Hayat Bilgisi Dersi Kapsamında 3. Sınıf Öğrencilerinin Adalet, Sorumluluk ve Dostluk Değerlerinin İncelenmesi

Yıl 2023, Cilt: 24 Sayı: 1, 508 - 536, 13.05.2023

Gamze Cebeci Topcubaşı , Bilal Yorulmaz

https://doi.org/10.17679/inuefd.1139903

Öz

Bireyin sosyal çevreye uyum sağlayabilmesi için bazı değerleri ve kişisel nitelikleri edinmesi önemli ve gerekli görülmektedir. İlkokulların önemli görevlerinden biri de kişisel niteliklerin ve değerlerin kazandırılmasıdır. Hayat bilgisi dersi programı bireyi hayata hazırlama ve etkili vatandaş yetiştirme amacına uygun şekilde kişisel niteliklerin ya da değerlerin kazandırıldığı bir ders olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu araştırmanın temel amacı, ilkokul üçüncü sınıf öğrencilerinin yazılı ifadeler ve görsel betimlemeler ile kök değerlerden olan adalet, sorumluluk ve dostluk değerini nasıl ifade ettiklerinin tespit edilmesidir. Durum çalışmasının kullanıldığı araştırmada veriler üç adet açık uçlu soru ve bu sorular ile ilgili üç adet resim çiziminden oluşan veri toplama formu ile toplanmıştır. Araştırmada amaçlı örnekleme yöntemlerinden tipik durum örnekleme tekniği ile oluşturulan çalışma grubunu 64 ilkokul 3. sınıf öğrencisi oluşturmuştur. Açık uçlu soruların analizinde içerik analizi ve yapılan resimlerin analizinde de görsel analiz tekniği kullanılmıştır. Araştırmada elde edilen sonuçlardan bazıları şu şekildedir: İlkokul 3. sınıf öğrencileri adalet değerini; adaleti sağlayan kişiler, eşitlik, paylaşmak, ceza, demokrasi, haklı olmak, adil olmak, mutluluk, dürüstlük, saygı, yardımsever olmak, mantıklı davranmak, cumhuriyet, sevgi ve gelecek şeklinde yazılı olarak, adaleti sağlayan kişiler, ceza, eşitlik ve adil olmak şeklinde de görsel olarak betimlemişlerdir. Sorumluluk değeri; sorumluluk için gereken davranışlar, sorumlu olduklarımız, dürüstlük ve bilinçli olmak şeklinde yazılı olarak betimlenirken, sorumlu olduğumuz işler, okula karşı sorumluluk, aileye karşı sorumluluk, doğaya karşı sorumluluk, arkadaşlara karşı sorumluluk, hayvanlara karşı sorumluluk şeklinde de görsel olarak betimlenmiştir. İlkokul 3. sınıf öğrencileri dostluk değerini arkadaşlık, sevgi, yardım etmek, mutluluk, saygı, paylaşmak, iyi davranmak, güvenmek, dayanışma, oyun oynamak, iş birliği, birlik ve beraberlik, dürüstlük, barış, hoşgörü, yalan söylememe, aile, öğretmen, empati ve başarı şeklinde yazılı, sevgi, doğa sevgisi, oyun oynamak, arkadaşlık, aile, yardımlaşmak, paylaşmak, hayvan sevgisi, mutluluk, iş birliği yapmak, nezaket, aynı olmak, empati, okul, sır tutmak-sırdaş olmak, birlikte vakit geçirmek şeklinde görsel olarak betimlemişlerdir.

Anahtar Kelimeler

Hayat bilgisi, değerler, sorumluluk, adalet, dostluk

Examination of Justice, Responsibility and Friendship Values of Primary School 3rd Grade Students Within The Scope of Life Studies

Öz

Adapting to the social environment is regarded as necessary and crucial for an individual to develop some personal qualities and values throughout his or her life. One of the most important tasks of primary schools is to cultivate personal qualities and values. The life studies curriculum emerges as a course in which students gain personal characteristics or values to fulfill the twin aim of developing productive citizens and preparing the individual for life. The major objective of this study is to ascertain how third-grade primary school students convey the value of justice, responsibility, and friendship, which is one of the root values, through written statements and visual depictions. The data for the study that utilized the case study was gathered using a data collecting form that included three open-ended questions and three picture drawings linked to these topics. The study group consisted of 64 third-grade students from a primary school using the typical situation sampling methodology, which is one of the deliberate sampling methods. The open-ended questions were analyzed using content analysis, while the pictures were analyzed using a visual analysis approach. Some of the results obtained in the research are as follows: Primary school 3rd-grade students shared the value of justice as follows: those who provide justice, equality, sharing, punishment, democracy, being right, being fair, happiness, honesty, respect, being helpful, acting rationally, republic, love, and future in writing. And they depicted it as those who provide justice, punishment, equality, and fairness in pictures. The value of responsibility is defined in writing as the behaviors necessary for responsibility, the things for which we are accountable, honesty, and self-awareness. It is visually depicted as follows: the work for which we are accountable, our responsibility to school, our responsibility to family, our responsibility to nature, our responsibility to friends, and our responsibility to animals. Students in the third grade of primary school defined friendship as the following in writing: friendship, love, helping, happiness, respect, sharing, acting well, trusting, solidarity, playing games, collaboration, unity, and solidarity, honesty, peace, and tolerance, avoiding lying, family, instructor, empathy, and achievement. And they illustrated them as love, nature love, playing games, friendship, family, helping one another, sharing, animal love, happiness, collaboration, compassion, being alike, empathy, school, keeping secrets, and spending time together.

Anahtar Kelimeler

Life studies, values, responsibility, justice, friendship

Kaynakça

• Ak Tefek, F. (2016). Hayat bilgisi dersindeki değerlere yönelik öğrenci görüşleri ve edinim durumları. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Kırşehir Ahi Evran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kırşehir.
• Ak Tefek, F. ve Tay, B. (2017). Opinions of third-gradeprimaryschoolstudents on thevalue of patriotism. Türk Akademik Yayınlar Dergisi (TAY Journal), 1(1), 55-75.
• Alpöge, G. (2011). Okul öncesinde değer eğitimi. Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Apaçık, G. (2018). İlkokul 4. sınıflarda adil olma ve sorumluluk değerlerinin oyun ve fiziki etkinliklerle kazandırılması.(Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Muğla.
• Balcı, M. (2014). Değerleri yaşa(t)mak ve değerler sözlüğü. İstanbul: Ensar Yayıncılık.
• Barcın, F. (2018). İlkokul 4. Sınıf değerler eğitiminde yaratıcı drama yönteminin etkisi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Gaziantep Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Gaziantep.
• Bilgin, N. (1995). Sosyal psikolojide yöntem ve pratik çalışmalar. İstanbul: Sistem Yayıncılık.
• Bilgin, N. (2014). Sosyal bilimlerde içerik analizi/teknikler ve örnek çalışmalar. Ankara: Siyasal.
• Büyüköztürk, Ş., Kılıç Çakmak, E., Akgün, Ö. E, Karadeniz Ş. ve Demirel F. (2014). Bilimsel araştırma yöntemleri. Ankara: Pegem Yayıncılık.
• Cevizci, A. (2019). Felsefe sözlüğü. Ankara: Say Yayınları.
• Çakmak, M. M. (2016). Ortaokul öğrencilerinin adalet, dürüstlük, saygı, sorumluluk ve barış değerleri hakkındaki algıları (Diyarbakır ili örneği). (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Diyarbakır.
• Çelik, Ş. (2021). Ortaokul öğrencilerinin kök değerler hakkındaki metaforik algıları. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). İnönü Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Malatya.
• Çelikkaya, H. (1996). Eğı̇tı̇m ve yönetı̇mde sevgı̇ faktörü. Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 8(8), 67-72.
• Çınar, F. (2015). Din öğretiminde değerler eğitimi. M. Gündüz (Ed.), Değerler eğitimi içinde (s. 87-123). Ankara: Maya Akademi Yayınları.
• Demir, Ö. ve Acar, M. (1992). Sosyal bilimler sözlüğü. İstanbul: Ağaç Yayıncılık.
• Doğanay, A. (2012). Değerler Eğitimi. Cemil Öztürk (Ed.), Hayat bilgisi ve sosyal bilgiler öğretimi içinde (s. 256-287). Ankara: Pegema Yayıncılık.
• Duran, E. ve Bitir, T. (2021). İlkokul öğretmenleri, öğrencileri ve velilerin değer algıları. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 36 (2), 252-269.
• Erkuş, S. (2012). Okul öncesi öğretmenlerinin okul öncesi eğitim programındaki değerler eğitimine ilişkin görüşlerinin değerlendirilmesi. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Dicle Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Diyarbakır.
• Gerekten, H. (2018). 5. sınıf türkçe ders kitabındaki atasözlerinin değerler eğitimi açısından incelenmesi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Akdeniz Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Antalya.
• Güngör, E. (2000). Değerler psikolojisi üzerine araştırmalar. İstanbul: Ötüken Yayınları
• Güzel, D. (2013). 3. sınıf hayat bilgisi ders kitaplarının temel evrensel değerleri içermesi bakımından incelenmesi. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi) Çanakkale On sekiz Mart Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Çanakkale.
• İnel, Y.,Urhan, E. ve Ünal, A. İ. (2018). Ortaokul öğrencilerinin adalet kavramına ilişkin metaforik algıları. Anadolu Journal of EducationalSciences International, 8 (2), 379-402.
• Kabapınar, Y. (2007). İlköğretimde hayat bilgisi ve sosyal bilgiler öğretimi. Ankara: Maya Akademi Yayınları
• Kapkın, B., Çalışkan, Z. ve Sağlam, M. (2018). Türkiye’de 1999-2017 yılları arasında değerler eğitimi alanında yapılmış lisansüstü çalışmaların incelenmesi. Değerler Eğitimi Dergisi, 16(35), 183-207.
• Kara, E. (2020). Birleştirilmiş ve müstakil sınıflarda öğrenim gören ilkokul öğrencilerinin kök değerlere yönelik algılarının karşılaştırılması. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Rize.
• Kıldan, O. ve Pektaş, M. (2009). Erken çocukluk döneminde fen ve doğa ile ilgili konuların öğretilmesinde okulöncesi öğretmenlerinin görüşlerinin belirlenmesi. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 10(1), 113-127.
• Kirschenbaum, H. (1995). Enhance Values and Morality in Schools and Youth Settings. Massachusetts: Allyn ve Bacon Company.
• MEB, (2005). İlköğretim hayat bilgisi dersi (1, 2 ve 3. sınıflar) öğretim programı ve kılavuzu. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• MEB, (2015).İlköğretim düşünme eğitimi dersi (6.7.8.sınıf) dersi öğretim programı. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• MEB, (2018). 2023 eğitim vizyonu. Milli Eğitim Bakanlığı. http://2023vizyonu.meb.gov.tr/ (erişim tarihi: 05.11.2021).
• Sönmez, V. (2008). Öğretim ilke ve yöntemleri. Ankara: Anı.
• Sönmez, V. ve Alacapınar, F. G. (2015). Örnekleriyle eğitimde program değerlendirme. Ankara: Anı Yayıncılık.
• Şentürk, H. (2010). Kişilik gelişiminde eğitim, din ve değerlerin rolü. Eğitime Bakış Eğitim-Öğretim ve Bilim Araştırmaları Dergisi, 6 (18), 50-55.
• Şimşek, N. (2014). 2005 Hayat bilgisi öğretim programına önceki programlarla karşılaştırmalı bir bakış. Baysal, Z.N. (Ed), Hayat Bilgisi Öğretimi içinde (s. 51-68). İstanbul: Lisans Yayıncılık.
• Tay, B., Durmaz, F. Z. ve Şanal, M. (2013). Sosyal bilgiler dersi kapsamında öğrencilerin değer ve değerler eğitimine ilişkin görüşleri. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 33(1), 67-93.
• Tay, B. (2017). Yapılandırmacılık ve Hayat Bilgisi. Tay, B. (Ed.), etkinlik örnekleriyle hayat bilgisi öğretimi içinde (s. 1-39). Ankara: Pegem Yayıncılık.
• TDK (2021). Güncel türkçe sözlük. 09.12.2021 tarihinde https://sozluk.gov.tr/ adresinden ulaşılmıştır.
• Tepecik, B. (2008). Sosyal bilgiler dersinde sorumluluk değerinin kazandırılmasına ilişkin öğretmen görüşleri. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi).Anadolu Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Eskişehir.
• Tezcan, M. (2018).Değerler eğitimi sosyolojik yaklaşım. Ankara: Anı Yayıncılık.
• Topal, Y. (2019). Değerler eğitimi ve on kök değer. Mavi Atlas, 7(1), 245-254.
• Ulutaş, İ. ve Ersoy, Ö. (2004). Okul öncesi dönemde sanat eğitimi. Kastamonu Eğitim Dergisi,12(1), 1-12.
• Uyanık Balat, G. ve Dağal, A. B. (2006). Okul öncesi dönemde değerler eğitimi etkinlikleri. Ankara: Kök Yayıncılık.
• Yaman, E. (2014). Değerler eğitimi. Ankara: Akçay Yayıncılık.
• Yaşaroğlu, C. ve Biçer, R. (2020). İlkokul öğrencilerinin kök değerlere ilişkin metaforik algılarının incelenmesi. Uluslararası Sosyal ve Beşeri Bilimler Araştırma Dergisi, 7 (52), 996-1005.
• Yeşilyurt, E. ve Kurt, İ. (2012). Değerleri kazandırmasındaki etkililik açısından resmi ve örtük program ile okul dışı etmenlerin öğrenci görüşleri doğrultusunda değerlendirilmesi. International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkishor Turkic,7(4), 3253-3272.
• Yıldırım, A ve Şimşek, H. (2013). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Yorulmaz, B. (2017). Ailede değerler eğitimi, İstanbul: Erkam Yayınları.