Türkiye’de Şeri Yönetişim: Din İşleri Yüksek Kurulu Örneği

Yıl 2022, Cilt: 12 Sayı: 4, 99 - 136, 20.12.2022

Ali Can Yenice , İsmail Bektaş

Öz

Bu çalışma; “Türkiye’deki şeri yönetişim mekanizmasında Din İşleri Yüksek Kurulu’nun (DİYK) nasıl bir yeri vardır?” sorusuna yanıt aramaktadır. Bu bağlamda çalışmada, Türkiye’deki şeri yönetişim aktörlerinden olan DİYK’nin şeri yönetişimde mekanizmasındaki yerinin ve öneminin keşfedilmesi amaçlanmaktadır. DİYK’nin şeri yönetişimdeki rolünü ve fonksiyonlarını ele almak için nitel araştırma desenlerinden durum çalışması (case study) tercih edilerek yarı yapılandırılmış mülakatlar gerçekleştirilmiştir. Araştırma grubunu üç kurul üyesi ve üç kurul uzmanı oluşturmaktadır. Görüşmeler sonucunda 530 dakikalık ses kayıtları elde edilerek çözümlenmiş ve 67 sayfalık metin elde edilmiştir. Bu metinler ve görüşme notları Atlas Ti programı aracılığıyla analiz edilerek 5 tema ve bunlara bağlı 33 alt temaya ulaşılmıştır. Bu temalar şunlardır: Erişim kanalları, fetva, kurumsal boyut, İslam ekonomisi ve finansı (İEF) alanına katkıları, şeri yönetişim. İlgili temalar, DİYK’nin Türkiye’deki şeri yönetişimdeki yerini ve önemini keşfetmek açısından zengin bir içerik sunmaktadır. Türkiye’deki şeri yönetişimi ele alan sınırlı sayıdaki çalışmalardan biri olan bu çalışmanın hem saha çalışmasına dayanması hem de şeri yönetişim aktörlerinden DİYK’yi ele alması açısından literatüre özgün bir katkı yapması beklenmektedir.

Anahtar Kelimeler

Şeri yönetişim, Türkiye, Din İşleri Yüksek Kurulu, durum çalışması, Sharia governance, Turkey, High Council of Religious Affairs, case study

Shariah Governance in Turkey: A Case Study on High Council of Religious Affairs

Öz

This study examines the question “What is the role of the High Council of Religious Affairs (HCRA) in the Shariah governance mechanism in Turkey? The study aims to explore the place and importance of the High Council of Religious Affairs (HCRA), one of Turkey's Shariah governance actors. In order to discuss the role and functions of HCRA in Shariah governance, a semi-structured interview was conducted by choosing a case study, one of the qualitative research designs. The research group consists of three board members and three board experts. As a result of the interviews, 530 minutes of audio recordings were obtained and analyzed, and a 67-page text was obtained. These texts and interview notes were analyzed through the Atlas Ti program, and five themes and 33 sub-themes were reached. These themes are Access channels, fatwa, institutional dimension, contributions to Islamic economics and finance (IEF), Shariah governance. These themes provide rich content to explore the place and importance of HCRA in Shariah governance in Turkey. This study, which is one of the limited numbers of studies dealing with Shariah governance in Turkey, is thought to make a unique contribution to the literature in terms of both being based on fieldwork and considering the HCRA, one of the Shariah governance actors.

Anahtar Kelimeler

Sharia governance, Turkey, High Council of Religious Affairs, case study, Sharia governance, Turkey, High Council of Religious Affairs, case study

Kaynakça

• Ahmed, H. (2011). Maqasid al-Shari’ah and Islamic Financial products : A Framework for Assessment. ISRA International journal of Islamic Finance, 3(1), 149–160. doi:10.1142/9789812569394_0005
• Ahmed, H. (2011). Shar’iah governance regimes for Islamic finance : Types and appraisal. Economia Internazionale = International Economics, 64(4), 393-412.
• Alam, M. K., Mustafa, H., Uddin, M. S., Islam, M. J., Mohua, M. J., & Hassan, M. F. (2020). Problems of Shariah governance framework and different bodies: An empirical investigation of Islamic Banks in Bangladesh. Journal of Asian Finance, Economics and Business, 7(3), 265–276. https://doi.org/10.13106/jafeb.2020.vol7.no3.265
• Alam, M. K., Rahman, M. M., Islam, F. T., Adedeji, B. S., Mannan, M. A., & Sahabuddin, M. (2021). The practices of Shariah governance systems of Islamic banks in Bangladesh. Pacific Accounting Review, 33(4), 505–524. https://doi.org/10.1108/PAR-10-2020-0195
• AlQassar, A. B., & Ahmed, H. (2021). Regulatory regimes for Sharīʿah governance: A framework of assessment and analysis. Journal of Banking Regulation, 0123456789. https://doi.org/10.1057/s41261-021-00153-5
• Ayedh, A. & Echchabi, M. A. (2015). Shari’ah supervision in the Yemeni Islamic Banks: A qualitative survey. Qualitative Research in Financial Markets, 7(2), 159-172.
• Azid, T., & Alnodel, A. A. (2019). Determinants of Shari’ah governance disclosure in financial institutions: Evidence from Saudi Arabia. International Journal of Ethics and Systems, 35(2), 207–226. https://doi.org/10.1108/IJOES-07-2018-0111
• Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu Kurul Kararı, https://tkbbdanismakurulu.org.tr/uploads/belgeler/BDDK-Kurul-Karari.pdf adresinden 06.04.2022 tarihinde erişilmiştir.
• BNM. (2019). Bank Negara Malaysia (Shariah Governance). https://www.bnm.gov.my/documents/20124/761679/Shariah+Governance+Policy+Document+2019.pdf adresinden 06.04.2022 tarihinde erişilmiştir.
• Creswell, J. W. (2016). Nitel araştırma yöntemleri: Beş yaklaşıma göre nitel araştırma ve araştırma deseni. B. S. Bütün ve M. Demir (Ed.). Siyasal Kitabevi. Din İşleri Yüksek Kurulu Başkanlığı (t.y.). Kurul. https://kurul.diyanet.gov.tr/Kurul adresinden 06.04.2022 tarihinde erişilmiştir.
• Dinç, Y. (2016). Katılım bankalarının danışma kurullarının kurumsal yönetim unsuru olarak değerlendirmesi. İslam Ekonomisi ve Finansı Dergisi (İEFD) 2(2), 83-103. Diyanet İşleri Başkanlığı Din İşleri Yüksek Kurulu Uygulama Genelgesi (2019), https://hukukmusavirligi.diyanet.gov.tr/Documents/Diyanet%20%C4%B0%C5%9Fleri%20Ba%C5%9Fkanl%C4%B1%C4%9F%C4%B1%20Din%20%C4%B0%C5%9Fleri%20Y%C3%BCksek%20Kurulu%20Uygulama%20Genelgesi.pdf adresinden 06.04.2022 tarihinde erişilmiştir.
• Diyanet İşleri Başkanlığı Kuruluş ve Görevleri Hakkında Kanun, Pub. L. No. 633 (1965). https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuatmetin/1.5.633.pdf adresinden 06.04.2022 tarihinde erişilmiştir.
• Esen, A. & Karabacak, S. (2014). National shariah boards: Global applications and the case of Turkey. Afro Eurasian Studies, 3(2), 5-16.
• Fatmawati, D., Ariffin, N. M., Abidin, N. H. Z., & Osman, A. Z. (2020). Shariah governance in Islamic Banks: Practices, practitioners and praxis. Global Finance Journal, June, 100555.
• Grassa, R. (2013). Shariah supervisory system in Islamic financial ınstitutions: New issues and challenges: A comparative analysis between Southeast Asia Models and GCC Models. Humanomics, 29(4), 333-348.
• Günay, H. M. (2019). Süreklilik ve Değişim Bakımından Fıkıh Mirasımıza Yöntemsel Yaklaşımlar. Modern Çağda Fıkhın Anlam ve İşlevi içinde. Ensar Neşriyat.
• Güney, N. (2015). İslami finansta şeri yönetim uygulamaları ve konuyla ilgili tartışmalara genel bir bakış. Turkish Journal of Islamic Economics, 2(2), 45-69.
• Hamza, H. (2013). Sharia governance in Islamic banks: Effectiveness and supervision model. International Journal of Islamic and Middle Eastern Finance and Management, 6(3), 226-237.
• Hasan, A. N., Abdul-Rahman, A. & Yazid, Z. (2020). Shariah governance practices at Islamic fund management companies. Journal of Islamic Accounting and Business Research 11(2), 309-325.
• Islamic Financial Services Board, Guiding Principles on Sharī`Ah Governance Systems for Institutions Offering Islamic Financial Services, file:///C:/Users/Sau/Downloads/IFSB-10%20(December%202009)_En%20(2).pdf adresinden 06.04.2022 tarihinde erişilmiştir.
• İSEDAK. (2018). Ulusal ve Küresel İslami Finans Mimarisi: İslam Ülkeleri İçin Sorunlar ve Muhtemel Çözümler, M. Özdemir (Ed.). İSEDAK.
• Jan Wasi̇m, S. M., Othman Bin, A. A. & Farooq, W. (2021). Regulatory arrangement for shariah governance practice of Islamic Banking Institutions in Pakistan: Issues and challenges. Hitit İlahiyat Dergisi, 20(1), 167-194.
• Kamaruddin, M. I. H., Hanefah, M. M., Shafii, Z., Salleh, S., & Zakaria, N. (2020). Comparative Analysis on Shariah Governance in Malaysia: SGF 2010, IFSA 2013 and SGPD 2019. Journal of Public Administration and Governance, 10(1), 110. https://doi.org/10.5296/jpag.v10i1.16157
• Karbhari, Y., Alam, M. K., & Rahman, M. M. (2020). Relevance of the application of institutional theory in Shariah governance of Islamic banks. PSU Research Review, 5(1), 1–15. https://doi.org/10.1108/prr-05-2020-0015
• Kartal, M. T. (2019). Katılım bankacılığında danışma komiteleri: Faizsiz bankacılık ilke ve standartlarına uyuma ilişkin tebliğ (tebliğ) üzerine bir inceleme. Uluslararası Bankacılık Ekonomi ve Yönetim Araştırmaları Dergisi, 2(2), 93-108.
• Masruki, R., Hanefah, M. M. & Dhar, B. K. (2020). Shariah governance practices of Malaysian Islamic banks in the light of shariah compliance. Asian Journal of Accounting and Governance, 13, 91-97.
• Noordin, N. H., & Kassim, S. (2019). Does Shariah committee composition influence Shariah governance disclosure?: Evidence from Malaysian Islamic banks. Journal of Islamic Accounting and Business Research, 10(2), 158–184. https://doi.org/10.1108/JIABR-04-2016-0047
• Özdemir, M., & Aslan, H. (2017). Türkiye’de İslami̇ Fi̇nansın Dönüşümünün Ekonom Poli̇ti̇ği̇, Siyaset, Ekonomi ve Toplum Araştırmaları Vakfı (SETA),Yay. No: 85.
• Ridwan, R. & Mayapada, A. G. (2020). Does sharia governance ınfluence corporate social responsibility disclosure in Indonesia Islamic Banks? Journal of Sustainable Finance and Investment, 1-20.
• Sencal, H. (2017). Essays on the shari’ah governance system in Islamıc banks: Disclosure performance of shari’ah boards and historical evolution of the roles of shari’ah scholars. Doktora tezi. Durham Üniversitesi.
• Tabash, M., Alam, K. & Rahman, M. (2020). Ethical Legitimacy of Islamic Banks and Shariah Governance: Evidence from Bangladesh. Journal of Public Affairs.
• Yıldırım, A. & Şimşek, H. (1999). Nitel araştırma yöntemleri. Seçkin Yayıncılık.
• Yin, R. K. (2017). Durum çalışması araştırması uygulamaları. İ. Günbay (Ed.). Nobel Yayınları.