Çevre Farkındalığı Kazandırmada, Beceri ve Değerleri Aktarmada Kitapların Rolü: Doğadaki Son Çocuk Örneği

Yıl 2023, Cilt: 24 Sayı: 2, 938 - 958, 15.09.2023

Füsun Kurt Gökçeli , Merve Özer

https://doi.org/10.17679/inuefd.1198428

Öz

Değerler, bireylerin duygu ve düşüncelerine yön vererek davranışlarını etkileyebilmektedir. Değerlerin olmadığı bir toplumda kaos kaçınılmazdır. Bu nedenle evrensel değerlere sahip bireylerin toplumdaki varlığı oldukça önemlidir. Çünkü değerler ve davranışlar birbiri ile ilişkili kavramlar olmakla birlikte sağlıklı toplumların inşası için gereklidir. Demokratik ve sağlıklı bir toplum yaratmada değerler kadar becerilerin de önemli işlevleri bulunmaktadır. Alanyazında 21. yy. becerileri olarak ifade edilen beceriler, bireylerin daha nitelikli bir yaşam sürdürmelerinde, kendilerini ve yaşadıkları alanı olumlu şekilde etkileyebilmelerinde son derece gereklidir. Değerlerin, becerilerin kazandırılmasında ve aktarılmasında ise çeşitli yollar izlenebilmektedir. Bir kitap, bir film ya da rol model değerleri ve becerileri aktarmada araç gereç olarak kullanılabilmektedir. Bu araştırmada nitel araştırma yöntemlerinden doküman incelemesi yöntemi kullanılmış ve veriler içerik analizi ile analiz edilmiştir. Bu kapsamda Doğadaki Son Çocuk kitabı, araştırmacılar tarafından öncelikle ayrı ayrı okunarak kitapta ele alınan değerler ve beceriler belirlenmeye çalışılmıştır. Bu değer ve beceriler MEB kök değerler ve 21. yy becerileri temel alınarak incelenmiştir. Araştırma sonucunda Doğadaki Son Çocuk kitabında en çok ele alınan değerler; saygı, sevgi ve sorumluluk iken sabır, dürüstlük, barış gibi değerlere hiç yer verilmemiştir. Kitapta beceri olarak ise yaratıcı düşünme becerisine sıklıkla yer verilirken empati becerisine yer verilmemiştir. Sonuç olarak Doğadaki Son Çocuk kitabının okuyuculara çevre farkındalığı kazandırmada ve doğaya sevgi, saygı gibi evrensel değerleri aktarmada etkili bir içeriğe sahip olduğu söylenebilir.

Anahtar Kelimeler

Doğadaki Son Çocuk, çevre farkındalığı, kitap incelemesi

Kaynakça

• Akay- Ahmed, A. (2015). Cevat Şakir Kabaağaçlı’nın Gülen Ada hikayesinde aktarılan değerler. RumeliDe Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, 2, 78-92. https://doi.org/10.29000/rumelide.133745
• Alan, S. ve Çolakoğlu, D. (2020). Mustafa Kutlu’nun Uzun hikayesinde öne çıkan değerler. AVRASYA Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 8 (22), 387-401.https://doi.org/10.33692/avrasyad.698880
• Arslan- Başdağ, D. ve Dağlıoğlu, H. E. (2020). Resimli öykü kitaplarının temel matematik becerileri açısından incelenmesi. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 16(2), 233-253. https://doi.org/10.17860/mersinefd.528015
• Ay, H. ve Yangil, M.K. (2021). Kral Şakir çizgi filminin değerler eğitimi açısından incelenmesi. Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 14(2),45-60.
• Aydoğmuş, S., Aydoğmuş, M. A. ve Bozkurt, Z.A. (2021). “Zootropolis’’ animasyon filminin on kök değer açısından incelenmesi. Rumeli Eğitim Araştırmaları Dergisi, (2), 1-23. DOI: 10.53688/re.1
• Baş, T. ve Akturan, U. (2017). Sosyal bilimlerde bilgisayar destekli nitel araştırma yöntemleri. Seçkin Yayıncılık.
• Biçer, E., Başaran, M. ve Güngör- Aytar, F.A. (2021). Resimli çocuk kitaplarının bilimsel süreç becerilerine göre incelenmesi. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 58, 19-36.
• Bulut, K. (2021). Ayla Kutlu’nun Merhaba Sevgi adlı çocuk romanının değerler eğitimi ve ok kök açısından incelenmesi. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 57, 248-272.
• Büyüköztürk, Ş., Kılıç Çakmak, E., Akgün, Ö. E., Karadeniz, Ş. ve Demirel, F. (2009). Bilimsel araştırma yöntemleri (4. baskı). PegemA Akademi.
• Cengiz, Ş. ve Duran, E. (2017). Okul öncesi dönemine ait hikâye ve masallardaki değerlerin incelenmesi. Eğitim ve Bilim Dergisi, 42(191),205-233. http://dx.doi.org/10.15390/EB.2017.6945
• Creswell, J. W. (2005). Educational research: planning, conducting and evaluating quantitative and qualitative research (2nd ed.). USA: Pearson Prentice Hall.
• Çoban, A. (2022). Gülten Dayıoğlu’nun Bambaşka Bir Ülke Amerika’ya Yolculuk adlı gezi kitabının kök değerler bağlamında incelenmesi. Uşak Üniversitesi Eğitim Araştırmaları Dergisi, 8(1), 62-71. https://doi.org/10.29065/usakead.1051875
• Darga, H., Zayimoğlu Öztürk, F. ve Öztürk, T. (2021). Okul öncesi hikâye kitaplarının çocukların gelişim alanlarına uygunluklarının incelenmesi. Ulusal Eğitim Akademisi Dergisi (UEAD), 5(1), 22-48. https://doi.org/10.32960/uead.862376
• Dilek, A. (2017). Feridun Oral’ın resimli hikaye kitaplarındaki değerlerin incelenmesi. Değerler Eğitimi Dergisi, 15 (33), 61-86.
• Doğan, S. (2015). Zülfü Livaneli’nin Son Ada’nın Çocukları hikâyesindeki çocuk, toplum ve çevre ilişkilerine ekoeleştirel bir yaklaşım. II. Uluslararası Çocuk ve Gençlik Edebiyatı Sempozyumu Bildiriler Kitabı, s. 365-372.
• Durukoğlu, S. ve Doyumgaç, İ. (2017). Ahmet Muhip Dıranas’ın şiirlerine yansıyan değerler. Akra Kültür Sanat ve Edebiyat Dergisi, 11, 163-178.https://doi.org/10.31126/akrajournal.328070
• Fidan, M. (2018). Cengiz Aytmatov’un Beyaz Gemi isimli romanının değerler çatışması yönünden incelenmesi. Akademik Dil ve Edebiyat Dergisi, 2(3), 243-252. https://doi.org/10.34083/akaded.447063
• Gençer, G. (2021). “Küçük Kara Balık” ve “Bilenler Bilmeyenlere Anlatsın” çocuk kitaplarının çocuk edebiyatının temel ögeleri açısından incelenmesi. Uluslararası Karamanoğlu Mehmetbey Eğitim Araştırmaları Dergisi, 3(1), 1-13.
• Gök, M. ve Alyılmaz, S. (2021). Bedri Rahmi Eyüboğlu’nun şiirlerinin değerler eğitimi açısından incelenmesi. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 10(4), 1535-1550. https://dergipark.org.tr/tr/pub/teke/issue/67281/1049583
• Gönen, M., Uygun, M., Erdoğan, Ö. ve Katrancı, M. (2012). Resimli çocuk kitaplarının fiziksel, içerik ve resimleme özellikleri açısından incelenmesi. Milli Eğitim Dergisi, 196, 258- 272).
• Gönen, M., Uludağ, G., Fındık Tanrıbuyurdu, E. ve Tüfekçi, E. (2014). 0-3 yaş çocuklarına yönelik resimli çocuk kitaplarının özelliklerinin incelenmesi. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 29(1), 126-139.
• Gül-Deveci, A. ve Akpınar, Ş. (2022). Cahit Uçuk’un “Gümüş Kanat” ve “Türk İkizleri” adlı çocuk romanlarında sevgi değeri. Academic Social Studies / Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 6(20),83-94. https://doi.org/10.31455/asya.1071633
• Günşen, G. ve Uyanık, G. (2021). Fen temalı bilgi veren resimli çocuk kitaplarının fen öğrenmedeki önemi. Trakya Eğitim Dergisi, 11(3), 1573-1598. https://doi.org/10.24315/tred.870079
• Güven, S. (2013). İlköğretim ders programlarının öğrenciye kazandırılması hedeflenen değerler açısından incelenmesi. Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 6(14), 355-375.https://doi.org/10.14520/adyusbd.624
• Hsiao, C. Y. (2010). Enhancing children's artistic and creative thinking and drawing performance through appreciating picture books. International Journal of Art & Design Education, 29(2), 143-152. https://doi.org/10.1111/j.1476-8070.2010.01642.x
• Karagöz, B. (2018). Emin Özdemir’in çocuk kitaplarına değerler eğitimi bağlamında bir bakış: Bir çözümleme çalışması. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 31, 63-85.https://doi.org/10.30794/pausbed.414620
• Kılınç, F. (2013). Çizgi filmlerdeki temel sosyal değerler: Pepee ve Pocoyo örneği. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Marmara Üniversitesi. Kıymaz, M. S. ve Altay, E. (2021). Behiç Ak’ın Tavşan Dişli Bir Gözlemcinin Notları adlı çocuk romanı üzerine kök değerler açısından bir inceleme. Avrasya Dil Eğitimi ve Araştırmaları Dergisi, 5(2), 27-61. https://dergipark.org.tr/tr/pub/adea/issue/67329/942171
• Koçak, C. ve Bencik- Kangal- S. (2021). 2005-2017 yılları arasında basılmış resimli öykü kitaplarının duygusal okuryazarlık açısından incelenmesi. Uluslararası Çocuk Edebiyatı ve Eğitim Araştırmaları Dergisi, 5 (1), 50-65.https://dergipark.org.tr/tr/pub/chedar/issue/63560/831821
• Korkutan, K. ve Kaplan, K. (2022). Çocuk Kalbi isimli çocuk romanının Türkçe dersi öğretim programında yer alan kök değerler açısından incelenmesi. Gaziantep University Journal of Social Sciences, 21(1), 545-563.https://doi.org/10.21547/jss.1013898
• Kumbasar, E. (2011). Muzaffer İzgü’nün romanlarının değerler eğitimi açısından incelenmesi. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Karadeniz Teknik Üniversitesi.
• Kuzu, T. (2008). Aytül Akal’ın masallarıyla çocukta çevre bilinci geliştirme. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (19), 327- 339.
• Lynch-Willis, P. G. (2019). Developing critical thinking skills through multicultural literature in kindergarten: a qualitative case study (Unpublished Doctoral dissertation). Northcentral University.
• MEB, (2019). Türkçe dersi öğretim programı (ilkokul ve ortaokul 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7 ve 8. sınıflar), Ankara.
• National Research Council. (2012). Education for life and work: Developing transferable knowledge and skills in the 21st century. Committee on Defining Deeper Learning and 21st Century Skills, James W. Pellegrino and Margaret L. Hilton (Ed.). Board on Testing and Assessment and Board on Science Education, Division of Behavioral and Social Sciences and Education. Washington, DC: The National Academies Press
• Özdemir, M. ve Akıncı, B. (2019). Aytül Akal’ın romanlarının “saygı” değeri bağlamında incelenmesi. Uluslararası Çocuk Edebiyatı ve Eğitim Araştırmaları Dergisi, 3 (1), 47-56.
• Pantaleo, S. (2017). Critical thinking and young children's exploration of Picture book art work. Language and Education, 31(2), 152-168.
• Rokeach, M. (1973). The nature of human values. New York: The Free Press.
• Sağsöz, G. (2019). Resimli çocuk kitaplarında steam: “yaratıcı ve eleştirel düşünme becerisi”. Bilim, Teknoloji, Mühendislik, Matematik ve Sanat Eğitimi Dergisi 2 (1), 1-20.
• Saldana, J. (2022). Nitel araştırmacılar için kodlama el kitabı. (Çev. Ed.: A. Tüfekçi ve S.N. Şad). (2.baskı). Pegem Akademi.
• Sapsağlam, Ö. (2015). Anasınıfına devam eden çocuklara uygulanan sosyal değerler. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Gazi Üniversitesi.
• Schwartz, S. H. (1992). Universal in the content and structure of values: Theoretical advances and empirical tests in 20 Countries. (Editor: M. Zanna). Advances In Experimental Social Psyhology içinde ( pp.1-65). Academic Press.
• Sezer, K. (2020). Çiğdem Kaplangı’nın çocuk kitaplarının çocuğa görelik ilkesi açısından incelenmesi. Türkiye Bilimsel Araştırmalar Dergisi, 5(2), 348- 359.
• Şentürk, Ş. ve Keskin, A. (2019). Rafadan Tayfa çizgi filminin milli ve evrensel değerler açısından değerlendirilmesi.Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 20, 1-15. https://doi.org/10.17494/ogusbd.548307
• Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı [TTKB]. (2017). Müfredatta yenileme ve değişiklik çalışmalarımız üzerine. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı.
• Tekin-Bahrilli, C. ve Göloğlu-Demir, C. (2021). “Sevgi bir kuş” çocuk dergisinin değerler açısından incelenmesi. Cumhuriyet International Journal of Education, 10 (2), 738-761. http://dx.doi.org/10.30703/cije.755312
• Tozlu, N. ve Yüce, B. N (2020). Hamdi Ülker’in eserlerinin kök değerler açısından incelenmesi. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, (21), 575-597. DOI: 10.29000/rumelide.843597.
• Tuğluk, M. N. ve Özkan, B. (2019). MEB 2013 okul öncesi eğitim programının 21. yüzyıl becerileri açısından analizi. Temel Eğitim Dergisi / Journal of Primary Education, 1(4), 29-38.
• Türk, E. (2022). Ahmet Büke’nin Zeyno kitapları adlı çocuk öyküleri serisi üzerinde değerler eğitimi incelemesi. International Journal of Social Sciences Academy, 4 (8), 2687-2641. https://doi.org/10.47994/usbad.947299
• UNESCO. (2020). Reflection Points Posters. http://www.livingvalues.net/posters Erişim Tarihi: 15.06.2020
• Ulun, E. B. (2022). Cahit Uçuk’un çocuk romanlarında değerler eğitimi. International Journal of Humanities and Art Researches, 7(2), 134-145.
• Uslu, E. (2022). Oğuz Tansel’in masallarının sosyal beceriler açısından incelenmesi. Buca Eğitim Fakültesi Dergisi, 53, 341-360. https://doi.org/10.53444/deubefd.1057511
• Ünal, O. (2021). Dizi ve filmlerin değerler üzerindeki yansımasına yönelik sosyal bilgiler öğretmen adaylarının görüşleri. Değerler Eğitimi Dergisi, 19 (41), 277-311. https://doi.org/10.34234/ded.906251
• Willson, A. M. (2013). Examining children's comprehension of conventional, wordless, and postmodern picturebooks. The University of Texas at San Antonio.
• Yazıcı, K. (2006). Değerler eğitimine genel bakış. Türklük Bilimi Araştırmaları, (19), 499-522.
• Yıldız, C., Yazıcı, D. ve Durmuşoğlu, M. (2016). 2010-2015 yılları arasında yayımlanmış resimli çocuk kitaplarının resimleme özelliklerinin incelenmesi. Uluslararası Erken Çocukluk Eğitimi Çalışmaları Dergisi, 1(1), 43-55. http://ijeces.hku.edu.tr/tr/pub/issue/22947/175321
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2018). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. (11. Baskı). Seçkin Yayıncılık.
• Yiğittir, S. (2012). İlköğretim 5. sınıf öğrencilerinin değer yönelimlerinin Rokeach ve Schwartz değer sınıflandırmasına göre değerlendirilmesi. Dicle Üniversitesi Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi Dergisi, (19), 1-15. https://dergipark.org.tr/tr/pub/zgefd/issue/47945/606592
• Yılmaz, Z. ve Arı, M. (2021). Okul öncesi döneme yönelik hazırlanan Pepee ve Maşa ile Koca Ayı çizgi filminin değerler açısından incelenmesi. Pearson Journal of Social Sciences & Humanities, 6(15), 19-40.
• Yorulmaz, B. (2013). Pepee çizgi filminin din ve değerler eğitimi açısından değerlendirilmesi. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 6(24), 438-448.
• https://sozluk.gov.tr/ (Erişim tarihi:11.10.2022)