KULLANIMLAR VE DOYUMLAR KURAMI ÇERÇEVESİNDE BİR SOSYAL PAYLAŞIM AĞI İNCELEMESİ: FACEBOOK ÖRNEĞİ

Yıl 2018, Cilt: 5 Sayı: 8, 42 - 65, 29.06.2018

Şeyma Yıldırım Murat Özdemir , Ece Alparslan

Öz

Kitle iletişim araçlarındaki gelişmelerle şekillenen her bir kitle iletişim biçimi ve dönemi, beraberinde iletişim sürecini de
değiştirip dönüştürmektedir. Kitle iletişim süreçlerindeki değişimlerle birlikte, izleyicilerin/kullanıcıların kitle iletişim
araçlarına birtakım farklı sosyal ve psikolojik gereksinimlerle yönelmeleri her dönemde söz konusu olmuştur. Günümüzdeki
iletişim sürecini şekillendiren başlıca kitle iletişim araçları, yeni medya olarak tanımlanan Web 2.0 teknolojileridir. Bu
çalışma kapsamında, söz konusu yeni medya ortam ve araçlarından biri olan sosyal medya platformu Facebook, kullanımlar
ve doyumlar kuramı çerçevesinde incelenmiştir. Toplamda 23 katılımcıyla gerçekleştirilen dört odak grup görüşmesinde,
temel olarak katılımcıların Facebook’u nasıl ve ne gibi amaçlarla kullandıkları ve bu kullanımlarından ne gibi doyumlar elde
ettikleri irdelenmiştir. Ayrıca bu temel sorularla birlikte değerlendirilmek üzere, katılımcıların, Facebook’a atfettikleri anlam
ve Facebook’un yokluğunda ne hissettikleri/hissedecekleri de sorgulanmıştır. Yani bu araştırma, üç ana hat üzerine
kurulmuştur: Facebook kullanım pratikleri, Facebook kullanım nedenleri/sağladığı doyumlar, Facebook’suz kalmanın
katılımcılar açısından ifade ettiği anlam. Araştırmanın katılımcıları, ölçütlü örnekleme tekniğiyle belirlenmiş ve ‘Facebook
kullanıyor olma’ ölçütü esas alınmıştır. Katılımcılara; ‘demografik bilgiler’, ‘Facebook kullanım pratikleri’, ‘Facebook kullanım
nedenleri’ ve ‘Facebook’suz kalmanın katılımcılar açısından ne anlam ifade ettiği’ başıkları altında dört kategoride
hazırlanan, toplamda 40 adet açık uçlu soru yöneltilmiştir. Araştırma sonuçlarına göre, günümüzde akıllı cep telefonu
kullanımının hızla artması, sosyal medya kullanım pratiklerini de etkiliyor görünmektedir. Akıllı cep telefonlarıyla zaman ve
mekân kısıtlı olmaksızın Facebook’a her an, her yerden ulaşabiliyor olmak, bu platformda geçirilen sürenin belli bir zaman
aralığına işaret etmeyen ‘az az, sık sık’ şeklindeki bir kullanım pratiğine dönüştüğü söylenebilir. Bu araştırma kapsamında
Facebook’un kullanım nedenleri/sağladığı doyumlar önem sırasına göre şu şekildedir: (1) sosyal çevreyle (aile, arkadaş vs.)
iletişim hâlinde olmak, (2) haber takibi, (3) etkinlik takibi, (4) grup üyeliği ve sayfa takibi. Çalışma sonucunda Facebook katılımcılar tarafından, yoğun olarak, hem çevresindeki insanlara hem de kendilerine dair bilgileri depoladıkları bir veri
tabanı (database) olarak görülmektedir. Ayrıca, katılımcıların bu depodaki bilgilere/paylaşımlara zaman zaman bakarak
bellek tazelediklerini ifade etmeleri, Facebook’un bellek inşasında da önemli bir yeri olduğunu göstermektedir.
Facebook’suz kalmanın, kullanıcılar açısından ne anlam ifade ettiğine dair sonuçların, Facebook’un ‘veri tabanı’ işleviyle
bağlantılı olduğu görülmüştür. Öte yandan, Facebook’un olmaması hâlinde yerine mutlaka muadili bir platformun
açılacağına duyulan inanç da, bu konuda ulaşılan önemli bir noktadır. Yani, Facebook’suz kalmaktan endişe/üzüntü
duyacağını belirten katılımcılar, Facebook’a depoladıkları bilgilerin kaybolacağı için üzüntü/endişe duyacaklarını belirtirken;
Facebook’suz kalmaktan etkilenmeyeceklerini belirten kullanıcıla 

Anahtar Kelimeler

Facebook, Sosyal Medya

Kaynakça

• Alikılıç, Ö., Gülay, G., Binbir, S. (2013). Kullanımlar ve Doyumlar Kuramı Çerçevesinde Facebook Uygulamalarının İncelenmesi: Yaşar Üniversitesi Öğrencileri Üzerine Bir Araştırma. İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi, 37: 40-67. Erişim adresi: http://iletisimdergisi.gazi.edu.tr/site/index.php/IKAD/article/view/33 Balcı, Ş., Ayhan, B. (2007) Üniversite Öğrencilerinin İnternet Kullanım ve Doyumları Üzerine Bir Saha Araştırması. Selçuk Üniversitesi İletişim Fakültesi Akademik Dergisi 5.1: 174-197. Benkler, Y. (2006). The Wealth of Networks. How Social Production Transforms Markets and Freedom. London: Yale University Press. Biçer, Serkan. (2014). Akademisyenlerin Sosyal Ağlarda Bulunma Motivasyonları: Facebook Örneği. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 40: 59-80. Binark, M., Löker K. (2011). Sivil Toplum Örgütleri İçin Bilişim Rehberi. Ankara: Uzerler Matbaası. Bowman, S., C, Willis. (2003). We Media: How Audiences are Shaping the Future of News and Information. Stanford: The Media Center. Bumgarner, B. A. (2007). You Have Been Poked: Exploring the Uses and Gratifications of Facebook Among Emerging Adults. First Monday, 12(11). Çokluk, Ö., Yılmaz, K., Oğuz, E. (2011). Nitel Bir Görüşme Yöntemi: Odak Grup Görüşmesi. Kuramsal Eğitimbilim, 4(1), 95-107. Çomu, T., Halaiqa, İ. (2015). Web İçeriklerinin Metin Temelli Çözümlemesi. M. Binark (Der.). Yeni Medya Çalışmalarında Araştırma Yöntem ve Teknikleri (s. 26-87). İstanbul: Ayrıntı. Demir, M. (2015). Kullanım ve Doyumlar Kuramı Bağlamında Sosyal Medya Kullanımı: Beykent Üniversitesi Örneği. Ö. Oğuzhan (Ed.). İletişimde Sosyal Medya Sosyal Medyada Etkileşim (s. 131-198). İstanbul: Kalkedon. Dicken-Garcia, H. (1998). The Internet and Continuing Historical Discourse. Journalism and Mass Communication Quarterly, 75: 19–27. Fiske, J. (2015). İletişim Çalışmalarına Giriş. Süleyman İrvan (Çev.). Ankara: Pharmakon. Güngör, N. (2013). İletişim Kuramlar ve Yaklaşımlar. Ankara: Siyasal. Kaplan, A. M., Haenlein, M. (2010). Users of the World, Unite! The Challenges and Opportunities of Social Media. Business Horizons. 53 (1): 59-68. Kara, T. (2016). Gençler Neden Snapchat Kullanıyor: Kullanımlar ve Doyumlar Yaklaşımı Üzerinden Bir Araştırma. Intermedia International, 3(5): 262-277. doi: 10.21645/intermedia.2017.14 Katz, E. (1959). Mass Communications Research and the Study of Popular Culture: An Editorial Note on a Possible Future for This Journal. Studies in Public Communication, 2-16. (http://repository.upenn.edu/asc_papers/165) Kirkpatrick, D. (2010). The Facebook Effect the Inside Story of The Company that is Connecting the World. New York: Simon & Schuster Publishing. Koçak, N. G. (2012). Bireylerin Sosyal Medya Kullanım Davranışlarının ve Motivasyonlarının Kullanımlar ve Doyumlar Yaklaşımı Bağlamında İncelenmesi: Eskişehir’de Bir Uygulama. (Doktora Tezi). Anadolu Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eskişehir. McQuail, D., Blumler, J. ve Brown, R. (1972). The Television Audience: A Revised Perspective. D. McQuail (Ed.). Sociology of Mass Communication. London: Longman. Mutlu, E. (2012). İletişim Sözlüğü. Ankara: Sofos. Özçetin, B. (2010). “Kullanımlar ve Doyumlar”dan İzlerkitle Sosyolojisine: Türkiye’de İzlerkitle Çalışmaları. İletişim : Araştırmaları, 8(2), 9-46. Özer, Ö. (2016). Doyumun Öyküsü. İstanbul: Literatürk.