Kadın Olgusunun Kültürel Gelişimi ve İslam’da Kadının Yeri Üzerine Tartışmalar

Yıl 2016, Cilt: 2 Sayı: 1, 14 - 24, 01.06.2016

Sıddık Ağçoban

Öz

“Kadın” kavramı bir cinsiyet şekli olarak erkeğin eşiti iken onun kültürel bir olgu olarak
şahsına özgü bir geçmişi vardır. Tarihsel süreç içerisinde kadın bazı toplumlarda özgürlük,
esaret, bereket gibi anlamları temsil ederken bazılarında ezoterik mesajların iletildiği bir
sembol olarak görülmüştür. Kültürel, dinsel ve geleneksel yaklaşımların ‘kadın’a yüklediği
anlamın sürekli değişmesi kadının sadece bir cinsiyet olarak değil aynı zamanda toplumsal bir
olgu olarak da tanımlanmasına yol açmıştır. “Kadın” olgusu üzerine yapılan çalışmaların bu
olguyu toplum süreçleriyle paralel bir ilişki içerisinde ele alması bundandır. Bazı belgeler eski
toplumlarda; kimi zaman kadının felaketin habercisi olarak görüldüğü, insan olup olmadığının
tartışıldığı hatta bazılarında insandan sayılmadığını göstermektedir. Bundan yola çıkan bazı
araştırmacılar kadın olgusuna yönelik tarihi bakış açısında İslam medeniyeti ile büyük ve
olumlu bir kırılma yaşandığını ve kadının günümüz modern toplumlarında sahip olduğu
hakların da bu kırılma sürecinin bir devamı olarak okunması gerektiğini ileri sürmüşlerdir.
Bunlara göre Kur’an’da genel durumdan bahsedilirken kadın ile erkeğin eşit mesafede
muhatap alınması ve bunun Sünnet aracılığıyla pekiştirilmesi, toplumda _kadın-erkek
dengesinde_ eşitleyici bir geleneğin oluşması için başlangıç görevi görmüştür. İslam
toplumlarında kadına yönelik olumsuz tutum ve davranışların nedeni ise Kuran ve Sünnet
geleneğinin yanlış okunmasından kaynaklanmaktadır. Alan taramasına dayanan bu araştırma -
yukarıdaki izleğe uygun olarak- ilk aşamada “kadın” olgusuna tarihsel süreçler ve kültürel
farklılıklar içerisinde bakmayı deniyor. Bu bağlamda eski medeniyetlerde kadına yönelik
düşüncelerden yola çıkıyor ve tarihsel bir süreç izleyerek İslam medeniyetine kadar geliyor.
İkinci aşamada Müslüman toplumlarda kadına yönelik tutum ve davranışlar panoramik bir
bakışla inceleniyor. Burada başta Kuran-ı Kerim olmak üzere İslam dininin temel kaynakları
referans noktası olarak alınıyor ve toplumsal tutumlar ile referans noktaları arasındaki ayrışma
çizgileri irdeleniyor. Metnin özgün noktasını ise kadın olgusuna bütün tarihsel süreçleri ve
kültürel farklılıkları birleştirerek bakma çabası oluşturuyor. Burada, “kadına yönelik
toplumsal tutumlarda doğrusal ve pozitif bir ilerleme süreci var mıdır ve İslam medeniyeti bu
sürecin neresinde durmaktadır?” soruları araştırmanın ana temasını teşkil ediyor.

Anahtar Kelimeler

Kadın, kültür, toplum, İslam

The Discussion on the Women Depicted in İslam and Cultural Development of fact of Women

Öz

Debates on the Cultural Evolution of “Women Phenomenon” and Place of Women in Islam
While the concept “Woman”, as a gender form, is the equivalent of the “man”, it has a unique
history as a cultural phenomenon. Within the historical process, while women have
represented such meanings as liberty, slavery, fruitfulness in some societies, in some others
they have been regarded as a symbol where esoteric messages are transmitted. The constant
changes in the meaning attributed to the “woman” by the cultural, religious and traditional
approaches have led the way in defining the “woman” not only as a gender but also as a social
phenomenon. This is the reason why the studies conducted on the phenomenon of “Woman”
addresses this phenomenon within a parallel relationship with the society processes. Some
documents indicate that, in the ancient societies, the women were sometimes regarded as a
doomsayer, were subjected to the discussions on whether they are human or not and even, in
some of them, were deemed to be non-human beings. From this point of view, some
researchers have suggested that there occurred a great and positive breaking in the historical
perspective towards the woman phenomenon with the Islamic civilization and that also the
rights possessed by women in today’s modern societies must be read as a continuation of this
breaking process. According to these researchers, the fact that the Qur’an addresses the
woman and man equally while mentioning the general status and its consolidation through
Sunnah served as a starting pointing the formation of an equalizing tradition --- in the womanman
balance --- in the society. The reason of the negative attitudes and behaviors towards
woman in Islamic societies stems from the incorrect reading of the Qur’an and Sunnah
tradition. Based on field survey, this research tries to look at the phenomenon of “woman”
within the historical processes and cultural differences --- in accordance with the path above -
-- at the first stage. In this context, it sets forth from the thoughts on the “women” in the
ancient civilizations and comes up to Islamic civilization by following a historical process. At
the second stage, the attitudes and behaviors towards women in Muslim societies are
examined with a panoramic view. At this stage, the main sources of the Islamic religion,
primarily including Qur’an, are taken as a reference point and the disintegration lines between
social attitudes and reference points are discussed. The unique point of the text is constituted
of the effort to look at the phenomenon “woman” by combining the whole historical processes
and cultural differences. Herein, the questions “Is there a linear and positive progressing
process in the social attitudes towards women?” and “where does the Islamic civilization
stand at this process?” constitutes the main theme of the research.

Anahtar Kelimeler

Women, culture, society, Islam

Kaynakça

• Ağçoban, s. (2013), Türkiye’de Kadın ve Çocuklara Hizmet Veren Bir Kurum Olarak Cami,
• Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Yüksek Lisans Tezi. Allouche-Benayoun, J. (2012), Fransa’da Kadın Hakları ve Liberal Yahudilik, çev: Ramazan
• Adıbelli, Bütün Yönleriyle Yahudilik, 18-19 Şubat 2012 (Uluslararası Sempozyum) Dinler
• Tarihi Araştırmaları VIII, s. 599-614. Altındal, A. (1991), Türkiye’de Kadın, Anahtar Kitapları Yayınları, İstanbul.
• Arat, N. (1980), Kadın Sorunu, Edebiyat Fakültesi Matbaası İstanbul.
• Armaner, N. (1961), Hadîslere Göre Kadının Sosyal Durumuna Umumi Bir Bakış, Ankara
• Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, cilt: IX, s. 131-139. Arsel, İ. (1989), Şeriat ve Kadın, 3. Baskı. İstanbul.
• Arslan, H. (2014), Budizm’de Kadının Konumu, Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi
• Dergisi, cilt: I, sayı: 39, s. 147-179
• Akdemir, S. (1991). Tarih Boyunca ve Kur’an-ı Kerim’de Kadın, İslami Araştırmalar, 5(4),
• Avcı, M. (2010), İslam Öncesi Türk Devletlerinin Sosyal Hayatında Kadının Rolü,
• (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul. Bilgiseven, A. K. (1989), İslamiyet’in Kültürel Özellikleri ve İslami Kavramlar, Filiz Kitabevi, İstanbul.
• Batuk, C. (2008), İsa Mesih Kadınları da Kurtaracak mı? -Hıristiyanlıkta Kadın Sorununa
• Genel Bir Bakış- Dinî Araştırmalar, cilt: XI, sayı: 31, s. 19-48. Bilgin, B. (1997), İslâm’da ve Türkiye’de Kadınlar, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi
• Dergisi, cilt: XXXVI, s. 29-43. Can, S. (2008), Selçuklular Döneminde Kadın, Ufuk Ötesi Yayınları, İstanbul.
• Canan, M. Z. (1977), İslam Tarihi, c.1, İstanbul.
• Canan, İ. (2008), Hz Peygamber’in (Sav) Sünnetinde Terbiye, Işık Akademi Yayınları, İzmir.
• Çağıl, N. (2011), İslam Öncesi Mekke Toplumunda Kadın, Kur’an’ın Anlaşılmasına Katkısı
• Açısından Kur’an Öncesi Mekke Toplumu, 1-3 Temmuz 2011 İstanbul, s. 199-224.
• Dursun, T. (1991), Tabu Can Çekişiyor: Din Bu, 3. Baskı, Kaynak Yay. İstanbul.
• Gökalp, Z. (2005), Türkçülüğün Esasları, Sadeleştiren: Yalçın Toker, Toker Yayınları, İstanbul.
• Gürhan, N. (2011), Kadın Bakış Açısıyla Kur’an’ı Yeniden Okuma Denemesi -Amina
• Wedud- Kur’an ve Kadın-, e-Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi, cilt: III, sayı: 6, s. 112-124. Harman, Ö. F. (2001), “Kadın”, İslâm Ansiklopedisi, c.24, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul. https://tr.wikipedia.org/wiki/Amina_Wadud, 06.04.2016.
• Ilgaz, A. (2000), Felsefi Bir Problem Olarak Kadın: Kadının Varlık Yapısı Üzerine Bir
• Çalışma, Türkiye’nin çağdaşlaşma problemi ve İslam [Sempozyum: 3-4 Mayıs 1997 İzmir], s. 94.
• Muhammed, Ş. A. (20159, İslam, Hristiyanlık ve Yahudilik’te Kadın, Misbah: İslamî
• Düşünce ve Araştırma Dergisi, cilt: IV, sayı: 10, s. 195-228. Okiç, M. T. (1981), İslamiyet’te Kadın Öğretimi, DİB Yayınları, Ankara.
• Syed, M. A. (2004), The Position of Women in Islam: A Progressive View. Albany: State
• University of New York Press. Tarhan, N. (2010), Kadın Psikolojisi, Nesil Yayınları, İstanbul.
• Umari, J. A. (1990). Woman in Islam. Aliyarh, 19. http://www.islamicstudies.info/literature/Woman_and_Islam.pdf.
• Ünal, A. (2013), Yahudilik’te Kadın Algısı, Kur’an ve Kadın Sempozyumu 4-5 Haziran 2010 Ankara, s. 48-54.