PAST AND PRESENT OF TURKISH CONSTITUTIONALISM

Yıl 2021, Cilt: 12 Sayı: 1, 48 - 65, 30.06.2021

Ömer Keskinsoy , Semih Kaya

https://doi.org/10.21492/inuhfd.812532

Öz

Constitutionalism is about restriction of power and securing of rights and freedoms. In this context, there is balance and control in the essence of constitutionalism. On that sense, constitutionalism brings about a series of values such as rule of law, separation of powers and pluralistic democracy. This series of values come to existence around the democratic state of law. Democratic state of law is a very valuable and tangible achievement obtained while trying to achieve the ideal. On the other hand, it would not be wrong to classify the democratic state of law as an equation with multiple variables that reflect a concrete view of good governance that can be implemented in the world. Therefore, democratic state of law does not have a simple and singular structure. Constitutionalism and associated series of values make the democratic state of law a very sophisticated structure. Answers are sought to the following question in the present study: Is Turkish constitutionalism going back in time? Political and legal attitudes that are distant to a somehow functioning democracy and state of law caused Turkish constitutionalism in a position that is one step forward two steps back. Considering the recent developments, monopolization and singularizing of the government around executive power visibly reset the entire progress. The indistinct nature of balance and control that form the essence of constitutionalism and return of the judicial power from “judicial activism” to “judicial pacifism” in terms of human rights have been the main factors that influenced the process. In our opinion, Turkish presidential system caused political and legal system went back to the period before 1909 when changes were made in Kanun-i Esasi. However, it is required to overcome this vicious cycle. The way to achieving this goes through democratic state of law that is shaped around universal values.

Anahtar Kelimeler

Constitutionalism, Democracy, Rule of Law, Otoman Constitutionalism, Turkish Constitutionalism

TÜRK ANAYASACILIĞININ DÜNÜ VE BUGÜNÜ

Öz

Anayasacılık hareketleri, iktidarın sınırlandırılması ve hak ve özgürlüklerin güvenceye bağlanması amacıyla başlamıştır. Anayasacılığın özü denge ve denetimdir. Bu yönüyle anayasacılık beraberinde hukuk devleti, kuvvetler ayrılığı ve çoğulcu demokrasi gibi değerler dizisi getirir. Değerler dizisi demokratik hukuk devleti etrafında somutlaşmaktadır. Demokratik hukuk devleti, ideal olana varma sürecinde elde edilen çok değerli ve somut bir kazanımdır. Bununla birlikte yeryüzünde uygulanabilecek iyi bir yönetimin somut görünüm biçimi olarak demokratik hukuk devletinin çok değişkenli bir denklem niteliğinde olduğu söylenebilir. Dolayısıyla demokratik hukuk devleti basit ve tekil bir yapıya sahip değildir. Anayasacılık ve buna bağlı değerler dizisi demokratik hukuk devletini oldukça sofistike bir hale getirmektedir. Bu çalışmanın temel hedefi şudur: Türk anayasacılığı geriye mi gitmektedir? Ağır aksak işleyen bir demokrasiye ve hukuk devletine mesafeli siyasal ve hukuksal tavırlar Türk anayasacılığını bir adım ileri iki adım geri bir pozisyona düşürücü olabilir mi? Bu sorular bağlamında, son yıllarda yapılan bazı düzenlemeler dikkate alındığında yürütme erki etrafında iktidarın tekil ve tekelleşmesine yönelik bir sürecin işletiliyor olması Türk anayasacılığını adeta başa sarmıştır.

Anahtar Kelimeler

Anayasacılık, Demokrasi, Hukuk Devleti, Osmanlı Anayasacılığı, Türk Anayasacılığı

Kaynakça

• AKIN, Fehim: “1924 Anayasasının Modernleşme Açısından Anlamı”, Sosyal Bilimler Dergisi, http://www.sbd.aku.edu.tr/VIII3/fakin.pdf, (Erişim Tarihi:14.03.2018).
• AKŞIN, Sina: “Sened-i İttifak ile Magna Carta’nın Karşılaştırılması”, Tarih Araştırmaları Dergisi, 16(27), 1992, s.115-123.
• ALİEFENDİOĞLU, Yılmaz: “Hukuk, Hukukun Üstünlüğü, Hukuk Devleti”, Ankara Barosu Dergisi, 2001-2, s.29-68.
• ANAYURT, Ömer: “1924 Anayasası’nda Meclis-Yürütme İlişkileri”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 13(39), 1997, http://www.atam.gov.tr/dergi/sayi-39/1924-anayasasinda-meclis-yurutme-iliskileri erişim, (Erişim Tarihi: 20.03.2018).
• ANAYURT, Ömer: “1924 Anayasasında Temel Hak ve Hürriyetler”, Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 7(1-2), 2003, s.1-21.
• ARMAOĞLU, Fahir: 19. Yüzyıl Siyasî Tarihi (1789-1914), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1997.
• ARNAULD, Andreas von: “Hukuk Devleti”, Çev. Arslan Topakkaya, içinde Anayasa Teorisi, Ed. OttoDepenheuer ve Christoph Grabenwarter, Çev. Ed. İlyas Doğan, Lale Yayıncılık, 2014.
• ARDUÇOĞLU, Artuk: “Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi”, Ankara Barosu Dergisi, (3), 2017, s.21-51.
• ARSLAN, Zühtü: Anayasa Teorisi, Seçkin Yayınları, Ankara 2005.
• ATAR, Yavuz: Türk Anayasa Hukuku, 7. Baskı, Mimoza Yayınları, Konya 2012.
• AYBAY, Rona: İnsan Hakları Hukuku, 2. Baskı, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2015.
• SAVCI, Bahri: “1961 Anayasasının Müdîr Prensiplerine ve Müesseselerine Mukayeseli Kısa Bir Bakış”, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 19(3), 1964, s.11-36.
• BİRSEL, Mahmut T.: “Osmanlı İmparatorluğunun Anayasal Yapısı ve Yeni Anayasa İçin Öneriler”, Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 12(Özel Sayı), 2010, s.1185-1203.
• DEMİRCİ, Fatih: Islahat Fermanı ve Müsâvât Meselesi, Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara 1999.
• DİNÇKOL, Bihterin: “1924 Anayasası Döneminde Siyasal Muhalefet”, http://dergipark.gov.tr/download/article-file/273373, (Erişim Tarihi:15.03.2018).
• DURHAN, İbrahim: “Tanzimat Dönemini Hazırlayan Temel Etkenler Üzerine Bir İnceleme”, AÜEHFD, V(1-4), 2001, s.65-89.
• ERDEM, Gazi: “İlanından Yüz Elli Yıl Sonra Avrupa Birliği Müzakereleri Bağlamında Islahât Fermânı’na Yeniden Bir Bakış” Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 51(1).
• ERDOĞAN, Mustafa: Türkiye’de Anayasalar ve Siyaset, 7. Baskı, Liberte Yayınları, Ankara 2011.
• ERYILMAZ, Bilal, Osmanlı Devleti’nde Millet Sistemi, İşaret Yayınları, İstanbul 1992.
• FENDOĞLU, Hasan Tahsin: “1876 Anayasası veya Monarşik Modernleşme Dönemi”, http://www.hasantahsinfendoglu.com/dokumanlar/akademik/1876_ANAYASASI_VEYA_MONARSIK_MODERNLESME_DONEMI.pdf erişim, (Erişim Tarihi:14.03.2018).
• GÖZLER, Kemal: Anayasa Hukukunun Genel Esasları, 5. Baskı, Ekin Yayınları, Bursa 2014.
• GÖZLER, Kemal: Türk Anayasa Hukuku Dersleri, 17. Baskı, Ekin Yayınları, Bursa 2014.
• İNALCIK Halil: “Sened-i İttifak ve Gülhane Hatt-ı Hümayunu”, Belleten Dergisi, XXVIII(112), 1964, s.603-623.
• İNALCIK, Halil: “Tanzimat’ın Uygulanması ve Sosyal Tepkileri”, Belleten Dergisi, XXVIII(112), 1964, s.623-691.
• KABOĞLU, İbrahim Ö.: “Türkiye’de Hukuk Devletinin Gelişimi”, s.139, http://www.todaie.edu.tr/resimler/ekler/400c3b113695644_ek.pdf?dergi=Insan%20Haklari%20Yilligi erişim, (Erişim Tarihi:14.03.2018).
• KABOĞLU, İbrahim Ö.: “Neye Evet, Neye Hayır?”, https://www.birgun.net/haber-detay/halk-neyi-oylayacak-7-neye-evet-neye-hayir-155142.html, (Erişim Tarihi:20.03.2018).
• KABOĞLU, İbrahim Ö.: “Türkiye Cumhuriyeti Değil, Kişi Anayasası”, https://www.birgun.net/haber-detay/turkiye-cumhuriyeti-degil-kisi-anayasasi-147935.html, (Erişim Tarihi: 20.03.2018).
• KABOĞLU, İbrahim Ö.: “16 Nisan Halkoylaması Sürdürülebilir Mi?”, https://www.birgun.net/haber-detay/16-nisan-halkoylamasi-surdurulebilir-mi-186629.html, (Erişim Tarihi:20.03.2018).
• KABOĞLU, İbrahim Ö.: “Yasama Yetkisi Kimin: 600 Kişi Mi Bir Kişi Mi?”, https://www.birgun.net/haber-detay/yasama-yetkisi-kimin-600-kisi-mi-bir-kisi-mi-halk-neyi-oylayacak-2-150051.html, (Erişim Tarihi: 20.03.2018).
• KABOĞLU, İbrahim Ö.: “Halkoylaması Sonucunu Okurken”, https://www.birgun.net/haber-detay/halkoylamasi-sonucunu-okurken-158992.html, (Erişim Tarihi:20.03.2018).
• KABOĞLU, İbrahim Ö.: “Halk Neyi Oylayacak”, https://www.birgun.net/haber-detay/yasama-yetkisi-kimin-600-kisi-mi-bir-kisi-mi-halk-neyi-oylayacak-2-150051.html, (Erişim Tarihi: 20.03.2018).
• KABOĞLU, İbrahim Ö.: “Halk Neyi Oylayacak? TBMM’nin Yetki Kayıplarını Oylayacak”, https://www.birgun.net/haber-detay/halk-neyi-oylayacak-4-tbmm-nin-yetki-kayiplarini-oylayacak-152162.html, (Erişim Tarihi: 20.03.2018).
• KAPANİ, Münci: Kamu Hürriyetleri, 7. Baskı Yetkin Yayınları, , Ankara 1993.
• KARAKOÇ, İrem: “1876 Tarihli Kanun-ı Esasi’de Yürütme Organı”, Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 8(2), 2006, s.115-149.
• KARAL, Enver Ziya: “Gülhane Hattı Hümayununda Batının Etkisi”, Belleten Dergisi, XXVIII(112), 1964, 581-601.
• KARPAT, Kemal: Türkiye’de Siyasal Sistemin Evrimi, Çev. Esin Soğancılar, İmge Yayınları, Ankara 2007.
• KAYA, Semih Batur: “Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Muhafazakar ve Kemalist Modernleşmenin Gelenek ve Değişim Sarkacındaki Kültürel Devinimleri”, Hukuk ve Adalet Eleştirel Hukuk Dergisi, 5(13), 2013.
• KİLİ, Suna/GÖZÜBÜYÜK, A. Şeref: Türk Anayasa Metinleri, Türkiye İş Bankası Yayınları, 2. Baskı, İstanbul 2000.
• KÖKER, Levent: “Cumhurbaşkanlığı Kararnamelerinin Çelişkileri ve Sorunları”, T 24, http://t24.com.tr/haber/prof-levent-koker-yazdi-cumhurbaskanligi-kararnamesinin-celiskileri-ve-sorunlari,392793, (Erişim Tarihi:20.02.2018).
• MARDİN, Şerif: Siyasal ve Sosyal Bilimler, 10. Baskı, İletişim Yayınları, İstanbul 2010.
• MARDİN, Şerif: Türk Modernleşmesi, 20. Baskı, İletişim Yayınları, İstanbul 2011.
• MARDİN, Şerif: Türkiye’de Toplum ve Siyaset, 13. Baskı, İletişim Yayınları, İstanbul 2006.
• ÖRÜCÜ, Esin: “1961 Anayasası ve Anayasa Mahkemesine Göre Hakkın Özü Kavramı ve Mülkiyet Hakkının Özü”, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, 41(3-4), 1975, s.145-161.
• ONAN, Belkıs: “İnsan Hakları ve Temel Özgürlükler Açısından Osmanlı Devletine Bakış”, Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, XV(4), 2011, s.253-288.
• ÖZBUDUN, Ergun: Türk Anayasa Hukuku, 16. Baskı, Yetkin Yayınları, Ankara 2016.
• ÖZGÜLDÜR, Yavuz/ÖZGÜLDÜR, Serdar: “1876 Anayasası’nın Hazırlanmasında Mithat Paşanın Rolü ve Fonksiyonu”, Ankara Üniversitesi Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, (5), 1994, s.311-348.
• ÖZKUL, Fatih: “Anayasalarımızda Yargının Bağımsızlığı ve Tarafsızlığı”, Ankara Barosu Dergisi, 3, 2016, s.201-263.
• PAMİR, Aybars: “Osmanlı Egemenlik Anlayışında Sened-i İttifak’ın Yeri”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 53(2), 2004, s.61-82.
• SEVİNÇ, Murat: Anayasa Yazıları, İmaj Yayınevi, Ankara 2010.
• SOYSAL, Mümtaz: “Haklar ve Özgürlükler Bakımından 1961 Anayasasının Evrensel Anlamı”, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 24(1), 1969, s.91-94.
• TANÖR, Bülent: İki Anayasa, Beta Yayınları, 2. Baskı, İstanbul 1991.
• TANÖR, Bülent: Anayasal Gelişme Tezleri, İstanbul 2008.
• TANÖR, Bülent: Osmanlı-Türk Anayasal Gelişmeleri, Yapı Kredi Yayınları, 19. Baskı, İstanbul 2010.
• TANPINAR, Ahmet Hamdi: Saatleri Ayarlama Enstitüsü, Dergah Yayınları, İstanbul 1992.
• TURHAN, Mehmet: “Anayasacılık Açısından Çoğunluk İlkesi”, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 50(1), 1995, s.401-413.
• UYANIK, Mevlüt: Osmanlı Tarihinde Parlamenter Sistem Arayışları: İslamiyet’in Belirleyiciliği Üzerine Değerlendirmeler”, Çorum İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2, 2002, s.47-60.
• Yeni Şafak Gazetesi, https://www.yenisafak.com/secim-referandum-2017 erişim 20.03.2018.
• ZÜRCHER, Eric Jan: Modernleşen Türkiye’nin Tarihi, İletişim Yayınları, 24. Baskı, İstanbul 2009.