THE LEGAL ASSESSMENT OF ALI HAYDAR EFENDI’S ON DEBTS CONSTANTED TO GOLD AND SILVER MINES CANNOT BE PAYABLE WITH THE PAPER MONEY

Yıl 2020, , 56 - 72, 30.06.2020

İrem Karakoç

https://doi.org/10.21492/inuhfd.658522

Öz

The subject of our study, Ali Haydar Efendi’s views in the article that entitled “About With Certainty The Debtor-Creditor Relationship on Gold Currency Must be Paid With Gold Payment (Gold Standard)”. In 1331 and 1332, the author dealt with the consequences of the adoption of compulsory payment instruments in the Ottoman financial system in the payment of debts. The execution of debt contracts concluded on gold before the Law had to be made with paper-money after the law arrangements. One of the aforementioned laws, 31 October 1915 dated “The Law of Money-equivalent Documents” and the other, 8 April 1916 dated “Law on Unity of Metalic Moneys”. However, in contracts, if the subject of the debt is metals of its own value, such as gold or silver, it is also important to pay the same for creditor. The debtor prefers paper money in paying his debt. Ali Haydar Efendi proposed a solution to the confusion arising from the debts which were established before the Law but which will be paid after it. The problem is basically whether the debt to be fulfilled in debt contracts before the entry into force of the regulations is to be paid in gold or in paper.

Anahtar Kelimeler

The Law of Money-equivalent Documents, Law on Unity of Metalic Moneys, Obligations Fixed with Financial Gold, Mecelle-i Ahkâm-Adliyye

ALİ HAYDAR EFENDİ’NİN ALTIN, GÜMÜŞ GİBİ MADENLERLE SÂBİT OLAN BORÇLARIN EVRÂK-I NAKDİYYE İLE ÖDENEMEYECEĞİNE İLİŞKİN HUKUKÎ GÖRÜŞLERİ

Öz

Çalışmamızın konusu, Osmanlı hukukçusu ve Adliye Nâzırı Ali Haydar Efendi’nin “Risâletü fî Kazâi’d-Düyûn ve İktizâühû” adlı eserinin “Deynin Sûret-i İdaresi ve İcârenin Ehad-i Âkideynin Vefatı Hâlinde Adem-i İnfisâhı Hakkındaki Ahkâm” başlıklı makalesinin Birinci Risâle’si olan “Maʽdenî Altınla Sâbit Olan Düyûnun Maʽdenî Altın İ’tâsıyla Te’diyesi Lâzım Geleceğine Dâirdir” başlıklı kısmında yer verdiği görüşleridir. Yazar, 1331 ve 1332’de çıkarılan kanunlarla, borçların ödenmesinde evrâk-ı nakdiyyenin Osmanlı mâlî sisteminde zorunlu ödeme aracı kabul edilmesinin sonuçlarını ele almıştır. Kanun’dan önce altın üzerinden akdedilen borç sözleşmelerinin ifası, düzenlemelerden sonra kâğıt parayla yapılmak zorundaydı. Kanunlardan biri, 31 Ekim 1915 (18 Teşrînievvel 1331) tarihli “Evrâk-ı Nakdiyye Kanunu”; diğeri, 8 Nisan 1916 (26 Mart 1332/5 Cemâziyelâhir 1334) tarihli “Tevhîd-i Meskûkât Kanunu”dur. Ancak borç sözleşmelerinde borcun konusu altın veya gümüş gibi kendi değeri olan madenlerse, alacaklı için bunun aynen ödenmesi önemlidir. Borçlu ise, kâğıt parayla ifayı tercih eder. “Evrâk-ı Nakdiyye Kanunu”ndan önce kurulan fakat Kanun’dan sonra ödenecek olan borçlarda Ali Haydar Efendi, ortaya çıkan karışıklığa çözüm önermiştir. Sorun temelde, 1331 ve 1332 tarihli düzenlemelerin yürürlüğe girmesinden önce yapılan borç sözleşmelerinde ifası gereken borcun altın mı, yoksa evrâk-ı nakdiyye olarak mı ödeneceğidir. Risâlenin giriş kısmında 1331 (1915-1916) ve 1335 (1919) olmak üzere iki tarih vardır.

Anahtar Kelimeler

Evrâk-ı Nakdiyye Kanunu, Tevhîd-i Meskûkât Kanunu, Madeni Altınla Sâbit Olan Borç, Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye

Kaynakça

• AKDAĞ, Mustafa: Türkiye’nin İktisadî ve İçtimaî Tarihi, (YKY), İstanbul 2010.
• AKYILDIZ, Ali: “Kâime”, DİA, C.21, İstanbul 2001, s.212, (Kâime ).
• AKYILDIZ, Ali: “Para”, DİA, C.34, İstanbul 2007, s.163-166, (Para).
• ALİ HAYDAR EFENDİ: “Risâletü fî Kazâi’d-Düyûn ve İktizâühû” adlı eserinin “Deynin Sûret-i İdaresi ve İcârenin Ehadd-i Âkideynin Vefatı Hâlinde Adem-i İnfisâhı Hakkındaki Ahkâm” başlıklı makalesinin Birinci Risâlesi olan “Maʽdenî Altınla Sâbit Olan Düyûnun Maʽdenî Altın İ’tâsıyla Te’diyesi Lâzım Geleceğine Dâirdir”, Ali Haydar 1331, İstanbul Necmi İstikbal Matbaası, 1335, “Risâletü fî Kazâi’d-Düyûn ve İktizâühû”.
• ARTUK, İbrahim: “Osmanlı Beyliğinin Kurucusu Osman Gazi’ye Ait Sikke”, Türkiye’nin Sosyal ve Ekonomik Tarihi (1071-1920), Ankara 1980, s.27-31.
• ATAR, Fahrettin: Fıkıh Usûlü, İstanbul, Beşinci Baskı, (İFAV Yayınları), 2002.
• AYDIN, Mehmet Akif:“Ali Haydar Efendi Küçük”, DİA, C.2, İstanbul 1989.
• BALTAOĞLU Süren: Para Sistemleri Tarihi, İstanbul 2008.
• BAYRAKTAR, Yüksel: “Borç Kıskacında Türkiye Ekonomisine Tarihsel Bir Bakış: Borçlanma Üzerine Çıkarılacak Dersler”, https://dergipark.org.tr › download › article-file, 22.09.2019.
• BİLMEN, Ömer Nasûhi: Hukuk-ı İslâmiyye ve Istılâhât-ı Fıkhiyye Kâmusu, (İstanbul Matbaacılık T.A.O Yayınları), C.1, İstanbul 1949.
• BİLMEN, Ömer Nasûhi: Hukuk-ı İslâmiyye ve Istılâhât-ı Fıkhiyye Kâmusu, (İÜHF Yayınları), C.5, İstanbul 1952.
• ÇAKIR, Coşkun: Tanzimat Dönemi Osmanlı Maliyesi, 2. Baskı, (Küre Yayınları), İstanbul, Haziran 2012.
• ÇAVDAR, Necati: “Tevfik Paşa Hükümeti’nin Sulh Hazırlıkları ve Paris Sulh Konferansı’na Sunduğu Ermeni Meselesine Dair Bir Çözüm Önerisi”, Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, I, 2011, s.19-33.
• ÇELİK, Akın: “Savaşın Maliyetine Bir Çözüm: Bir Borçlanma Hikâyesi”, Türkiyat Mecmuası, C.25/Güz, 2015, s.107-165. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/173179, (9. 10. 2019).
• ÇORUK, Ali Şükrü: “İttihat ve Terakki Tarafından Birinci Dünya Savaşı Sırasında Basın ve Edebiyat Dünyasına Yapılan Örtülü Ödenek Harcamaları”, Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, Cilt: 58, Sayı: 1, 2018, 75-97; https://dergipark.org.tr/download/article-file/489454. DOI: 10.26650/TUDED425598, 25.09.2019).
• DAVİSON, Roderick:“Osmanlıların Kâğıt Parayla İlk Deneyimi”, (The First Ottoman Experiment with Paper Money), (Çev. Durdu Mehmet Durak), Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, S.12, 2001, s.245-260. https://dspace.ankara.edu.tr/xmlui/handle/123456789/64265, (22.09.2019).
• ENGELHARDT, Eduard Philippe: Tanzimat ve Türkiye, (Kaknüs Tarih Yayınları), (Çev. Ali Reşad), İstanbul Kasım 1999.
• ERDEM, Ekrem: “Osmanlı Para Sistemi ve Tağşiş Politikası: Dönemsel Bir Analiz”, Bankacılar Dergisi, S.6, 2006, s.10-27. https://www.tbb.org.tr/Dosyalar/Arastirma_ve_Raporlar/osmanli_para_sistemi.pdf, (15.09.2019).
• EROL, Mine: Osmanlı İmparatorluğu’nda Kâğıt Para (Kâime), (TTK Basımevi), Ankara, 1970.
• GÜNAY, Mehmet: “Son Devir Osmanlı Hukukçusu Küçük Ali Haydar Efendi, (1853-1935): Hayatı, İlmi Faaliyetleri ve Eserleri”, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, S.6, 2005,
• HACI REŞİD PAŞA: Rûhü’l-Mecelle,Tarih-i Usûl-i Fıkha Dâir Bir Medhâl ile Mecelle-i Ahkam-ı Adliyye’nin Şerhini Hâvî Olup Sekiz Cilt Üzere Tertib Olunmuştur”, C.1, Dârü’l-Hılâfetü’l-Aliyye (İstanbul), 1326.
• HACI REŞİD PAŞA: Rûhü’l-Mecelle, Kitabü’l-Büyû’un Şerhidir, C.2, Tercüman-ı Hakikat Matbaasında tab’ olunmuştur, Dârü’l-Hılâfetü’l-Âliyye (İstanbul), 1327.
• HACI REŞİD PAŞA: Rûhü’l-Mecelle, Kitabü’l-İcârat ile Kitabü’l-Kefâle’nin Şerhidir, C.3, Dersaadet (İstanbul), Matbaa-i Hayriye ve Şürekâsı, 1328.
• HACI REŞİD PAŞA: Rûhü’l-Mecelle, Kitabü’l-Hîbe, Kitabü’l-Gasp, Kitâbü’l-Hacr ve’l-İkrah ve Şuf’â’nın Şerhidir, C.5, Dersaadet (İstanbul), Matbaa-i Hayriye ve Şürekâsı, 1328.
• İLKİN, Selim:“Câvid Bey, Mehmed”, DİA, İstanbul 1993, s.175-176.
• KAZGAN, Haydar: Osmanlı Finansında Galata Bankerleri, Yayına Hazırlayanlar: Mustafa Dönmez-Ertuğrul Tokdemir, Yayınevinde Birinci Baskı, (Tarihçi Kitabevi), İstanbul, Ocak 2014.
• KOCA, Ferhat: “Mutlak”, DİA, C.31, İstanbul 2006, s.402-405.
• KUYUCAK, Hazim Atıf: Para ve Banka, C.1, (Maarif Matbaası), İstanbul 1939.
• MEHMED CÂVİD: Ma’lûmat-ı İktisadiyye, Kanaat Matbaası, Dersaadet, 1329.
• MORDTMANN, J.H: Encyclopaedia of Islâm, A Dictionary of The Geography, Etnography and Biography of the Muhammadan Peoples, Prepared by a number of leading orientalists, Edited by: M.Th. Houtsma, A.J. Wensink, H.A.R Gibb, W. Heffening, E. Levi Provençal, Vol. 2 (E-K), Leyden (Holland) Late E.J. Brill Limited 1927, London Luzak and Co. 46 Great Russel Street, (https://archive.org/details/in.ernet.dli.2015.529972/page/n3, 30.09.2019; Book Source: Digital Library of India Item 2015.529972, Public Library of India).
• NARİN, İsmail: “Son Devir Osmanlı Âlimlerinden Ali Haydar Efendi’nin Hayatı, Hukukçuluğu ve Eserleri”, İLTED, S.46. Erzurum 2016/2,
• PAKALIN, Mehmed Zeki: Son Sadrâzamlar ve Başvekiller, (Ahmet Sait Matbaası), C.5, İstanbul 1948.
• PAMUK, Şevket: Osmanlı İmparatorluğu’nda Paranın Tarihi, Üçüncü Baskı, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, Mart 2002.
• SAHİLLİOĞLU, Halil: “Akçe”, DİA, C.2, İstanbul, 1989, s.224-227, (Akçe).
• TABAKOĞLU, Ahmet: Türkiye İktisat Tarihi, (Dergâh Yayınları), 12. Baskı, İstanbul, Mart 2014.
• TOPRAK, Zafer:Türkiye’de Milli İktisat, 1908-1918, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, Ağustos 2019.
• UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı: Osmanlı Devleti’nin Saray Teşkilâtı, TTK Basımevi, Ankara, 1988.