Otizm Spektrum Bozukluğu Olan Bireylerle Yürütülen Lisansüstü Tezlerin Ekolojik Geçerliğine İlişkin Değerlendirme

Yıl 2023, Cilt: 24 Sayı: 1, 688 - 709, 13.05.2023

Seray Olçay , Dinçer Saral

https://doi.org/10.17679/inuefd.1206227

Öz

Ekolojik geçerlik genel olarak öğretim sürecinin doğal bağlamlarla ne derece örtüştüğünü ifade eden bir kavramdır. Bir başka ifadeyle, ekolojik geçerlik elde edilen bulguların anlamlı olmasının yanı sıra uygulamanın doğal koşullarda yürütülmesi ve araştırma bağlamı dışında da kullanılabilir olmasıdır. Bu araştırmada ülkemizde 15 yaş ve üzerindeki otizm spektrum bozukluğu olan bireylerle tek denekli araştırma desenleriyle yürütülen lisansüstü tez çalışmalarının ekolojik geçerliğinin değerlendirilmesi amaçlanmıştır. İlgili anahtar kelimeler kullanılarak elektronik ortamda yapılan tarama sonucunda 402 tez çalışmasına ulaşılmış ve dahil etme ölçütlerini karşılayan 16 çalışma araştırma kapsamına alınarak analiz edilmiştir. Araştırma bulguları genel olarak tez çalışmalarının özellikle sosyal partner ve doğal etkinlikler niteliksel boyutları açısından ekolojik geçerliğinin düşük olduğunu, ancak doğal ortam ve kalıcılığın sağlanması boyutları açısından yüksek olduğunu göstermektedir. Araştırmanın bulguları tartışılarak ileri araştırmalara yönelik önerilerde bulunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

otizm spektrum bozukluğu, ekolojik geçerlik, bağımsız yaşam

Kaynakça

• Albay, C. (2020). Otizm spektrum bozukluğu olan öğrencilere çarpma işleminin öğretiminde bilgisayar destekli geogebra yazılımıyla sunulan somut-yarı somut-soyut (cra) öğretim stratejisinin etkililiği (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Marmara Üniversitesi, İstanbul.
• Altheide, D. L., & Schneider, B. (1996). Process of qualitative document analysis. Qualitative media analysis, 2, 39-74.
• Baer, D. M., Wolf, M. M., & Risley, T. R. (1968). Some current dimensions of applied behavior analysis. Journal of applied behavior analysis, 1(1), 91. https://doi.org/10.1007/s40617-022-00751-3
• Bahçalı, T. (2016). Gelişimsel yetersizliği olan bireylere tablet bilgisayarla sunulan video modelle öğretimin iş görüşmesi becerisini öğretmedeki etkililiği (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Anadolu Üniversitesi, Eskişehir.
• Bahçalı, T. (2020). Ebeveynlerin aşamalı yardımla öğretim becerileri ve otizmli ergenlerin hedef becerisi üzerinde ebeveyn koçluğunun etkililiği (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Anadolu Üniversitesi, Eskişehir.
• Barton, E. E., Meadan-Kaplansky, H., & Ledford, J. R. (2018). Independent variables, fidelity, and social validity. Single case research methodology içinde (s. 133-156). Routledge.
• Başar, G. (2014). Otistik bireylere çizme ve boyama becerilerinin kazandırılmasında aşamalı yardımla öğretim yönteminin etkisi (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Gazi Üniversitesi, Ankara.
• Brooks, P. H., & Baumeister, A. A. (1977). A plea for consideration of ecological validity in the experimental psychology of mental retardation: A guest editorial. American Journal of Mental Deficiency, 81(5), 407–416. https://psycnet.apa.org/record/1977-31906-001
• Centers for Disease Control and Prevention. (2020). National diabetes statistics report, 2020. Atlanta, GA: Centers for Disease Control and Prevention, US Department of Health and Human Services, https://www.cdc.gov/diabetes/pdfs/data/statistics/national-diabetes- statisticsreport.pdf
• Chezan, L. C., McCammon, M. N., Drasgow, E., & Wolfe, K. (2022). The ecological validity of research studies on function-based interventions in schools for children with autism spectrum disorder. Behavior Modification, 46(1), 202-229. https://doi.org/10.1177/0145445520964921
• Cooper, J. O., Heron, T. E., & Heward, W. L. (2019). Applied behavior analysis. Peason Education.
• Corbin, J., & Strauss, A. (2008). Basics of qualitative research: Techniques and procedures for developing grounded theory. Sage.
• Creswell, J. W. (2007). Qualitative inquiry & research design: choosing among five approaches. Sage.
• Çaka, A. İ. (2021). Otizm spektrum bozukluğu olan bireylere ileri teknoloji yoluyla sunulan kendini yönetme stratejilerinin coğrafya dersi kazanımlarına etkisi (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Biruni Üniversitesi, İstanbul.
• Çelik, S. (2018). Özel gereksinimli çocukların erken müdahaleden okulöncesine geçiş süreçlerinin biyoekolojik sistemler kuramına dayalı olarak incelenmesi: bir geçiş modeli önerisi (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Anadolu Üniversitesi, Eskişehir.
• Gast, D. L. (2014). General factors in measurement and evaluation. D. L. Gast & J. R. Ledford (Eds.), Single case research methodology: Applications in special education and behavioral sciences içinde (s. 85–104). Routledge.
• Gaylord-Ross, R. J. (1979). Mental retardation research, ecological validity, and the delivery of longitudinal education programs. The Journal of Special Education, 13(1), 69-80. https://doi.org/10.1177/002246697901300112
• Göç, S. (2016). Ipad yoluyla sunulan etkinlik çizelgelerinin otizm spektrum bozukluğu olan çocuklarda bağımsız ödev yapma becerileri üzerindeki etkisi (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Marmara Üniversitesi, İstanbul.
• Güneş, N. (2012). Annelerin sunduğu eşzamanlı ipucuyla öğretimin gelişimsel yetersizliği olan çocuklarına bağcık bağlama becerisinin öğretimi üzerindeki etkililiği (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Anadolu Üniversitesi, Eskişehir.
• Horner, R. H., Carr, E. G., Halle, J., McGee, G., Odom, S., & Wolery, M. (2005). The use of single-subject research to identify evidence-based practice in special education. Exceptional children, 71(2), 165-179. https://doi.org/10.1177/001440290507100203
• Kaya, G. (2021). Otizm spektrum bozukluğu olan bireylere yabancı kişilerden korunma becerisinin kazandırılmasında uzaktan eğitim yoluyla sunulan video modelle öğretimin etkililiği (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Uludağ Üniversitesi, Bursa.
• Kılıç, Y. (2019). Orff yaklaşımı ile hazırlanan müzik etkinliklerinin otizm spektrum bozukluğu olan öğrencilere öğretiminde eş zamanlı ipucuyla öğretimin etkililiği (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Marmara Üniversitesi, İstanbul.
• Kırcaali-İftar, G. (2018). Tek-denekli araştırmaların tarihçesi, E. Tekin-İftar (Ed.), Eğitim ve Davranış Bilimlerinde Tek-Denekli Araştırmalar içinde (s. 1-14). Anı Yayıncılık.
• Kıral, B. (2020). Nitel bir veri analizi yöntemi olarak doküman analizi. Siirt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 8(15), 170-189. https://dergipark.org.tr/en/pub/susbid/issue/54983/727462
• Kochhar-Bryant, D. S., & Bassett, D. S. (2002). Challenge and promise in aligning transition and standards-based education. C. A. Kochhar-Bryant & D. S. Bassett (Ed.), Aligning transition and standards-based education: Issues and strategies içinde (s. 1-23). Council for Exceptional Children
• Ledford, J. R., Hall, E., Conder, E., & Lane, J. D. (2016). Research for young children with autism spectrum disorders: Evidence of social and ecological validity. Topics in Early Childhood Special Education, 35(4), 223-233. https://doi.org/10.1177/0271121415585956
• Machalicek, W., O’Reilly, M. F., Beretvas, N., Sigafoos, J., & Lancioni, G. E. (2007). A review of interventions to reduce challenging behavior in school settings for students with autism spectrum disorders. Research in Autism Spectrum Disorders, 1(3), 229-246. https://doi.org/10.1016/j.rasd.2006.10.005
• Meral, M. (2018). Etkinlik çizelgelerinin otizm spektrum bozukluğu olan ergenlere telefon aracılığı ile yardım isteme ve telefonda sunulan karmaşık yönergeleri yerine getirme becerilerinin öğretiminde etkililiği (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Bahçeşehir Üniversitesi, İstanbul.
• Miles, M., & Huberman, M. (1994). Qualitative data analysis. Sage Pub.
• Odom, S. L., & Strain, P. S. (2002). Evidence-based practice in early intervention/early childhood special education: Single-subject design research. Journal of Early Intervention, 25(2), 151-160. https://doi.org/10.1177/105381510202500212
• Olçay-Gül, S. (2012). Ailelerce sunulan sosyal öykülerin otistik spektrum bozukluğu olan ergenlerin sosyal becerilerine etkileri (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Anadolu Üniversitesi, Eskişehir.
• Orum-Çattık, E. (2020). Otizm spektrum bozukluğu olan genç yetişkinlerin bağımsızlığa hazırlanmalarında öz-belirleme öğrenme modelinin etkileri (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Anadolu Üniversitesi, Eskişehir.
• Patton, M. (2002). Qualitative Research and Evaluation Methods. Sage Publications.
• Porsuk, D. (2018). Aşamalı yardımla öğretim yöntemiyle sunulan tablet bilgisayar uygulamasının otizm spektrum bozukluğu gösteren öğrencilerin talep etme davranışları üzerindeki etkililiği (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Marmara Üniversitesi, İstanbul.
• Saral, D. (2022). Öğrenmenin aşamaları, sosyal ve ekolojik geçerlik, Ç. Aykut & S. Olçay (Eds.), Özel Gereksinimli Bireyler için Etkili Öğretim Yöntemleri içinde (s. 1-24). Vize Akademik.
• Steinbrenner, J. R., Hume, K., Odom, S. L., Morin, K. L., Nowell, S. W., Tomaszewski, B., Szendrey, S., McIntyre, N. S., Yücesoy-Özkan, S., & Savage, M. N. (2020). Evidence-Based Practices for Children, Youth, and Young Adults with Autism. Chapel Hill: FPG Child Development Institute.
• Şen, İ. (2019). Otizm spektrum bozukluğu olan bireylere talep etme becerisinin öğretiminde akıllı uygulamaların etkililiği (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Necmettin Erbakan Üniversitesi, Konya.
• Talas, S. (2017). Otizmli bireylere sosyal öykülerin tekli sunumuyla çoklu sunumunun karşılaştırılması (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Anadolu Üniversitesi, Eskişehir.
• Tekin-İftar, E. (2018). Eğitim ve Davranış Bilimlerinde Tek-Denekli Araştırmalar. Anı Yayıncılık.
• Williams, D. L., Siegel, M., & Mazefsky, C. A. (2018). Problem behaviors in autism spectrum disorder: Association with verbal ability and adapting/coping skills. Journal of Autism and Developmental Disorders, 48(11), 3668-3677. https://doi.org/10.1007/s10803-017-3179-0
• Wolf, M. M. (1978). Social validity: the case for subjective measurement or how applied behavior analysis is finding its heart. Journal of Applied Behavior Analysis, 11(2), 203-214. https://doi.org/10.1901/jaba.1978.11-203
• Yaşar, B. (2021). Otizm Spektrum Bozukluğu olan öğrencilere problem çözme becerisinin öğretiminde şemaya dayalı öğretim stratejisinin etkililiği (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Bolu.
• Yıldırım, A., & Şimşek, H. (2013). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Seçkin Yayıncılık.