Ortaokul Matematik Öğretmenlerinin Tükenmişliklerinin Yordayıcısı Olarak Okul İklimi ve Örgütsel Bağlılık

Yıl 2022, Cilt: 23 Sayı: 1, 599 - 620, 30.04.2022

Oktay Dönük , Recep Bindak

https://doi.org/10.17679/inuefd.1080283

Cited By: 3

Öz

Bu çalışmada ortaokul matematik öğretmenlerinin tükenmişlik düzeyleri ile okul iklimi algıları ve örgütsel bağlılıkları arasındaki ilişkiler incelenmiştir. Çalışmada ilişkisel tarama modeli kullanılmıştır. Çalışma grubunu, 2016-2017 ve 2017-2018 eğitim-öğretim yıllarında Malatya ilindeki ortaokullar ve imam hatip ortaokullarında görev yapan toplam 312 ortaokul matematik öğretmeni oluşturmuştur. Veri toplama aracı olarak kişisel bilgi formu ile birlikte 22 maddeden oluşan Maslach Tükenmişlik Ölçeği (MBI), 9 maddeden oluşan okul iklimi algısı ölçeği (SC) ve 15 maddeden oluşan örgütsel bağlılık ölçeği (OC) kullanılmıştır. Çalışmanın bağımlı değişkeni olan tükenmişlik, Maslach Tükenmişlik Ölçeği (MBI) ile ölçülmüştür. Maslach tükenmişlik ölçeği 3 alt boyuttan oluşmaktadır; duygusal tükenme (9 madde), duyarsızlaşma (5 madde) ve kişisel başarısızlık (8 madde). Veriler SPSS 22 paket programı kullanılarak analiz edilmiştir. Verilerin analizinde bağımsız gruplar t test, tek yönlü varyans analizi ve çoklu lineer regresyon analizi kullanılmıştır. Araştırmanın bulgularına göre ortaokul matematik öğretmenlerinin tükenmişlik, duygusal tükenme, duyarsızlaşma ve kişisel başarısızlık düzeylerin düşük olduğu ve tükenmişlik düzeyleri ile örgütsel bağlılıkları ve okul iklimi algıları arasında anlamlı ilişkiler olduğu görülmüştür. Bu ilişkiler; ortaokul matematik öğretmenlerinin duygusal bağlılık ve okul iklimi algıları onların tükenmişliklerini negatif yönde, devam bağlılıkları ise onların tükenmişliklerini pozitif yönde yordadığını göstermektedir. Ayrıca duygusal bağlılık, devam bağlılığı ve okul iklimi değişkenleri birlikte tükenmişlik değişkenindeki varyansın %19’unu açıklamaktadır.

Anahtar Kelimeler

eğitim bilimleri, matematik öğretmenleri, tükenmişlik, okul iklimi algısı, örgütsel bağlılık

Kaynakça

• Akgül, Z. (2014). Örgütsel bağlılık ve tükenmişlik arasındaki ilişkinin matematik öğretmenlerinin algılarına göre incelenmesi. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Cumhuriyet Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Aksanuklu, P. (2018). Okul yöneticilerinin örgütsel bağlılıklarıyla tükenmişlik düzeyleri arasındaki ilişkinin incelenmesi. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Mersin Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Allen, N. J., & Meyer, J. P. (1990). The measurement and antecedents of affective, continuance and normative commitment to the organization. Journal of Occupational Psychology, 63(1), 1-18. https://doi.org/10.1111/j.2044-8325.1990.tb00506.x
• Amasralı, A. (2016). Ortaokul ve lise matematik öğretmenlerinin örgütsel sinizm tutumları ile mesleki tükenmişlik düzeyleri arasındaki ilişki. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Aşık, B. (2017). İstanbul ili Küçükçekmece ilçesine bağlı ortaokullarda görev yapan branş öğretmenlerinin tükenmişlik düzeylerinin bazı değişkenlere göre incelenmesi. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Sakarya Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Aydoğan, O. (2008). İş stresinin tükenmişlik ve örgütsel bağlılıkla ilişkisi: Kamu sektöründe bir uygulama. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Kara Harp Okulu, Savunma Bilimleri Enstitüsü.
• Bayat, S. (2015). Okulların örgüt ikliminin öğretmenlerin tükenmişlik düzeyine etkisi. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Fırat Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Canlı, S. (2016). Okul müdürlerinin öğretmenlere güveninin okul iklimine etkisi. (Yayınlanmış Doktora Tezi). İnönü Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Canlı, S., Demirtaş, H., & Özer, N. 2018. Okul iklimi ölçeğinin geçerlik ve güvenirlik çalışması. İlköğretim Online, 17(4), 1797-1811. https://doi.org/10.17051/ilkonline.2019.506842
• Çelik, F. (2016). Özel eğitim alanında çalışan öğretmenlerde tükenmişlik (Adıyaman ili örneği). (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Türk Hava Kurumu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Çelik, M. (2017). Rehber öğretmenlerin tükenmişlik düzeylerinin bazı değişkenler açısından incelenmesi (Diyarbakır ili örneği). (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Toros Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Çil, F. (2016). Bilgisayar öğretmenlerinin tükenmişlik düzeylerinin bazı değişkenler açısından incelenmesi. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Okan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Çolak, Y. (2017). İlkokul ve ortaokullarda görev yapan yönetici ve öğretmenlerin tükenmişlik düzeylerinin incelenmesi. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Gaziantep Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Droogenbroeck, F.V., Spruyt, B., & Vanroelen, C. (2014). Burnout among senior teachers: Investigating the role of work- load and interpersonal relationships at work. Teaching and Teacher Education, 43, 99-109. http://dx.doi.org/10.1016/j.tate.2014.07.005
• Durak, H.Y., ve Seferoğlu, S.S. (2017). Öğretmenlerde tükenmişlik duygusunun çeşitli değişkenler açısından incelenmesi. GEFAD, 37(2): 759-788
• Ereş, F. (2017). Mesleki tükenmişlik. Servet Özdemir ve Necati Cemaloğlu (Ed.), Örgütsel davranış ve yönetimi içinde (s.528-551). PegemA.
• Ergin, C. (1992). Akademisyenlerde tükenmişlik ve çeşitli stres kaynaklarının incelenmesi, Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 12, 37-50.
• Erken, A.S. (2018). Lise öğretmenlerinin duygusal emek davranışları ile tükenmişlik düzeyleri arasındaki ilişkinin incelenmesi. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Ertürk, E., & Keçecioğlu, T. (2012). Çalışanların iş doyumları ile mesleki tükenmişlik düzeyleri arasındaki ilişkiler: Öğretmeler üzerine örnek bir uygulama. Ege Akademik Bakış, 12(1), 41-54.
• Evci, N, (2017). Sosyal bilgiler öğretmenlerinin tükenmişlik nedenlerine yönelik öz algı düzeylerinin incelenmesi (Amasya ili örneği). (Yayınlanmış yüksek lisans tezi). Amasya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Freudenberger, H.J. (1974). Staff burnout. Journal of SociaI Issues. 11(3), 273-282. https://doi.org/10.1111/j.1540-4560.1974.tb00706.x
• Girgin, G., & Baysal, A. (2005). Tükenmişlik sendromuna bir örnek: zihinsel engelli öğrencilere eğitim veren öğretmenlerin mesleki tükenmişlik düzeyi. TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni. 4(4), 172-187.
• Göksal, S. (2018). Matematik öğretmenlerinin algıladıkları okul iklimi ve tükenmişlik düzeyleri arasındaki ilişki. (Yayınlanmış yüksek lisans tezi). İstanbul Kültür Üniversitesi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Göktepe, A. K. (2016). Tükenmişlik sendromu. Nesil.
• Güneş, Ç. (2014). Öğretmen tükenmişliği ve örgütsel sosyalleşme: Türkiye’deki İngilizce öğretmenleri örneklemi. (Yayınlanmış yüksek lisans tezi). Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Hakanen, J. J., Bakker, A. B., & Shaufeli, W. B. (2006). Burnout and work engagement among teachers. Journal of School Psychology, 43, 495-513. https://doi.org/10.1016/j.jsp.2005.11.001
• Kapar, G. (2016). Lise öğretmenlerinin mesleki tükenmişlik ve iş doyumu düzeyleri üzerine bir çözümleme: Van örneği. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Karasar, N. (2012). Bilimsel araştırma yöntemleri (24. Baskı). Nobel Yayınları.
• Kayış, M. (2016). Fen ve teknoloji öğretmenlerinin tükenmişlik düzeylerinin bazı değişkenler açısından incelenmesi (İstanbul ili Kadıköy, Ataşehir ve Sancaktepe ilçeleri Örneği). (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Yeditepe Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Kelgökmen, A. H., Uzunöz, F. S., & Demirhan, G. (2016). Beden eğitimi öğretmenlerinin tükenmişlik düzeylerinin saptanması ve karşılaştırılması. Kastamonu Eğitim Dergisi, 24(3) 1503-1516.
• Kırılmaz, A., Çelen, Y., & Sarp, N. (2000). İlköğretim’de çalışan bir öğretmen grubunda tükenmişlik durumu araştırması. Ankara Üniversitesi Sağlık Eğitim Fakültesi, 2(1), 2-9.
• Maslach, C., & Jackson, S. E. (1981). The measurement of experienced burnout. Journal of Organizational Behavior, 2(2), 99-113. https://doi.org/10.1002/job.4030020205
• Maslach, C., & Leiter, M. P. (2008). Early predictors of job burnout and engagement. Journal of Applied Psychology, 93, 498-512. https://doi.org/10.1037/0021-9010.93.3.498
• Maslach, C., Leiter, M.P., & Jackson, S.E. (2012). Making a significant difference with burnout interventions: Researcher and practitioner collaboration. Journal of Organizational Behavior, 33, 296-300.https://doi.org/10.1002/job.784
• Maslach, C., Schaufeli, W.B., & Leiter, M.P. (2001). Job burnout. Annual Review of Phsycology, 52, 397-422. https://doi.org/10.1146/annurev.psych.52.1.397
• McMurray, A. J., Scott, D. R., & Pace, R. W. (2004). The relationship between organizational commitment and organizational climate in manufacturing. Human Resource Development Quarterly, 15(4), 473-488. https://doi.org/10.1002/hrdq.1116
• Meyer, J. P., & Allen, N. J. (1997). Commitment in the workplace: Theory, research and application. Sage Publications.
• Mistan, B. (2017). Özel eğitim kurumlarında çalışan öğretmenlerin iş doyumu ve mesleki tükenmişlik düzeylerinin bazı değişkenler açısından incelenmesi. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Necmettin Erbakan Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Mitchell, M. M., Bradshaw, C. P., & Leaf, P. J. (2010). Student and teacher perceptions of school climate: A multilevel exploration of patterns of discrepancy. Journal School Health, 80(6), 271-279. https://doi.org/10.1111/j.1746-1561.2010.00501.x
• Monte, P. G., & Ferraz, F. H. (2013). Psychometric properties of the “Spanish Burnout Inventory” among employees working with people with intellectual disability. Journal of Intellectual Disability Research, 57(10), 959-968. https://doi.org/10.1037/a0027883
• Özdemir, A.O. (2017). Okul iklimine ilişkin öğretmen ve müdür davranışları ile örgütsel bağlılık ilişkisinde işkolikliğin aracılık etkisi. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Dumlupınar Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Özen, G., & Mirzeoğlu N. (2006). Bir spor örgütünde çalışan spor uzmanlarının tükenmişlik ve örgütsel bağlılıklarının incelenmesi, Spor Yönetimi ve Bilgi Teknolojileri Dergisi 1(2), 12-17.
• Özkul, R., & Dönmez, B. (2019). Sınıf Yönetimi Kaygısı: Bir Ölçek Geliştirme Çalışması. İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 20(3), 673-694. https://doi.org/10.17679/inuefd.521575
• Özsoy, S., Ergül, S. & Bayık, A. (2001). Bir yüksekokul çalışanlarının kuruma bağlılık durumlarının incelenmesi. Ege Üniversitesi Hemşirelik Yüksek Okulu Dergisi 17(3), 1-16.
• Polatçı, S., & Ardıç, K. (2008). Tükenmişlik sendromu akademisyenler üzerine bir uygulama. Gazi Üniversitesi İİBF Dergisi, 10(2), 69-96.
• Schaufeli, W. B., & Salanova, M. (2007). Efficacy or inefficacy, that’s the questions: Burnout and work engagement, and their relationships with effi cacy beliefs. Anxiety, Stress and Coping, 20, 177-196). https://doi.org/10.1080/10615800701217878
• Seferoğlu, S. S., Yıldız H., & Yücel, A. Ü. (2014). Öğretmenlerde tükenmişlik: Tükenmişliğin göstergeleri ve bu göstergelerin çeşitli değişkenler açısından incelenmesi. Eğitim ve Bilim, 39(174), 348-364.
• Soykan, E. (2012). Örgütsel bağlılık ve tükenmişlik ilişkisi: Eğitim sektöründe bir uygulama. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Şahin, E. D. (2007). Öğretmenlerin mesleki tükenmişlik düzeyleri. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Şekerci, K. (2015). Birleştirilmiş sınıflarda görevli öğretmenlerin tükenmişlik düzeylerinin incelenmesi (Şanlıurfa ili örneği). (Yayınlanmış yüksek lisans tezi). Zirve Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Şenel, E., & Buluş, M. (2016). Okul öncesi öğretmenlerinde tükenmişlik döngüsü ve tükenmişlik döngüsünde öz yeterliğin aracılık rolü. Dokuz Eylül Üniversitesi Buca Eğitim Fakültesi Dergisi, (42), 1-16.
• Tabachnick, B.G., & Fidell, L.S. (2001). Using multivariate statistics (4th Ed.). Allyn & Bacon.
• Tunaboylu, M. (2015). İlkokul ve ortaokul öğretmenlerinin mesleki tükenmişlik düzeyleri (İzmir ili Torbalı ilçesi örneği). (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Okan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Ulutaşdemir, N.(2012). Kilis kent merkezinde görev yapan öğretmenlerin tükenmişlik düzeyleri ve etkileyen faktörlerin incelenmesi. (Yayınlanmamış doktora tezi). Fırat Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü.
• Wasti, S.A. (2000). Meyer ve Allen’in üç boyutlu örgütsel bağlılık ölçeğinin geçerlilik ve güvenilirlik analizi. 8.Ulusal Yönetim ve Organizasyon Kongresi. 401-410.
• Wood, T., & McCarthy, C. (2002). Understanding and preventing teacher burnout. ERIC Digest, 1-8. Yazıcı, K., & Avcı, E. (2011). Sosyal bilgiler öğretmenlerinin mesleki tükenmişlik durumlarının çeşitli değişkenlere göre incelenmesi, Pegem Eğitim ve Öğretim Dergisi, 1(4), 29-37.
• Yeğin, H. (2014). Din kültürü ve ahlâk bilgisi öğretmenlerinin tükenmişlik düzeyleri. Ekev Akademi Dergisi, 18(58): 315-332.
• Yılmaz, E. (2017). Lise öğretmenlerinde tükenmişlik, iş doyumu ve algılanan sosyal destek: Bursa ili örneği. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Nişantaşı Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Yoldaş, M.A. (2019). Ortaokul öğretmenlerinin tükenmişlik düzeyleri ile örgütsel bağlılık düzeylerinin incelenmesi. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Gaziantep Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.