Fen ve Teknoloji Öğretmenlerinin Mesleki Tükenmişliğini Etkileyen Değişkenlerin İncelenmesi

Yıl 2016, Cilt: 17 Sayı: 3, 22 - 40, 08.10.2016

İlda Özdemir Dilber Polat

Öz

Bu çalışma fen ve teknoloji öğretmenlerinin mesleki tükenmişliklerine etki eden demografik özellikleri, öz-yeterlik ve yetkinlik değişkenlerini incelemeyi, bu değişkenler arasındaki ilişkiyi ve bu değişkenlerin birbirini açıklama derecesini ortaya çıkarmayı amaçlamaktadır. Çalışma grubunu Zonguldak’ta bulunan devlet ortaokullarında görev yapan 51 fen ve teknoloji öğretmeni oluşturmaktadır. Araştırmada tarama (survey) modeli kullanılmıştır. Verilere tek faktörlü varyans analizi (ANOVA) , basit korelasyon ve çoklu doğrusal regresyon uygulanmıştır. ANOVA uygulamasında “kıdem”, “mesleki geleceğe ilişkin düşünceler” değişkenlerine göre gruplar bakımından tükenme puanları arasında anlamlı bir farklılık yokken; “meslek seçme nedeni” ne göre tükenme puanları arasında anlamlı bir farklılık olduğu görülmüştür. Mesleği ekonomik sebeplerle seçenlerin, mesleği sevdiği için seçenlerden daha çok tükendiği; mesleği toplumsal nedenlerle seçenlerin, mesleği sevdiği için seçenlerden daha çok tükendiği ve mesleği ekonomik sebeplerden seçenlerin, başka iş bulamadığından mesleği seçenlere göre daha çok tükendiği tespit edilmiştir. Basit korelasyon uygulamasında, yetkinlik ile toplam tükenme arasında orta düzeyde, negatif ve anlamlı bir ilişki; performansa güven ile toplam tükenme arasında orta düzeyde, negatif ve anlamlı bir ilişki bulunmuştur. Çoklu doğrusal regresyon analiz sonuçlarına göre regresyon performansının “duygusal tükenme” için yaklaşık %30; “duyarsızlaşma” için yaklaşık %38; “kişisel başarı” için yaklaşık %29; “yetkinlik” için yaklaşık %58 olduğu tespit edilmiştir. Son olarak sonuçlar literatür ışığında tartışılmış ve bazı önerilerde bulunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Fen ve Teknoloji Öğretmeni, Mesleki Tükenmişlik, Öz-yeterlik, Yetkinlik.

Examining of Acting on Science and Technology Teacher’s Professional Burnout Variables

Öz

This study aims at investigating variables such as demographic, self-efficacy and competence that affect burnout of science and technology teachers; discovering relationship between these variables and revealing each other degree of explanation of these variables. Working group consists of 51 science teachers who work in Zonguldak. Survey model was used in the study. Single factor variance analysis (ANOVA), simple correlation and multiple linear regression were applied. In ANOVA application, although there isn’t a meaningful difference between “total burnout” means for “retirement”, “considerations concerning professional future” variables in terms of groups; there is a meaningful difference between “total burnout” means for reason of the teaching profession choosing variable. It was found that those who chose the profession for economic reasons exhausted more than who chose the teaching profession because of profession love; those who chose the profession for social reasons exhausted more than who chose the teaching profession because of profession love and those who chose the profession for economic reasons exhausted more than who chose teaching profession because he/she cannot find another job. There is intermediate level, negative and significant relationship between competence and total burnout; there is intermediate level, negative and significant relationship between confidence to performance and total burnout in correlation application. According to multiple linear regression analyze results, performance of regression is about 30% for “emotional exhaustion”, is about 38% for “depersonalization”, is about 29% for “personal success” and is about 58% for “competence”. Finally findings were discussed in the light of the related body of literature and some suggestions were made.

Anahtar Kelimeler

cience and Technology Teachers, Professional Burnout, Self-efficacy, Competence.

Kaynakça

• Acun, M. (2010). Bazı değişkenlere göre biyoloji öğretmenlerinin mesleki tükenmişlik düzeylerinin incelenmesi. Yüksek Lisans Tezi, Dicle Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Diyarbakır.
• Adiloğulları, G. E. (2013). Beden Eğitimi Öğretmenlerinin Duygusal Zeka ile Mesleki Tükenmişlik Düzeyleri Arasındaki İlişkinin İncelenmesi. Yüksek Lisans Tezi, Kahramanmaraş Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Kahramanmaraş.
• Alkan, E. (2011). Yıldırma (mobbing) davranışlarının beden eğitimi ve spor öğretmenlerinin tükenmişliği üzerine etkisi. Yüksek Lisans Tezi, Balıkesir Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Balıkesir.
• Aslan, N. (2009). Kars ili ilköğretim okullarında görev yapan öğretmenlerde mesleki tükenmişlik düzeyi. Yüksek Lisans Tezi, Kafkas Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kars.
• Avşaroğlu, S., Deniz, E. ve Kahraman, A. (2005). Teknik öğretmenlerde yaşam doyumu iş doyumu ve mesleki tükenmişlik düzeylerinin incelenmesi. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 14, 115-129.
• Balkıs, M., Duru, E., Buluş, M. ve Duru, S. (2011). Tükenmişliğin öğretmen adayları arasındaki yaygınlığı, demografik değişkenler ve akademik başarı ile ilişkisi. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, (29), 151-165.
• Baloğlu N. ve Karadağ, E. (2008). Öğretmen yetkinliğinin tarihsel gelişimi ve ohio öğretmen yetkinlik ölçeği: türk kültürüne uyarlama, dil geçerliği ve faktör yapısının incelenmesi. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, (56), 571-606.
• Bandura, A. (1982). Self-efficacy mechanism in human agency. American Psychologist, 37 (2), 122-147.
• Barut, E. (2011). İlköğretim II. kademe sosyal bilgiler öğretmenlerinin öz-yeterliklerinin çeşitli değişkenler açısından incelenmesi (Ankara ili örneği). Yüksek Lisans Tezi, Niğde Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Niğde.
• Başol, G. ve Altay, M. (2009). Eğitim yöneticisi ve öğretmenlerin mesleki tükenmişlik düzeylerinin incelenmesi. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 15 (58), 191-216.
• Besler, E. (2006). Mesleki ve teknik eğitim kurumlarında görev yapan öğretmenlerde tükenmişliğin incelenmesi. Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Büyüköztürk, Ş. (2014). Sosyal bilimler için veri analizi el kitabı: istatistik, araştırma deseni spss uygulamaları ve yorum. Ankara: Pegem Akademi.
• Cantrell, P., Young S. ve Moore, A. (2003). Factors affecting science teaching efficacy of preservice elementary teachers. Journal of Science Teacher Education. 14 (3), 177-192.
• Cemaloğlu N. ve Erdemoğlu Şahin, D. (2007). Öğretmenlerin mesleki tükenmişlik düzeylerinin farklı değişkenlere göre incelenmesi. Kastamonu Eğitim Dergisi , 15 (2), 465-484.
• Coşkun, M. K. (2012). Din kültürü ve ahlak bilgisi öğretmenlerinin tükenmişlik düzeylerinin çeşitli değişkenlere göre incelenmesi. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 12 (1), 101-113.
• Çam, O. (1991). Hemşirelikte tükenmişlik sendromunun araştırılması. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ege Üniversitesi, İzmir.
• Çam, O. (1992). Tükenmişlik envanterinin geçerlilik ve güvenilirliğinin araştırılması: Serbest bildiri raporu. VII. Ulusal Psikoloji Kongresi: Ankara.
• Çelikkaleli, Ö. (2011). Yetişkin eğitimcisi öğretmenlerin tükenmişlik ve mesleki yetkinliklerinin incelenmesi. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 3 (4), 38-53.
• Çiçek Sağlam, A. (2011). Akademik personelin sosyo-demografik özelliklerinin tükenmişlik düzeyleri ile ilişkisi. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 8 (15), 407-420.
• Deryakulu, D. (2005). The examination of computer teachers’ levels of burnout. Eurasian Journal of Educational Research, 19, 35-53.
• Dincerol, C. (2013). Tükenmişlik sendromunun mesleki tükenmişlik ve iş tükenmişliği açısından incelenmesi: öğretmenler üzerinde bir uygulama. Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Erdemoğlu Şahin, D. (2007). Öğretmenlerin mesleki tükenmişlik düzeyleri (ankara ili ilköğretim ve ortaöğretim okulları örneği. Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Evers, W. J. G. ve Tomic, W. (2003). Students’ perceptions of the ıncidence of burn-out among their teachers. Research in Education, 1-15.
• Gençtürk, A. (2008). İlköğretim okulu öğretmenlerinin öz-yeterlik algıları ve iş doyumlarının çeşitli değişkenler açısından incelenmesi. Yüksek Lisans Tezi, Zonguldak Karaelmas Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Zonguldak.
• Gündoğdu, G. B. (2013). Sınıf öğretmenlerinin iş doyumu ve mesleki tükenmişlik düzeyleri üzerine bir çalışma: mersin ili örneği. Yüksek Lisans Tezi, Çağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Mersin.
• Hock, R. R. (1985). Professional burnout among public school teachers. Educational Resources Information Center (ERIC), 3-59.
• İkiz, F. E. (2010). Psikolojik danışmanların tükenmişlik düzeylerinin incelenmesi. Ahi Evran Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 11 (2), 25-43.
• Karabıyık Özipek, A. (2006). Ortaöğretim okullarında görev yapan öğretmenlerde mesleki tükenmişlik düzeyi ve nedenleri. Yüksek Lisans Tezi, Trakya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Edirne.
• Karahan, Ş. (2008). Özel eğitim okullarında çalışan eğitimcilerin özyeterlik algılarının ve tükenmişlik düzeylerinin incelenmesi. Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Karasar, N. (2014). Bilimsel araştırma yöntemi, Ankara: Nobel Yayın.
• Kaya, V. H., Polat, D. ve Karamüftüoğlu, İ. O. (2012). Öğretmen adaylarının fen ve teknoloji öğretimine yönelik öz yeterlik ölçeği geliştirme çalışması, X. Ulusal Fen Bilimleri ve Matematik Eğitimi Kongresi, 27- 30 Haziran 2012, Niğde Üniversitesi, Niğde /TÜRKİYE.
• Kayabaşı, Y. (2008). Bazı değişkenler açısından öğretmenlerin mesleki tükenmişlik düzeyleri. Sosyal Bilimler Dergisi, 20, 191-212.
• Kırılmaz, A. Y. ve Çelen, Ü.; Sarp, N. (2003). İlköğretim’de çalışan bir öğretmen grubunda “tükenmişlik durumu” araştırması. İlköğretim-Online, 2 (1): 2-9.
• Leiter, M. P. ve Maslach, C. (1988). The impact of interpersonal environment on burnout and organizational commitment. Journal of Organizational Behavior, 9, 297-308.
• Maraşlı, M. (2005). Bazı özelliklerine ve öğrenilmiş güçlülük düzeylerine göre lise öğretmenlerinin tükenmişlik düzeyleri. Türk Takipleri Birliği Mesleki Sağlık ve Güvenlik Dergisi, 27-33.
• Maslach, C. ve Leiter, M. P. (1997). The truth about burnout: how organizations cause personal stress and what to do about it. San Francisco: Jossey-Bass.
• Maslach, C., Leiter, M. P. ve Jackson, S. E. (2012). Making a significant difference with burnout interventions: researcher and practitioner collaboration. Journal of Organizational Behavior, J. Organiz. Behav., 33, 296–300.
• Maslach, C.; Jackson, S. E. (1981). The measurement of experienced burnout. Journal of Occupational Behaviour, 2, 99-113.
• Otacıoğlu, S. G. (2008). Müzik öğretmenlerinde tükenmişlik sendromu ve etkileyen faktörler. İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 9 (15), 103–116.
• Özcan, T. (2008). Pendik bölgesinde görev yapan öğretmenlerin tükenmişlik düzeylerinin bazı demografik değişkenler açısından incelenmesi. Yüksek Lisans Tezi, Yeditepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Özdoğan, H. (2008). Beden eğitimi öğretmenlerinde mesleki tükenmişlik. Yüksek Lisans Tezi, Cumhuriyet Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Sivas.
• Özkan, Ş. Y. (2007). Niğde ilinde görevli beden eğitimi öğretmenlerinin mesleki tükenmişlik düzeylerinin araştırılması. Yüksek Lisans Tezi, Niğde Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Niğde.
• Peker, R. (2002). Anaokulu, ilköğretim ve lise öğretmenlerinde mesleki tükenmişliğin bazı değişkenlere göre incelenmesi. Uludağ Üniversitesi, Eğitim Fakültesi Dergisi, 15 (1), 319-331.
• Punch, K. F. (2014). Sosyal araştırmalara giriş nitel ve nicel yaklaşımlar, Ankara: Siyasal Kitabevi.
• Saylam Kırcıoğlu, Ç. (2009). Sınıf öğretmenlerinin müzik dersi öğretimine ilişkin bilgi düzeyleri, öz yeterlilik algıları ile tutumlarının belirlenmesi. Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Çanakkale.
• Türkçarpar, Ü. (2011). Beden eğitimi öğretmenlerinin farklı değişkenlere göre tükenmişlik düzeylerinin incelenmesi, TSA, 15 (3), 135-146.
• Türker, P. (2007). İlköğretim 1. kademe öğretmenlerinde algılanan problem davranış düzeyleri ve bazı sosyo demografik değişkenlere göre tükenmişliğin incelenmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Çukurova Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Adana.
• Yılmaz, B. (2010). Resmi ve özel ilköğretim okullarındaki sınıf öğretmenlerinin tükenmişlik düzeylerinin incelenmesi, Yüksek Lisans Tezi, Uludağ Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Bursa.
• Yüksel, B. (2009). Özel eğitim ve genel eğitim öğretmenlerinin tükenmişliklerine etki eden değişkenlerin irdelenmesi. Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.