Sosyal Sorumluluk Projelerine Neoliberalizm ve Sosyal Devlet Bağlamında Eleştirel Bir Bakış

Yıl 2021, Cilt: 8 Sayı: 14, 93 - 116, 30.06.2021

Gülhanım Biter Nihal Kocabay Şener

Öz

1960’lı yıllarda kurumsallaşan sosyal devlet olgusu, 70’lerle birlikte sosyal devlet anlayışının sorgulanması ve 1980’lerden itibaren neoliberal politikaların yaşama geçmesiyle birlikte çözülmeye başlamıştır. Bu süreç sonucunda devletin sosyal yönü yok olmamakla birlikte zayıflamıştır. Devletlerin sorumluluğunda olan bazı konular kar odaklı şirketlere devredilmeye ya da çeşitli ortaklıklar yürütülerek yerine getirilmeye çalışılmıştır. Böylece devletlerin sorumluluk alanında yer alan hizmetler, kurumsal sosyal sorumluluk projeleriyle tamir edilmeye başlanmıştır.
Bu çalışmada neoliberal politikalarla sosyal devletin yaşadığı dönüşüm ele alınırken Türkiye’deki sosyal sorumluluk projelerine nasıl yansıdığı açıklanmaya çalışılmıştır. Ülkelerin kalkınma hedeflerinin, şirketler tarafından gerçekleştirilen kurumsal sosyal sorumluluk projelerine yansıması bu çalışmada incelenmeye çalışılmıştır. Bu çalışmada, Türkiye hükümetinin de kabul ettiği Sürdürülebilir Kalkınma Amaçları’nın (SKA) kurumsal sosyal sorumluluk projelerine yansıması incelenmiştir. Araştırmanın örneklemini 2017-2020 yılları arasında Türkiye Kurumsal Sosyal Sorumluluk Derneği ve Cenevre merkezli Sürdürülebilir Kalkınma Akademisi tarafından düzenlenen Sürdürülebilir Kalkınma Akademi Ödülleri’ni alan kurumsal sosyal sorumluluk projeleri oluşturmaktadır. Doküman analizinin kullanıldığı çalışmada ödül alan 50 projenin üretildiği SKA’lar, paydaş analizi ve SKA’lara yönelik sektör analizi yapılmıştır. Araştırma sonuçlarına göre, kurumsal sosyal sorumluluk projelerinin nitelikli eğitim (SKA 4), eşitsizliklerin azaltılması (SKA 10) başlıklarında yoğunlaştığı görülmüştür. Temiz su ve sanitasyon (SKA 6), erişilebilir ve temiz enerji (SKA 7), sudaki yaşam (SKA 14), barış, adalet ve güçlü kurumlar (SKA 16) başlıklarında ise 2017-2020 yılları arasında proje üretilmediği tespit edilmiştir. Enerji, petrol, gaz türevleri üretimi ve dağıtımı sektöründe bulunan şirketlerin sosyal sorumluluk projesi üretmesine rağmen kendi sektörlerini ilgilendiren SKA 7 kapsamında proje üretmemeleri dikkat çeken bulgulardandır. Özel sektörün kurumsal sosyal sorumluluk projelerinde paydaş tercihi analiz edildiğinde en fazla kamu kuruluşlarıyla, ardından ise STK’larla sonrasında ise hem kamu kuruluşları hem de STK’larla işbirliği yaptığı görülmektedir.

Anahtar Kelimeler

kurumsal sosyal sorumluluk, sürdürülebilir kalkınma amaçları, neoliberalizm, sosyal devlet

A Critical Overview of Social Responsibility Projects in The Context of Neoliberalism and Social State

Öz

The social state can be tracked back to the 17th century (Kara, 2013, 285-286). However, the rise of social state is after 1945. Thereafter state’s power of social and economic began to reduce because of the apperance of neoliberalism and the effectiveness of social state was weakened. Moreover, privatization has started to come forward with neoliberalism. Social security system started facing problems as social policy implementations were decreased. Theinternational capital gained more effective power than the states thus the international capital gained more authority (Jessop, 2005, 318). Hence, the state started to recede from social policy implementations, and these implementations were taken over by private sector, non profit organization or non governmental organization. As a result, compaies tried to solve social problemsinstead of the state (Petenkaya, 2010, s.170-171).
It is possible to draw a parallelism between rising of neoliberalism policy and gaining importance of corporate social responsibility. According to Okay and Okay, notion of social responsibilty was born in middle of the 1960s (2012, s.515). Social responsibility is a requirement for companies to be benefical to society. According to the notion of social responsibility, companies should not only only aim for profit, but also to generate social benefits. According to Kotler, social responsibility has acquired a new dimension when it comes to the fore as a systematic field (Kotler, 2015, s.152-155). For business world, the competition rules were changed, and social responsibility has became an evaluation criteria for success. The business world started to act more responsible for the issues in the field of social responsibilty. The main reasons of social responsibility in the business world can be explained as follows: the state’s inability to provide adequate services in some areas (Akkoyunlu ve Kalyoncuoğlu, 2014, s.126-127), aiming to make profit in the long run, creating a possitive image, and providing competitive advantage (Kotler ve Lee, 2017, s.69). Protectionist approaches initiated by international organizations -such as United Nations, ILO, OECD an EU- are also causedthe increase both interest and importance of social responsibility (Acar, 2020, s.6).
This research aims to analyse the relationship between social responsibilty projects and neoliberal policy. Turkey’s neoliberal policy started in 1980s and Turkey Republic has trid to shuffle off some social policy issues over the years. At this point, social responsibilty which turn into new competitive field between companies, and neoliberalization of the state intersect. Although there are many academic studies on the field of social responsibility, studies focus on social responsibility, neoliberalism and the social state triangle are extremely limited (Akyıldız, 2007; Aksoy, 2011; Bağcan, 2013). Hence, the mentioned limitation in the field reveals the importance of this research.
In this study, the reflection of the Sustainable Development Goals (SDG), which was set forth by the United Nations (UN), and also accepted by the Turkish government, on corporate social responsibility projects was examined. The sample of the research is the corporate social responsibility projects which were awarded by the Sustainable Development Academy between 2017-2020. Sustainable Development Academy Awards are organized by Turkey Corporate Social Responsibility Association and Sustainable Development Academy. The method of this research is document analysis, and 50 projects that were awarded are analyzed by their sectors and stakeholders.
According to the research results, corporate social responsibility projects focused on quality education (Goal 4), and reduced inequalities (Goal 10). Between 2017-2020, there were no projects on clean water and sanitation (Goal 6), affordable and clean energy (Goal 7), life below water (Goal 14), peace, justice and strong institutions (Goal 16). One of the interesting findings is that companies at sector of energy, petrol or gas do not produce any project within Goal 7, even though they produce some social responsibility projects. In corporate social responsibility projects of the private sector, it cooperates mostly with public institutions, then with NGOs and then with both public institutions and NGOs.

Anahtar Kelimeler

Corporate Social Responsibility, Sustainable Development Goals, Neoliberalism, Social State

Kaynakça

• Acar, A. (2020). Bir Sosyal Performans Göstergesi Olarak Kurumsal Sosyal Sorumluluğun Firmanın Finansal Performansı Üzerindeki Etkisi: Marka Değerinin Aracı Rolü. Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Turizm İşletmeciliği Anabilim Dalı.
• Akçakaya, O. (2017).Yerel Sürdürülebilirliğin Sağlanmasında Etkin Bir Yaklaşım: Kamu Sektörü ve Özel Sektör Ortaklığı. Sakarya İktisat Dergisi, 6(3), 46-62.
• Akkoyunlu, G.Ş., ve Kalyoncuoğlu, S. (2014). İşletmelerin Kurumsal Sosyal Sorumluluk Çalışmalarının Marka Algısı Üzerine Etkisinin Değerlendirilmesi. Niğde Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 7(3), 125-144.
• Aksoy, N. (2011). Türkiye kamu eğitiminde gizli ticarileşme: Kurumsal sosyal sorumluluğun işleyiş biçimleri ve eğitimi ticarileştirme işlevleri. Gazi Üniversitesi Eğitim Fakültesi, Ankara, Eğitim Bilim Toplum, 9(35), 8-27. Erişim adresi: https://app.trdizin.gov.tr/makale/TVRNeU9Ea3pNdz09/turkiye-kamu-egitiminde-gizli-ticarilesme-kurumsal-sosyal-sorumlulugun-isleyis-bicimleri-ve-egitimi-ticarilestirme-islevleri. Erişim tarihi: 1.5.2021.
• Akyıldız, F. (2007). Türkiye’de Sosyal Devlete İlişkin Algılamayı Dönüştürme Aracı Olarak Sosyal Sorumluluk Kampanyaları. Memleket Siyaset Yönetim, 2(4), s.138-183. Erişim adresi: http://www.msydergi.com/uploads/dergi/168.pdf.
• Andersen, G.E.(2006). Altın Çağ Sonrası? Küreselleşme Bir Ekonomide Refah Devleti İkilemleri. (A. Buğra ve Ç. Keyder., Ed.). Sosyal Politika Yazıları. İçinde(55-99). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Arçelik, (2020). Arçelik A.Ş. 2019 Faaliyet Raporu. Erişim adresi: http://www.arcelikas.com/UserFiles/file/FaaliyetRaporu19_compressed_23.03.2020.pdf. Erişim tarihi: 4.12.2020.
• Aren, S. (2007). 100 Soruda Ekonomi El Kitabı. Ankara: İmge Yayınevi.
• Argüden, Y. (2002). Kurumsal Sosyal Sorumluluk. İstanbul: ARGE Danışmanlık Yayınları.
• Bağcan, S. (2013). Sosyal Devlet Bağlamında Yazılı Basında Sosyal Sorumluluk Kampanyaları: Hürriyet ve Milliyet Gazeteleri. Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Gazetecilik Anabilim Dalı.
• Başkaya, F. (2002). Küreselleşmenin Karanlık Bilançosu (İkinci Baskı). Ankara: MakiBasın Yayın.
• Birleşmiş Milletler, (2017). İş Dünyası ve İnsan Haklarına Dair Rehber İlkeler. (E. Tüzemen, Çev). Ankara: Kalkınma Atolyesi. Erişim adresi: http://www.ka.org.tr/dosyalar/file/Yayinlar/Raporlar/TURKCE/06/%C4%B0%C5%9E%20D%C3%9CNYASI%20VE%20%C4%B0NSAN%20HAKLARINA%20DA%C4%B0R%20REHBER%20%C4%B0LKELER.pdf. Erşim tarihi: 10.4.2021.
• Boratav, K. (1991). Türkiye İktisat Tarihi: 1908-1985. İstanbul: Gerçek Yayıncılık.
• Boratav, K. (2004). Türkiye İktisat Tarihi, 1908-2002 (8.Baskı). Ankara: İmge Kitabevi.
• Brown, W. (2018). Halkın Çözülüşü: Neoliberalizmin Sinsi Devrimi. (B. E. Aksoy, Çev.) İstanbul: Metis Yayınları. (Orijinal çalışma basım tarihi 2015).
• CAPİTAL, (2020). KSS Liginde Son Tablo. Erişim adresi: https://i.capital.com.tr/dbpdf/367-c7c5821c-9bc4-4ab6-97ee-f98806ce1571. Erişim tarihi: 7.1.2021.
• Crouch, C. (2014). Neoliberalizmin Garip Ölümsüzlüğü. (U. Gezen, Çev.). İstanbul: Açılımkitap. (Orijinal çalışma basım tarihi:2011).
• Çarıkçı, Ç. (2019) İktisadı Depolitize Etmek: 2008 Krizi Sonrasında Türkiye Üzerine Bir Değerlendirme. Alternatif Politika, Özel Sayı, Aralık 2019: 149–176.
• Dardot, P., ve Laval, C. (2012). Dünyanın Yeni Aklı Neoliberal Toplum Üzerine Deneme. (I. Ergüden, Çev.). İstanbul: Bilgi Ünüversitesi Yayınları. (Orijinal çalışma basım tarihi:2009).
• Erten Ş. (2019). 2030 Sürdürülebilir Kalkınma Gündemi ve Engelliler: Güçlendirme Kavramı Çerçevesinde Bir Değerlendirme. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Meslek Yüksekokulu Dergisi, 22(2), 890-902.
• Friedman, M. (2018) Kapitalizm ve Özgürlük (5.Baskı). (D. Erberk, N. Nimmetoğlu Çev.). Ankara: Eksi Kitaplar-7 (Orijinal çalışma basım tarihi:1962).
• Göcenoğlu, H.C. (2014). Kurumsal Sosyal Sorumluluk İletişiminde Kurumsal Sosyal Sorumluluk Raporlarının İşlevi: Bankacılık Sektörüne İlişkin Bir Alan Araştırması. Yayımlanmamış Doktora Tezi, İatanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Halkla İlişkiler ve Tanıtım Anabilim Dalı.
• Gökçen, G. (2019). Avrupa Birliği ve Türkiye’de Kurumsal Sosyal Sorumluluk Anlayışı: KSS Projelerinin Yerel Topluma Etki Analizi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Avrupa Birliği Anabilim Dalı.
• Gün, S. (2015). Neoliberal Küreselleşme Sürecinde Değişen Yerel Eğilimler Sosyal Politika Uygulamaları ve Emek Politikaları Bağlamında Tunceli Belediyesi. Toros Üniversitesi İİSBFBD Sosyal Bilimler Dergisi, 2(4), Erişim adresi: www.http://dergipark.ulakbim.gov.tr/iisbf/article/view/5000149907/5000145858. Erişim tarihi:17.09.2019.
• Güner, H. (2010). 1980 Sonrasında Dünyada ve Türkiye’de Küreselleşme ve Sosyal Devletten Uzaklaşma. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Muğla: Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler enstitüsü İktisat Anabilim Dalı.
• Harvey, D. (2015). Neoliberalizmin Kısa Tarihi (2. Baskı). ( A. Onacak, Çev.). İstanbul: Sel Yayıncılık. (Orijinal çalışma basım tarihi 2005).
• http://ksszirvesi.org/wp-content/uploads/2020/12/REVIZE-12.-KSS-Zirvesi-Basin-Bulteni-.pdf. Erişim tarihi: 30.3.2021.
• http://portal.responsibleimpact.org/kssharita?ara=&sehir=0&ilce=0&tip=&sdg=0&hizmetler=&kategori=9&konum=. Erişim tarihi: 8.5.2021.
• https://aiesec.org.tr/hakkimizda/. Erişim tarihi: 3.5.2021.
• https://www.capital.com.tr/listeler. Erişim tarihi: 20.3.2021.
• https://www.kssd.org/pf/kss-yoluyla-sivil-toplum-ve-ozel-sektor-is-birliginin-guclendirilmesi-projesi-2019/. Erişim tarihi: 20.3.2021.
• https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2020/03/Surdurulebilir-Kalkinma-Amaclari-Degerlendirme-Raporu_13_12_2019-WEB.pdf: s. 9. Erişim tarihi: 10.5.2021.
• https://www.tbb.gov.tr/proje-ve-finansman/finansman-kaynaklari/kredi-finansmani/avrupa-imar-ve-kalkinma-bankasi/. Erişim tarihi: 10.5.2021.
• https://www.tr.undp.org/content/turkey/tr/home/about-us.html. Erişim tarihi: 5.5.2021.
• Işıklı, A. (2010). Kumarhane Kapitalizmi (3.Baskı). Ankara: İmge Kitabevi.
• İNGEV (İnsani Gelişme Vakfı), (2019). Türkiye’de Kurumsal Sosyal Sorumluluğu Anlamak Çalışması. Erişim adresi: http://ingev.org/raporlar/Ingev-Rapor-KSS.pdf. Erişim tarihi: 22.4.2021. Koray, M. (2012). Sosyal Politika. Ankara: İmge Kitabevi Yayınları.
• Jessop, B. (2005). Hegomanya Post Fordzm ve Küreselleşme Ekseninde Kapitalist Devlet. (Derleyen: B.Yarar, A. Özkazanç). İstanbul: Gelişim Yayınları.
• Kara, U. (2013). Sosyal Devletin Yükselişi ve Düşüşü (2.Baskı). Adana: Karahan Kitapevi.
• Koray, M. (2012). Sosyal Politika. Ankara: İmge Kitabevi Yayınları.
• Kotler, F. (2015) Kapitalizmle Yüzleşmek. (T. Gezer, Çev.). İstanbul: MediaCat Yayınları.
• Kotler, F., Lee, N. (2017). Kurumsal Sosyal Sorumluluk. (S. Kaçamak, Çev.). İstanbul: MediaCat Kitapları. (Orijinal çalışma basım tarihi 2005).
• KSS Türkiye, (2019). 10.Kurumsal Sosyal Sorumluluk Zirvesi Kataloğu. Erişim Adresi: http://ksszirvesi.org/wp-content/uploads/2019/09/10.-KSS-Zirvesi-Katalog-1.pdf. Erişim tarihi: 3.4.2021.
• KSS Türkiye, (2019). 9. Kurumsal Sosyal Sorumluluk Pazar Yeri Zirvesi Kataloğu. Erişim adresi: http://ksszirvesi.org/wp-content/uploads/2019/09/2017.pdf. Erişim tarihi: 14.4.2021.
• KSS Türkiye, (2020a). 11. Kurumsal Sosyal Sorumluluk Zirvesi Projeler Kataloğu. Erişim adresi: http://ksszirvesi.org/wp-content/uploads/2020/11/11.-KSS-Zirvesi-Katalog-2020-final.pdf. Erişim tarihi: 31.3.2021.
• KSS Türkiye, (2020b). 12. Kurumsal Sosyal Sorumluluk Zirvesi Projeler Kataloğu. Erişim adresi: http://ksszirvesi.org/wp-content/uploads/2020/12/12.-KSS-Zirvesi-Projeler-Katalogu.pdf. Erişim tarihi: 1.3.2021.
• Mütevellioğlu, N. (2006). “Sosyal Devletin Meşruiyeti”İş,Güç” Endüstri İlişkileri ve İnsan Kaynaklari Dergisi, 8(2), 1-21, Haziran 2006.
• Okay, A & Okay, A. (2012). Halkla İlişkiler –Kavram Strateji ve Uygulamaları-. İstanbul: Der Yayınları
• Petenkaya, Z.İ. (2010). Devletin Değişimi ve Özel Sektör: Dünyada ve Türkiye’de Sosyal Sorumluluk. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Halkla İlişkiler ve Tanıtım Anabilim Dalı.
• Resmi Gazete, (2009). Türkiye Kızılay Derneği Tüzüğü. Sayı : 27146, 19 Şubat 2009 Perşembe. Erişim adresi: https://www.kizilay.org.tr/Upload/Editor/files/1235049841_Tuzuk_19_02_2009.pdf. Erişim tarihi: 10.5.2021.
• Resmi Gazete, (2009). Türkiye Kızılay Derneği Tüzüğü. Sayı : 27146, 19 Şubat 2009 Perşembe. Erişim adresi:https://www.kizilay.org.tr/Upload/Editor/files/1235049841_Tuzuk_19_02_2009.pdf. Erişim tarihi: 10.5.2021.
• Stiglitz, J. (2004b). Küreselleşme Büyük Hayal Kırıklığı (3.Basım). (Çevirenler: A. Taşçıoğlu, D. Vural). Yayıma Hazırlayan: Plan B İletişim, Tasarım, Tanıtım, Yayıncılık ve Yapımcılık Tic. San. Ltd. Şti. (Orijinal çalışma basım tarihi: 2002).
• Stiglitz, J. E. (2004a). 90’ların Yükselişi. İstanbul: CSA Global Yayın Ajansı. Güncel Kitaplar Dizisi-3. (Orijinal çalışma basım tarihi: 2003).
• Sürdürülebilir Kalkınma Amaçları Türkiye 2. Ulusal Gözden Geçirme Raporu (2019). T.C. Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı. Erişim adresi: https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2020/03/Surdurulebilir-Kalkinma-Amaclari-Turkiye-2nci-Ulusal-Gozden-Gecirme-Raporu_TR-WEB.pdf. Erişim tarihi: 20.03.2020.
• Şen, F., ve Avşar, Z. (2012).Türkiye’de Neoliberal Politikaların Haber Medyasına Yansımaları: Anaakım Medyanın Ekonomi Haberleri Üzerine Bir İnceleme. İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi- Sayı 35/Güz 2012, Gazi Üniversitesi İletişim Fakültesi Süreli Elektronik Dergi. E-ISSN: 2147-4524.
• Taşcıer, A.M. (2019). Neoliberalizm Ekseninde Türkiye’de Yerellleşme Tartışmaları ve Yerelde Merkezileşme. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi Anabilim Dalı. Kamu Yönetimi Bilim Dalı.
• Temizel, H. (2007). Neo-liberal Politikalar Doğrultusunda Türkiye’de Devletin Yeniden Yapılanması, Küresel Sistemle Bütünleşme Sorunları. Yayımlanmamış Doktora Tez, Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İşletme Anabilim Dalı.
• Turan, B. (2015). Neoliberalizm Ak Parti ve Kamu Alımları Düzeni: 4734 Sayılı Kamu İhale Kanunu ve Değişiklikleri Üzerine Bir İnceleme. Yayımlanmamış doktora Tezi, Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı, (2020). Sürdürülebilir Kalkınma Amaçları Değerlendirme Raporu. Erişim adresi: https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2020/03/Surdurulebilir-Kalkinma-Amaclari-Degerlendirme-Raporu_13_12_2019-WEB.pdf. Erişim tarihi: 8.5.2021.
• Türkiye Cumhuriyeti Kalkınma Bakanlığı, (2017). Sürdürülebilir Kalkınma Kapsamında Türkiye’nin Mevcut Durum Analizi Projesi Ana Rapor. Erişim adresi: http://www.ceidizleme.org/ekutuphaneresim/dosya/753_1.pdf. Erişim tarihi: 9.3.2021.
• United Nations (UN) (2015). Transforming Our World: the 2030 Agenda for Sustainable Development. Resolution adopted by the General Assembly on 25 September 2015, A/RES/70/1. UN General Assembly: New York. Erişim adresi: https://sustainabledevelopment.un.org/.concent/documents/21252030%20Agenda%20sustainable%Development%20web.pdf. Erişim tarihi:24.03.2020.
• Yıldız, E. (2014). Neoliberal Politikaların Türkiye’deki Yansıması: Yoksulluk. Social Sciences Research Journal, 3(1), 12-27, ISSN: 2147-5237. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/208960. Erişim tarihi: 14.3.2021.
• Yılmaz, F. (2009). İş Sağlığı ve Güvenliğinin İyileştirilmesinde Kurumsal Sosyal Sorumluluğun (KSS) Önemi. Sosyal Siyaset Konferansları Dergisi, 56(1), 519-546.
• Zaimoğlu, G. (2017). Küreselleşme Ve Neoliberal Politikalar Bağlaminda Haber Üretim Süreci. ulakbilge, 5 (18), s.2051-2065. DOI: 10.7816/ulakbilge-05-18-07. Erişim adresi: https://ulakbilge.com/makale/pdf/1509971116.pdf. Erişim tarihi: 16.3.2021.