT Press, Cambridge, Mass.
• Simon, H. A. (1997). Models of bounded rationality: Empirically grounded economic reason (3. Cilt). MIT Press.
• Sunar, L. (2018). “Kapitalizmin ahlakı” modern ekonominin zihniyet çerçevesi. M. K. Arıcan, M. E. Kala ve Y. E. Aydınbaş (Ed.). İnsan, ahlak ve iktisat içinde (ss. 196-206). Ankara: Türkiye Yazarlar Birliği Yayınları.
• Soydal, H., Mızrak, Z. ve Yorgancılar, F. N. (2010). Nöro ekonomi kavramı’nın iktisat bilimi içindeki yeri, önemi ve bilimselliği. Sosyal Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 10(19), 214-240.
• Soyer, E. (2015). Davranışsal iktisat ve politika geliştirme. D. Dumludağ, Ö. Gökdemir, L. Neyse ve E. Ruben (Hzl.). İktisatta davranışsal yaklaşımlar içinde (ss. 73-103). Ankara: İmge Kitapevi.
• Thaler, R. H. ve Sunstein, C. R. (2013). Dürtme: Sağlık, zenginlik ve mutluluk ile ilgili kararları uygulamak. İstanbul:
• Pegasus Yayınları. Walsh, V. (1996). Rationality, allocation, and reproduction. OUP Catalogue.
• Winter, E. (2018). Akıllı hissetmek: Duygularımız neden düşündüğümüzden daha rasyoneldir. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Yılmaz, F. (2009). Rasyonalite: İktisat özelinde bir tartışma. İstanbul: Paradigma Yayıncılık.
• Zafirovski, M. (1999). Economic sociology in retrospect and prospect: In search of its identity within economics and sociology. American Journal of Economics and Sociology, 58(4), 583-627.
• Zsolnai, L. (1998). Rational choice and the diversity of choices. The Journal of Socio-Economics, 27(5), 613-622