REFLECTIONS OF HEALING METHODS IN OLD TURKISH BELIEFS IN AFYONKARAHİSAR

Yıl 2024, Cilt: 3 Sayı: 1, 103 - 119, 04.06.2024

Fatma Zehra Donat

Öz

Anatolia is a valuable piece of land that has hosted many states for centuries. In this valuable piece of land, folk physicians have been healing diseases among the people with the techniques they have developed since the past. Folk medicine has continued its existence for centuries with experience and knowledge. It is seen that the roles of the rituals developed by Shamans before Islam to provide healing to the public are similar to the roles of healers who provide healing to the public after Islam. Techniques used by these people; With the acceptance of Islam, it passed from shamans to saints, dervishes and wise men. In Anatolia, hearths were formed under the name of healing tradition at this point of belief. It is known that each hearth heals a different disease. People with stoves; It has been observed that they provide healing with different techniques for diseases that occur in the body that medicine cannot define or diagnose. In this study, the hearths in Afyonkarahisar, located in the middle of Anatolia in the steppe for healing, and the similarities between the technical motifs used in this hearth tradition and the healing techniques of Shamans were investigated. The similarities of several belief motifs in the ancient Turks and the hearths in Afyonkarahisar and surrounding regions with these belief motifs in the Shamans throughout history are discussed. The ways in which these ancient-rooted treatment techniques were continued in Anatolia have been revealed. With the information and products obtained, the beliefs of the ancient Turks were evaluated and a comparative result was obtained.

Anahtar Kelimeler

Healing, Shamanism, Disease, Afyonkarahisar, Folk medicine, Hearth.

AFYONKARAHİSAR’DA OCAKLI KADINLARIN SAĞALTIM TEKNİKLERİ

Öz

Anadolu, asırlarca birçok devlete ev sahipliği yapmış değerli bir toprak parçasıdır. Bu değerli toprak parçasında halk hekimleri, geçmişten itibaren geliştirdikleri tekniklerle halk arasında hastalıklara şifa olmuşlardır. Halk hekimliği, asırlarca deneyim ve bilgi birikimiyle varlığını sürdüre gelmiştir. İslamiyet’ten önce Şamanların geliştirdikleri ritüellerin halka şifa dağıtma görevleri ile İslâmiyet’ten sonra halka şifa dağıtan şifahanların rollerinin benzerlik gösterdiği görülür. Bu kişilerin kullandığı teknikler; İslamiyet’in kabulüyle Şamanlardan velilere, dervişlere, bilge kişilere geçmiştir. Anadolu’da bu inanç noktasında şifa geleneği adı altında ocaklar oluşmuştur. Her ocağın farklı bir hastalığa şifa olduğu bilinir. Ocaklı kimselerin; tıbbın tanımlayamadığı, teşhisini koyamadığı vücutta ortaya çıkan hastalıklara, farklı tekniklerle şifa vesilesi oldukları gözlenmiştir. Bu çalışmada şifa dağıtmak için Anadolu’nun tam ortasında bozkırında yer alan Afyonkarahisar’daki ocaklar ve bu ocak geleneğinde kullanılan teknik motifler ile Şamanların şifa tekniklerinin benzerliği araştırılmıştır. Eski Türklerdeki birkaç inanç motifiyle Afyonkarahisar ve civar bölgelerindeki ocakların tarihsel süreçte Şamanlardaki bu inanç motifleriyle olan benzerliği ele alınmıştır. Kökleri eskiye dayanan bu tedavi tekniklerinin Anadolu’da hangi şekillerde devam ettirildiği gözler önüne serilmiştir. Elde edilen bilgiler ve ürünlerle eski Türklerdeki inançlar değerlendirilmiş ve mukayeseli bir sonuç ortaya çıkartılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Şifâ, Şamanizm, Hastalık, Afyonkarahisar, Halk hekimliği, Ocak

Kaynakça

• ACIPAYAMLI, Orhan, “Acıpayam’da Halk Hekimliği”, Antropoloji Dergisi, Sayı: 11, 1978, s. 11-16.
• ALTINAY, Ramazan - Dağdeviren, Habibe Ceren, “Ortaçağ’da Kadının Sağaltım Uygulamalarında Şaman (İyi) ve Cadı (Kötü) Olarak Temsili”, Millî Folklor, Cilt: 17, Sayı: 136, 2022, s. 48-59.
• BAYAT, Fuzuli, Türk Kültüründe Kadın Şaman, Ötüken Neşriyat, İstanbul 2012.
• BAYSAN, Münire, “Kütahya ve Çevresinde Sağaltma Ocakları ve Yapılan Tedaviler”, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Özel Sayı-Kasım 2014, s. 77-83.
• BEYDİLİ, Celal. Türk Mitolojisi Ansiklopedik Sözlük, (çev. Eren Ercan), Yurt Kitap-Yayın, Ankara 2004.
• BORATAV, Pertev Naili, 100 Soruda Türk Folkloru, Gerçek Yayınevi, İstanbul 1994.
• BULUÇ, Saadettin, Makaleler, (haz. Zeynep Korkmaz), Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 2018.
• DAĞLI, Hacı, “Âşık Edebiyatında Bade İçme Motifi ve Şamanizmdeki Benzerliği”, Avrupa Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, Cilt: 5, Sayı: 12, 2018, s. 898-908. Dilek, İbrahim, “Türk Mitolojisi”. Türk Kültürü El Kitabı, (ed.: İhsan Çapcıoğlu - Hayati Beşirli), Grafiker Yayınları, Ankara 2015, s. 267-302.
• DURMA, Abdülhalim, Evliyalar Şehri Afyonkarahisar, Kişisel Yayınlar, Amasya 2009.
• DUVARCI, Ayşe, “Halk Hekimliğinde Ocaklar”, Millî Folklor Dergisi, 7,(1992), 34-38.
• ELIADE, Mircae. Şamanizm İlkel Esrime Teknikleri, (çev. İsmet Birkan), İmge Kitabevi, Ankara 2006.
• GÜNGÖR, Engin, “Bozkır Türk Kültüründe Mitolojik Demir ve Kutsal Efendileri (Demirciler)”, Ortaçağ Araştırmaları Dergisi, Cilt: IV, Sayı: II, Aralık 2021, s. 235-243.
• GÜNGÖR, Harun, “Şamanizm”, Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi, Cilt: 38, TDV Yayınları, İstanbul 2010, s. 325-328.
• İNAN, Abdülkadir, “Müslüman Türklerde Şamanizm Kalıntıları”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt: 1, Sayı: 4, 1952, s. 19-30.
• İNAN, Abdülkadir, Makaleler ve İncelemeler, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1987.
• KAPLAN, Melike, “Geleneksel Tedavi Pratikleri ve Uygulayıcıları: Kadın Şifacılar”, Millî Folklor, Sayı: 108, 2015, s. 189-196.
• KARA DÜZGÜN, Ülkü. “Türk Mitolojisinde Ateş Kültü”. Türk Mitolojisine Giriş, (ed.: Fatma Ahsen Turan - Meral Ozan), 3. Baskı, Gazi Kitabevi, Ankara, 2017, s. 147-160.
• KARANFİL GÜLDEMİR, Münevver, Afyon-Bolvadin ve Çevresi Halk İnanışları ve Uygulamaları, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İzmir 2000.
• KAYA, Muharrem, “Eski Türk İnanışlarının Türkiye’deki Halk Hekimliğindeki İzleri”, Folklor/Edebiyat, Cilt: 7, Sayı: 25, 2001, s. 199-218. KIRCI, Emine (1998). “Türk Kültüründe Ateşle İlgili İnanışlar”. Folkloristik: Prof. Dr. Dursun Yıldırım Armağanı, (ed.: Metin Özarslan - Özkul Çobanoğlu), Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s. 398–407.
• KÖPRÜLÜ, M. Fuad, “Türk-Moğol Şamanizminin Tasavvufî İslâm Tarikatları Üzerindeki Etkisi”, (çev. Ferhat Tamir), Bilig Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı: 1, 1996, s. 1-8. ÖGEL, Bahaeddin, Türk Mitolojisi (Kaynakları ve Açıklamaları ile Destanlar), Cilt: 1, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1989.
• ÖGEL, Bahaeddin, Türk Mitolojisi II, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1995
• ÖNGEL, Gülnur, Denizli Halk Hekimliğinde Ocaklar, Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Denizli 1997.
• ÖZDEMİR, Hasan Hilmi, Bir Allah Dostu Bolvadinli Yörükzâde Ahmet Fevzi Özdemir, Uçurtma Yayınları, İstanbul 2013.
• PERRİN, Michel, Şamanizm, (çev.: Bülent Arıbaş), İletişim Yayınları, İstanbul 2011.
• POLAT, İrfan, “Kurşun Dökme Geleneği ve Ateş Kültü İle İlişkisi”, Akademik MATBUAT, Cilt: 4, Sayı: 1, Haziran 2020, s.11-26.
• RUDENKO, Sergey İvanoviç, Başkurtlar, (çev. Roza Kurban-İklil Kurban), Kömen Yayınları, Konya 2001.
• SALTIK ÖZKAN, Tuğba, “Geleneksel Tıpta İyileşmenin İnanç Boyutu Üzerine Kuramsal Yaklaşımlar: Psikosomatik Tıp, Plasebo Etkisi ve Kuantum İyileşme”, Millî Folklor, Sayı: 95, 2012, s. 307-314.
• SARI, İbrahim, Şaman Türkleri, Net Medya Yayıncılık, Antalya 2016.
• TANYU, Hikmet, Türklerde Taşla İlgili İnançlar, Kültür ve Turizm Bakanlığı, Ankara 1987.
• TOPAL, Ayşe, Afyon İline Bağlı Sultandağı İlçesi Monografisi, Nevşehir Hacı Bektaş-ı Velî Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Nevşehir 2020.
• TORAMAN, Ali, “Türk Mitolojisinde Ateş Kültü ve Amasya’daki İzleri”. Amasya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi (ASOBİD). Amasya Özel Sayısı, 2002, s. 11-26.