THE CAREER BARRIERS FACED BY FEMALE ADMINISTRATORS AND TEACHERS

Yıl 2022, Cilt: 23 Sayı: 3, 1717 - 1755, 31.12.2022

Akif Köse , Sultan İnce

https://doi.org/10.17679/inuefd.1141438

Öz

This study is an attempt to examine the career barriers faced by female administrators and teachers. Having a qualitative research method, this study employed the phenomenological design. The working group consisted of 8 female administrators and 8 female teachers who worked in public kindergartens, primary schools, secondary schools and high schools in the central districts of Kahramanmaraş and who were chosen by the snowball sampling method. Semi-structured interviews were conducted to collect the data, audio recordings of the interviews were taken, and all of these recordings were deciphered and transferred to the electronic environment. Content analysis was used during data analysis. The researchers coded the data separately and thus, the consistency between intercoders was identified to be 94%. The results suggested that all of the female administrators and the majority of the teachers had the passion to make a career by emphasizing its necessity. While the majority of female administrators believed that they did not have the opportunity to make a career, female teachers thought vice versa. All of the female administrators mostly regarded the education administration of the Ministry of Education as the career field, and the female teachers considered the school administration as the field having a career opportunity. The most common barriers hindering career patterns were noted as having children, partners’ lack of support, role redundancy, transportation problems, financial problems, insufficient time for a career, society's negative views towards women, male-dominated social structure and long working hours. The participants offered some suggestions to increase their career opportunities as the regulation of working hours and the change in the patriarchal understanding of the society. Based on the results, this study provided various recommendations such as keeping the teachers’ professional excitement alive, improving the working conditions, making positive discrimination to facilitate the career-making processes of women, attaching importance to family education, making legal arrangements to solve the leave problem in career processes, increasing the opportunities for day care centres and extending the maternity leave periods.

Anahtar Kelimeler

Female Administrator, Female Teacher, Career, Career Barriers

Kadın Yönetici ve Öğretmenlerin Kariyer Engelleri

Öz

Bu araştırmanın amacı kadın yönetici ve öğretmenlerin kariyer engellerini incelemektir. Araştırma nitel bir çalışma olup olgubilim deseninde gerçekleştirilmiştir. Araştırmanın çalışma grubunu kartopu örnekleme yöntemiyle belirlenmiş olan ve Kahramanmaraş ili merkez ilçelerinde kamuya ait anaokulu, ilkokul, ortaokul ve liselerde görevli 8 kadın yönetici ile 8 kadın öğretmen oluşturmaktadır. Araştırma verilerini toplamak amacıyla yarı yapılandırılmış görüşmeler yapılmış, yapılan görüşmelerin ses kayıtları alınmış, bu kayıtların tamamı deşifre edilerek elektronik ortama yazılı olarak aktarılmıştır. Araştırma verileri içerik analizine tabi tutulmuştur. Araştırmacılar tarafından verilerin tamamı üzerinde iki ayrı kodlama yapılmış, yapılan karşılaştırma sonucunda kodlamalar arası tutarlılığın %94 olduğu belirlenmiştir. Araştırma sonucunda yöneticilerin tamamının ve öğretmenlerin çoğunluğunun kariyer yapma isteğine sahip oldukları ve kariyer yapmanın bir gereklilik olduğunu ifade ettikleri görülmüştür. Kadın yöneticilerin çoğunluğu kariyer yapma imkânlarına sahip olmadıklarını düşünürken, kadın öğretmenler ise bu imkâna sahip olduklarını düşünmektedirler. Kariyer yapma imkânı bulunan alanlara bakıldığında kadın yöneticilerin tamamı en fazla MEB eğitim yöneticiliğini, kadın öğretmenler ise en fazla okul yöneticiliğini kariyer yapma imkânı bulunan alanlar olarak görmektedirler. Kariyer süreçlerinde en sık karşılaşılan engeller; çocuk sahibi olmak, eşlerin destek vermemesi, rol fazlalığı, ulaşım sorunu, maddi imkânsızlıklar, kariyer için yeterli zamanın olmaması, toplumun kadına olumsuz bakışı, erkek egemen toplum yapısı ve çalışma saatlerinin uzunluğu gibi engellerdir. Katılımcıların kariyer yapma imkânlarının artmasına yönelik en çok ifade ettikleri öneriler ise çalışma saatlerinin düzenlenmesi ve toplumdaki ataerkil anlayışın değişmesi olmuştur. Araştırma sonuçlarına dayalı olarak öğretmenlerin mesleki heyecanlarının zinde tutulması, çalışma koşullarının iyileştirilmesi, kadınlara kariyer yapma süreçlerini kolaylaştırıcı pozitif ayrımcılık yapılması, aile eğitimlerine önem verilmesi, kariyer süreçlerinde yaşanan izin probleminin çözümüne yönelik yasal düzenlemelerin yapılması, çocuk bakımına ilişkin kreş imkânlarının artırılması ve doğum izin sürelerinin uzatılması önerileri getirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kadın Yönetici, Kadın Öğretmen, Kariyer, Kariyer Engelleri

Kaynakça

• Abdalla, I.A. (2015). Career Facilitators and Barriers of Arab Women Senior Executives. International Journal of Business and Management, 10(8), 218-232. http://dx.doi.org/10.5539/ijbm.v10n8p218.
• Akbaş, G. & Korkmaz, L. (2017). Kadın Yöneticiler: Görünmez Engellerin Gölgesinde Yükselme Çabası. İş ve İnsan Dergisi, 4(2), 73-86.
• Akın Acuner, Ş. (2019). Kadın Çalışanların Kariyer Geliştirme Sürecinde Karşılaştıkları Sorunlar. UİİİD-IJEAS, 2019(23), 35-52. doi: 10.18092 / ulikidince.456582.
• Akpinar-Sposito, C. (2013). Career barriers for women executives and the Glass Ceiling Syndrome: the case study comparison between French and Turkish women executives. Social and Behavioral Sciences, 75(2013), 488-497. https://doi.org/10.1016/j.sbspro.2013.04.053.
• Aksöz, F. & Eroğlu Durkal, M. (2021). Çalışma Hayatında Kadınların Karşılaştıkları Sorunlar: Kayseri İlinde Çalışan Kadın Öğretmenler Üzerine Bir Araştırma. Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Sayı: 59, 141-176.
• Aksu, A., Çek, F. ve Şenol, B. (2013). Kadınların Müdür Olmalarının Önündeki Cam Tavan ve Cam Tavanı Aşma Stratejilerine İlişkin İlköğretim Okulu Müdürlerinin Görüşleri. Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 25: 133-160.
• Aktan, O. (2020). Öğretmenlerin kariyer gelişimi açısından lisansüstü eğitimin değerlendirilmesi. Yükseköğretim ve Bilim Dergisi, 10(3), 596-607. https://doi.org/10.5961/jhes.2020.419
• Alabaş, R., Kamer, T. Ve Polat, Ü. (2012). Öğretmenlerin Kariyer Gelişimlerinde Lisansüstü Eğitim: Tercih Sebepleri ve Süreçte Karşılaştıkları Sorunlar. E-Uluslararası Eğitim Araştırmaları Dergisi, 3(4), 89-107.
• Akyüz Ünlü, B. (2014). Kadınların Kariyer Engelleri İle Kariyer Tatmini ve Yaşam Doyumu İlişkisi [Yüksek lisans tezi]. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi.
• Başbakanlık Kadının Statüsü Genel Müdürlüğü. Toplumsal Cinsiyet Eşitliği Ulusal Eylem Planı 2008-2013. http://www.ceidizleme.org/ekutuphaneresim/dosya/502_1.pdf adresinden 16 Nisan 2022 tarihinde alınmıştır.
• Baz, D. & Aslan, A.E. (2021). Üst Düzey Kadın Yöneticilerin Kariyer Engellerinin İncelenmesi. Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi, 18(41), 3505-3533.
• Bilkay, T.A. (2017). Çalışan Kadınların Kariyer Engelleri ve Cam Tavan Sendromu Algılamalarının İş Motivasyonlarına Etkilerini Belirlemeye Yönelik Bir Araştırma: Sağlık Bakanlığı Merkez Teşkilatı Örneği [Yüksek lisans tezi]. Gazi Üniversitesi.
• Bural, F. (2021). Akademide Kadın Olmak: Kariyer Deneyimleri Bağlamında Bir Araştırma [Yüksek lisans tezi]. Alanya Alaaddin Keykubat Üniversitesi.
• Ceylan, E., Özdoğan Özbal, E., Sever, M. ve Boyacı, A. (2020). Türkiye’deki Öğretmen ve Okul Yöneticilerinin Görüşleri, Öğretim Koşulları: TALIS 2018 Öğretmen ve Okul Yöneticileri Yanıtları Analizi. Ankara: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Çakır, İ. (2019). Türkiye’deki Üniversitelerde Kadın İşgücü ve Bartın Üniversitesi’ndeki Kadın Akademisyenler Üzerine Bir Araştırma [Yüksek lisans tezi]. Bartın Üniversitesi.
• Çavuşoğlu, S. (2021). Bir Kadının Topuk Sesleri: Cam Tavan Sendromu Yönüyle Bir Film Analizi. İş ve İnsan Dergisi, 8(2), 239-255.
• Çetinsağ, İlknur & Metin Aksoy (2020). “Feminizmin Tarihsel Dönüşümü ve Uluslararası İlişkilerde Güç Kavramına Yaklaşımı”, Global Journal of Economics and Business Studies, 9(18), 208-217.
• ÇYDD (Çağdaş Yaşamı Destekleme Derneği), Baba Beni Okula Gönder ve Kardelenler Projesi. https://www.cydd.org.tr. adresinden 12 Nisan 2022 tarihinde alınmıştır.
• DİSK-AR (Türkiye Devrimci İşçi Sendikaları Konfederasyonu Araştırma Dairesi, 2018, Mart 7). Türkiye’de Kadın İşçi Gerçeği: Daha Fazla Ayrımcılık, Düşük Ücret, Güvencesiz İstihdam. http://arastirma.disk.org.tr/?p=2439 adresinden 14 Nisan 2022 tarihinde alınmıştır.
• Durmaz, Ş. (2016). İşgücü piyasasında kadınlar ve karşılaştıkları engeller. Ahi Evran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2(3), 37-60.
• Elçi, E. (2011). Türkiye'de "Kadın Olmak" Söylemi: Kadınlarla Yapılmış Bir Söylem Çalışması. Psikoloji Çalışmaları Dergisi, 31 (2011) 1-28.
• Erdinç, B. (2021). Materyalist Feminizm ve Uluslararası İlişkiler. Ekonomi ve Yönetim Araştırmaları Dergisi, 10(1), 30-55.
• ERG (Eğitim Reformu Girişimi, 2007, Nisan 5), Eğitimde ve Eğitimle Toplumsal Cinsiyet Eşitliği. https://www.egitimreformugirisimi.org/egitimde-ve-toplumsal-katilimda-cinsiyet-esitliginin-saglanmasi-projesi-yayinlari/ adresinden 16 Mart 2022 tarihinde alınmıştır.
• Eroğlu Toraman, B. (2011). Eğitim Örgütlerinde Kadınların Yönetsel Konuma Yükselmelerinde Cam Tavan Etkisi [Yüksek lisans tezi]. Gaziosmanpaşa Üniversitesi.
• Gündüz, Y. (2010). Öğretmen Algılarına Göre Kadın Öğretmenlerin Kariyer Engellerinin İncelenmesi. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Dergisi, 10(1), 133-149.
• Güvenel Karaduman, C. ve Ergun, A. (2018). Erkek Egemen İş Ortamlarında Kadın Yöneticilerin Deneyimleri ve Stratejileri. Sosyoloji Araştırmaları Dergisi, 21(2), 114-143.
• Hirayama, M. and Fernando, S. (2018). Organisational barriers to and facilitators for female surgeons’ career progression: a systematic review. Journel of the Royal Society of Medicine, 111(9), 324-334. https: //doi.org/10.1177/0141076818790661.
• İmamoğlu Akman, G. & Akman, Y. (2016). Kraliçe Arı Sendromu Bağlamında Kadın Öğretmenlerin Kadın Yöneticilere İlişkin Görüşleri. Bartın Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 5(3), 748-763.
• İnandı, Y., Özkan, S., Peker, S. ve Atik, Ü. (2009). Kadın Öğretmenlerin Kariyer Geliştirme Engelleri. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 5(1), 77-96.
• İnandı, Y., Gün, M.E. & Gılıç, F. (2017). The Study of Relationship between Women Teachers’ Career Barriers and Organizational Silence: Viewpoint of Women and Men Teachers. European Journal of Contemporary Education, 6(3), 542-556. https://doi.org/10.13187/ejced.2017.3.542.
• Jones, S.J. and Palmer, E.M. (2011). Glass Ceilings and Catfights: Career Barriers for Professional Women in Academia. Advancing Women in Leadership. Vol.31, pp. 189-198.
• Kadın İstihdamının Desteklenmesi Operasyonu Hibe Programı Projeler Özeti, https://www.ab.gov.tr/files/CSD/kadin_istihdami_compendium.pdf adresinden 16 Nisan 2022 tarihinde alınmıştır.
• Kaya, A., Balay, R. ve Tınaz, S. (2014). Yönetici ve Öğretmenlerin Yönetsel Etkililik ve Örgütsel Bağlılık Algıları Arasındaki İlişki. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi(KEFAD), 15(2), 79-97.
• Kaya, G. (2008). Öğretmenlerin Kariyer Gelişimini Etkileyen Demografik Faktörler [Yüksek lisans tezi]. Beykent Üniversitesi.
• Kaya, Z. ve Köse, A. (2020). Farklı kademelerde görevli okul yöneticilerine göre okul öncesi eğitim. Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi, 9(3), 1532-1553.
• Keser, D.(2020). Bir Uluslararası İlişkiler Teorisi Olarak Feminizm ve Eleştirisi [Yüksek lisans tezi]. Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi.
• Kirişçi, G. ve Can, N. (2020). Eğitim ve Okul Yöneticilerinin Cam Tavan Sendromuna İlişkin Görüşleri. Ahi Evran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 6(2). 618-636. doi:10.31592/aeusbed.736762.
• Köse, A. & Uzun, M. (2017). “Okul Öncesi Eğitim Kurumlarında Kadın Yönetici Olmak: Sorunlar ve Eğilimler”. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 13(3): 1058-1083.
• Köstek, H. (2007). Resmi İlköğretim Okullarında Çalışan Yönetici ve Öğretmen Görüşlerine Göre Kadın Öğretmenlerin Kariyer Engelleri [Yüksek lisans tezi]. Yıldız Teknik Üniversitesi
• Kuzutürk, E. & Yılmaz, E.(2016). AÇEV (Anne Çocuk Eğitim Vakfı). Sözün Özü:Toplum Temelli Kadın Mekanları Projesi. Taymaz Matbaacılık.
• MEB. Girişimcilikte Önce Kadın Projesi, 2016-2019. oncekadin.gov.tr adresinden 18 Nisan 2022 tarihinde alınmıştır.
• MEB Strateji Geliştirme Başkanlığı(Ankara, 2019). 2019-2023 Stratejik Planı. https://abdigm.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2021_11/11112345_Stratejik_Plan_2019_2023.pdf adresinden 1 Mayıs 2022 tarihinde alınmıştır.
• MEB Strateji Geliştirme Başkanlığı (2020, 30 Aralık). 2021 Yılı Bütçe Raporu. https://sgb.meb.gov.tr/www/mill-egitim-bakanligi-2021-yili-butce-raporusunusu-yayinlanmistir/icerik/404 adresinden 18 Nisan 2022 tarihinde alınmıştır.
• MEB Strateji Geliştirme Başkanlığı (2021, 10 Eylül). Milli Eğitim İstatistikleri Örgün Eğitim 2020/2021. https://sgb.meb.gov.tr/www/icerik_goruntule.php?KNO=424 adresinden 10 Nisan 2022 tarihinde alınmıştır.
• MEB Strateji Geliştirme Başkanlığı (2021, 9 Şubat). 2021 Yılı Performans Programı, Ekim 2020. https://sgb.meb.gov.tr/www/2021-yili-performans-programi-yayinlanmistir/icerik/406 adresinden 1 Nisan 2022 tarihinde alınmıştır.
• Mert, P. ve Topçu, F. (2021). Kadın Yöneticilerin Kariyer Engelleri Hakkında Bir Doküman Analizi. Academic Platform Journal of Education and Change, 4(2), 285-304.
• Ocak, A. (2021). Türk Eğitim Yönetiminde Kadının Adı Yok. Eğitim Bilimleri Eleştirel İnceleme Dergisi, 2(1), 15-25.
• Onat Kocabıyık, O. (2016). Olgubilim ve Gömülü Kuram: Bazı Özellikler Açısından Karşılaştırma. Trakya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 6(1), 55-66.
• On Birinci Kalkınma Planı 2019-2023. (2019, 23 Temmuz). Resmi Gazete (Sayı: 30840 (Mükerrer)). https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2019/07/20190723M1-1.htm.
• Osman Korkut Kanadoğlu, “Feminizm ve Kadın Hakları”, YÜHFD, C.XVIII, 2021/1, 141-169.
• Öçalır, M. (2017). Kurumsal İletişim Açısından ‘Cam Tavan Sendromu’: Orta ve Üst Düzey Kadın Yöneticilerin, Cam Tavan Sendromu Hakkındaki Görüşlerinin Yönetim ve İç İletişim Açısından Değerlendirilmesine Yönelik İstanbul Özelinde Nitel Bir Çalışma [Yüksek lisans tezi]. Kadir Has Üniversitesi.
• Öğüt, A. (2006). Türkiye’de kadın girişimciliğin ve yöneticiliğin önündeki güçlükler: cam tavan sendromu. Girişimcilik ve Kalkınma Dergisi, 1(1), 56-78.
• Özertürk, M. ve Gül, İ. (2021). Eğitim Çalışanı Kadınların Yönetici Olmalarının Önündeki Cam Tavan Sendromuna Yönelik Görüşleri. Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi, sayı:51, 24-44.
• Selçuk, Z. (2000). Okul deneyimi ve uygulama (öğretmen ve öğrenci davranışlarının gözlenmesi, 2. Baskı). Nobel Yayın Dağıtım.
• Shrestha, Pooja, "Barriers for Women in Career Advancement in the Hospitality Industry: A Review of Literature" (2016). MBA Student Scholarship. 52.
• Subramaniam, I.D., Arumugam, T. & Akeel Abu Baker, A.B.A. (2013). Demographic and Family Related Barriers on Women Managers’ Career Development. Asian Social Science, 10(1), 86-94. http://dx.doi.org/10.5539/ass.v10n1p86.
• Suleymanova, E. (2019). Kadın Öğretmenlerin Kariyer Süreçlerinde Karşılaştıkları Engellerin İncelenmesi: İstanbul İli Örneği [Yüksek lisans tezi]. İstanbul Kültür Üniversitesi.
• Taş, G.(2016). Feminizm Üzerine Genel Bir Değerlendirme: Kavramsal Analizi, Tarihsel Süreçleri ve Dönüşümleri, Akademik Hassasiyetler, 163-175.
• T.C. Sosyal Güvenlik Kurumu Başkanlığı, WOMEN-UP (Kayıtlı Kadın İstihdamının Desteklenmesi Projesi). www.sgkkadinistihdaminindesteklenmesi.org. adresinden 1 Mayıs 2022 tarihinde alınmıştır.
• TEDMEM. (Türk Eğitim Derneği). TALIS 2018 sonuçları ve Türkiye üzerine değerlendirmeler (TEDMEM Analiz Dizisi 6). Türk Eğitim Derneği Yayınları. https://tedmem.org/yayin/talis-2018-sonuclari-turkiye-uzerine-degerlendirmeler adresinden 2 Mayıs 2022 tarihinde alınmıştır.
• TESEV (Türkiye Ekonomik ve Sosyal Etüdler Vakfı). Üst Düzey Karar Almada Kadın Katılımı. TESEV Yayınları. www.tesev.org.tr. adresinden 1 Mayıs 2022 tarihinde alınmıştır.
• Toker Gökçe, A. & Balcı, K. (2021). Kadınların İş Hayatında Var Olma Mücadelesi. 1. Uluslararası Kadın Eğitimleri Kongresi, 365-374.
• Topcu, F. (2021). Bağımsız Devlet Anaokullarında Çalışan Yöneticilerin Kadın Yöneticilere İlişkin Cam Tavan Algılarının İncelenmesi: Küçükçekmece Örneği [Yüksek lisans tezi]. İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi.
• Toytok, E. H. ve Çelepçıkay, E. (2015). Siirt İlinde Görev Yapan Okul Yöneticilerin Lisansüstü Eğitime Bakış Açılarına İlişkin Nitel Bir Araştırma. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, sayı:5.
• Türkiye İstatistik Kurumu. (2022). İstatistiklerle Kadın, 2021 (Sayı: 45635). https://data.tuik.gov.tr.
• Türkkahraman, M. ve Şahin, K. (2010). Kadın ve Kariyer. Alanya İşletme Fakültesi Dergisi, 2(1), 75-88.
• TÜRKONFED ( Türk Girişim ve İş Dünyası Konfederasyonu). Toplumsal Cinsiyet Eşitliği Gündem Raporu-1. CAM TAVAN. https://turkonfed.org/tr/detail/2199/turkonfed-idk-ilk-cinsiyet-esitligi-gundem-raporunu-yayinladi adresinden 8 Haziran 2022 tarihinde alınmıştır.
• YADA (Yaşama Dair Vakıf). Eğitimde Toplumsal Cinsiyet Eşitliği İçin 10 yıl. Haydi Kızlar Okula Kampanyasının Serüveni ve Öğrettikleri, 2021, https://www.yada.org.tr/ adresinden 16 Nisan 2022 tarihinde alınmıştır.
• YASED (Uluslararası Yatırımcılar Derneği). Kadınların Üst Yönetimde Temsilinin Arttırılmasına Yönelik Uygulamalar ve Öneriler. https://yased-api.yased.org.tr/Uploads/Reports/9bf410f1-a8be-40fe-8d03-7e7c5a3bcf4a.pdf adresinden 19 Nisan 2022 tarihinde alınmıştır.
• Yıldırım, A. & Şimşek, H. (2011), Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri (12. Baskı). Seçkin Yayıncılık.
• Yılmaz, A. Kandak, M. Demir, E. Çelik, A. Kaya, H. Demir M. (2021). Eğitim Alanında Kadın Yöneticilerin Kariyer Engellerinin İncelenmesi. Türkiye Mesleki ve Sosyal Bilimler Dergisi, 3(5), 90-104.
• Yirci, R. (2017). Öğretmen Profesyonelliğinin Önündeki Engeller ve Çözüm Önerileri. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi(KEFAD), 18(1), 503-522.