THE LIABILITY OF THE ANIMAL OWNER IN THE CLASSICAL AGE OF OTTOMAN LAW

Yıl 2022, Cilt: 13 Sayı: 2, 420 - 432, 31.12.2022

Melikşah Aydın

https://doi.org/10.21492/inuhfd.1122475

Öz

The liability of the animal owner is one of the liabilities regulated in Islamic law. Therefore, in the classical period of the Ottoman state, where Islamic law was applied, regulations regarding the liability of the animal owner can be found in the codes set by the sultans, the fatwa books of the sheikh al-Islams, or, as an example, in the qadi registers themselves. Islamic law states that the owner of an animal is liable for certain damages caused by his animal and irresponsible for certain damages. The liability of the animal owner is regulated as financial responsibility in Islamic law, and it is deemed sufficient to pay compensation to the injured person. In the Ottoman law, on the other hand, in the codes, it was foreseen that the animal owner should be punished with beating and fines as part of the tazir penalty, as well as the compensation responsibility. In this article it will be examined that whether the owner of the animal is responsible for the damage caused by his animals in Islamic law. The practices in the classical period of Ottoman law, which do not conflict with the provisions of Islamic law, will be examined on the basis of fatwas, kadi registers and legal codes. Only the basic points will be emphasized in the rules where the Islamic doctrines differ. Since the Hanafi doctrine was essential in the Ottoman Empire, the Hanafi notion was explained where the notions of other schools were not specified. One of the aims of the article is to show the reflection of fiqh rules in the Ottoman classical period practice in specific to the responsibility of the animal owner.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Law, Liability, Animal Owner, Damage, Compensation

KLASİK DÖNEM OSMANLI HUKUKUNDA HAYVAN SAHİBİNİN SORUMLULUĞU

Öz

Hayvan sahibinin sorumluluğu İslam hukukunda düzenlenmiş olan sorumluluk türlerinden biridir. Dolayısıyla İslam hukukunun uygulandığı, Osmanlı devletinin klasik devrinde de; padişahların koyduğu kanunnamelerde, şeyhülislamların fetva kitaplarında veya uygulamadan bizzat örnek olarak kadı sicillerinde hayvan sahibinin sorumluluğu ile ilgili hükümlere rastlanmaktadır. İslam hukuku, hayvan sahibinin hayvanının verdiği belirli zararlardan sorumlu, belirli zararlardan ise sorumsuz olduğunu belirtmektedir. Hayvan sahibinin sorumluluğu, İslam hukukunda mali bir sorumluluk olarak düzenlenmiş, zarar görene tazminat ödenmesi yeterli görülmüştür. Osmanlı hukukunda ise kanunnamelerde, hayvan sahibinin tazmin sorumluluğunun yanı sıra tazir cezası kapsamında olarak dayak ve para cezası ile cezalandırılması da öngörülmüştür. Bu çalışmada İslam hukukunda hayvanların verdikleri zarardan, sahibinin sorumlu olup olmadıkları haller incelenecektir. İslam hukuku hükümleri ile çatışmayan, Osmanlı hukukunun klasik devrindeki uygulamalar; fetvalar, kadı sicilleri ve kanunnameler temelinde incelenecektir. Mezhep görüşlerinin farklılaştığı durumlarda, sadece temel noktalar üzerinde durulacaktır. Osmanlı’da Hanefi mezhebi uygulaması esas olduğu için, diğer mezheplerin görüşlerinin belirtilmediği yerlerde Hanefi görüşü açıklanmıştır. Makalenin amaçlarından biri, fıkıh kurallarının Osmanlı klasik devri uygulamasındaki yansımasını hayvan sahibinin sorumluluğu konusu özelinde göstermektir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Hukuku, Sorumluluk, Hayvan Sahibi, Zarar, Tazminat

Kaynakça

• AKGÜNDÜZ, Ahmed: Osmanlı Kanunnameleri, Osmanlı Araştırmaları Vakfı Yayınları, İstanbul, 1990.
• AYDIN, Ahmet: “İslam ve Roma Hukukunda Hayvanın Verdiği Zarardan Sorumluluk”, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, (28), 2016. s.213-239.
• BARDAKOĞLU, Ali: “Mukayeseli Hukukta Hayvanın Verdiği Zararın Hukukî Sorumluluğu”, Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (6), 1989. s.43-60.
• BİLMEN, Ömer Nasuhi: Hukuk-ı İslâmiyye ve Istılahat-ı Fıkhiyye Kamusu, Bilmen Yayınevi, İstanbul, 1970.
• BUHARİ, Ebu Abdullah Muhammed b. İsmail b. İbrahim: Sahih-i Buhari, çev. Mehmed Sofuoğlu. Ötüken Yayınları, İstanbul, 1990.
• CESSAS, Ebu Bekr Ahmed b. Ali er-Râzî: Ahkâmu’l-Kur’an, çev. Mehmet Keskin. İ’tisam Yayınları, İstanbul, 2018.
• CİN Halil/AKGÜNDÜZ Ahmet: Türk Hukuk Tarihi, Osmanlı Araştırmaları Vakfı Yayınları, İstanbul, 2017.
• ÇATALCALI ALİ EFENDİ: Fetava-yı Ali Efendi, haz. H. Necati Demirtaş. Kubbealtı Neşriyat, İstanbul, 2014.
• DAMAD TERCÜMESİ: Mecme’ul Enhur, çev. Mehmet Çelik. Yasin Yayınları, İstanbul, 2011.
• DÖNDÜREN, Hamdi: Ahkâmu’l-Kur’ân Kur’ân-ı Kerîm ve Fıkhî Tefsîri, Erkam Yayınları, İstanbul, 2020.
• EBU DAVUD, Süleyman b. Eş’as es-Sicistani: Sünen-i Ebu Davud, çev. Abdullah Parlıyan. Konya Kitapçılık, Konya, 2007.
• FETAVA-YI HİNDİYYE, Fetava-yı Alemgiriyye. çev. Mustafa Efe. Huzur Yayınları, İstanbul, 2004.
• FEYZULLAH EFENDİ: Fetava-yı Feyziye, haz. Süleyman Kaya, Klasik Yayınları, İstanbul, 2009.
• HALEBİ, İbrahim: Mülteka el-Ebhur, çev. Mustafa Uysal. Dizerkonca Matbaası, İstanbul, 1972.
• İBN ABİDİN, Muhammed Emin b. Ömer b. Abdülaziz el-Hüseynî ed-Dımaşki: Reddü’l-Muhtar Ale’d-Dürri’l-Muhtar, çev. Mehmet Savaş ve diğerleri. Şamil Yayınları, İstanbul, 1985.
• İBN MACE, Muhammed b. Yezid Ebu Abdillah el-Kazvini: Sünen-i İbn Mâce, çev. Haydar Hatipoğlu. Kahraman Yayınları, İstanbul, 1982.
• İBN NÜCEYM, Zeynüddin: Fetava-yı İbn Nüceym, Matbaa-yı Şeyh Yahya, 1289.
• İBN RÜŞD, Ebu’l-Velîd Muhammed b. Ahmed b. Muhammed el-Kurtubi: Bidâyetü’l-Müctehid ve Nihâyetü’l-Muktesid, çev. Ahmet Meylani, Redaksiyon ve Düzenleme: Vecdi Akyüz, Ensar Neşriyat, İstanbul, 2015.
• İNANIR, Ahmet: “İbn Kemal’in Fetvaları Işığında Osmanlı’da İslam Hukuku”, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul, 2008.
• KAHVECİ, Nuri: “İslam Borçlar Hukukunda Tazminat”, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Doktora Tezi, Erzurum, 1997.
• KARAMAN, Hayreddin: Mukayeseli İslam Hukuku, İz Yayıncılık, İstanbul, 2012.
• KARAMAN Hayreddin/ÇAĞRICI Mustafa/DÖNMEZ İbrahim Kâfi/GÜMÜŞ Sadrettin: Kur’an Yolu Türkçe Meal ve Tefsir, DİB Yayınları, Ankara, 2012.
• MENTEŞZADE ABDÜRRAHİM EFENDİ: Fetava-yı Abdürrahim, 1243. MERĞİNANİ, Burhanüddin Ali b. Ebi Bekr: el-Hidaye, çev. Hüsamettin Vanlıoğlu ve diğerleri. Yasin Yayınları, İstanbul, 2017.
• MEVSİLÎ, Abdullah b. Mahmud: el-İhtiyar li-Ta’lilî’l-Muhtar, çev. Ahmet Oğuz, Mustafa Bülent Dadaş, Tahir Tural. Nuh Yayınları, İstanbul, 2017.
• MOLLA HÜSREV: Dureru’l-Hukkâm fi Şerhi Gureru’l-Ahkâm, çev. Arif Erkan, Kontrol ve Takriz: Ahmed Davudoğlu. Eser Neşriyat, İstanbul, 1980.
• MÜSLİM, Ebu’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccac: Sahih-i Müslim, çev. Ahmed Davudoğlu. Sönmez Neşriyat, İstanbul, 1977.
• REMLİ, Şemseddin Ahmed b. Hamza: Nihayetü’l Muhtac ila şerhi’l-Minhac, Daru’l-fikir, Beyrut, 1984.
• SERAHSİ, Ebu Sehl Ebu Bekir Muhammed b. Ahmed: Mebsût, ed. Mustafa Cevat Akşit, Gümüşev Yayınları, İstanbul, 2008.
• ŞEN, Yusuf: “İslam Hukukunda Tehlike Sorumluluğu ve Uygulama Alanları”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Doktora Tezi, Konya, 2007.
• ŞEYH BEDREDDİN: Camiu’l-Fusûleyn, ed. Hacı Yunus Apaydın, Kültür ve Turizm Bakanlığı, Ankara, 2012.
• ŞEYH BEDREDDİN: Letaifü’l-İşarat, ed. Hacı Yunus Apaydın, Kültür ve Turizm Bakanlığı, Ankara, 2012.
• ŞİRBİNİ, Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed el-Hatîb: Muğni’l-Muhtac, çev. Soner Duman. Mirac Yayınları, İstanbul, 2017.
• TEHANEVİ, Zafer Ahmed b. Latîf el-Osman: İ’laü’s Sünen (Hadislerle Hanefi Fıkhı), çev. Macit Bilge. Misvak Neşriyat, İstanbul, 2014.
• TİRMİZİ, Ebu İsa Muhammed b. İsa: Sünen-i Tirmizi, çev. Abdullah Parlıyan. Konya Kitapçılık, Konya, 2004.
• ÜNAL, Mustafa: İslâm Hukukunda Haksız Fiil Sorumluluğu, Adalet Yayınları, Ankara, 2019.
• YELEK, Kamil: “Gasp ve İtlaf Bağlamında Hanefi Sorumluluk Hukuku”, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul, 2019.
• YENİŞEHİRLİ ABDULLAH EFENDİ: Behcetü’l-Fetava, haz. Süleyman Kaya ve heyet, Klasik Yayınları, İstanbul, 2011.
• ZUHAYLİ, Vehbe: İslam Fıkhı Ansiklopedisi, çev. Heyet. Risale Yayınları, İstanbul, 1994.
• Arşiv Belgeleri Başkanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Bab-ı Asafi Divan-ı Hümayun Sicilleri Mühimme Defterleri, (A.DVNS.MHM.d), 36/82. H. 19 Zilkade 986 / M. 17 Ocak 1579; 39/345. H. 23 Zilhicce 987 / M. 10 Şubat 1580; 118/827. H. 10 Zilkade 1123 / M. 20 Aralık 1711.
• Kadı Sicilleri Bab Mahkemesi 3 Numaralı Sicil (H. 1077 / M. 1666 - 1667) (Rıfat Günalan; Arapça metin Mehmet Akman; kontrol eden Mustafa Oğuz; proje yönetmeni M. Akif Aydın; ed. Coşkun Yılmaz) Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Araştırmaları Merkezi (İSAM), İstanbul, 2011.
• Eyüp Mahkemesi 182 Numaralı Sicil (H. 1154-1161 / M. 1741-1748), (proje yönetmeni M. Âkif Aydın; ed. Coşkun Yılmaz; çeviri yazı / mukabele Abdulkadir Altın – Salih Kahriman; kontrol M. Âkif Aydın – Mehmet Akman – Feridun M. Emecen – İdris Bostan – Mehmet İpşirli), Kültür AŞ, İstanbul, 2019.
• Konya Kadı Sicilleri, 41 Numaralı Sicil, (H.1115-1116 / M. 1703-1704), Haz. İzzet Sak, Konya, 2016.
• Konya Kadı Sicilleri, 53 Numaralı Sicil, (H.1148-1149 / M. 1736-1737), Haz. İzzet Sak, İbrahim Solak, Konya, 2016.
• Rumeli Sadâreti Mahkemesi 106 Numaralı Sicil (H. 1067-1069 / M. 1656-1658), (proje yönetmeni M. Âkif Aydın; editör Coşkun Yılmaz; çeviri yazı / mukabele Yılmaz Karaca – Mustafa Yılmaz; Arapça çeviri Mehmet Akman; kontrol M. Âkif Aydın – Mehmet Akman – Feridun M. Emecen – İdris Bostan – Mehmet İpşirli), Kültür AŞ, İstanbul, 2019.
• Rumeli Sadâreti Mahkemesi 161 Numaralı Sicil (H.1115-1116 / M. 1704) (proje yönetmeni M. Âkif Aydın; editör Coşkun Yılmaz; hazırlayan Coşkun Yılmaz – Salih Kahriman; kontrol M. Âkif Aydın – Mehmet Akman – Feridun M. Emecen – İdris Bostan – Mehmet İpşirli), Kültür AŞ, İstanbul, 2019.
• Bab Mahkemesi 3 Numaralı Sicil (H. 1077 / M. 1666 - 1667), (Rıfat Günalan; Arapça metin Mehmet Akman; kontrol eden Mustafa Oğuz; proje yönetmeni M. Akif Aydın; ed. Coşkun Yılmaz), Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Araştırmaları Merkezi (İSAM), İstanbul, 2011.
• Üsküdar Mahkemesi 396 Numaralı Sicil (H. 1150-1151 / M. 1737-1738), (proje yönetmeni M. Âkif Aydın; editör Coşkun Yılmaz; çeviri yazı / mukabele Abdulkadir Altın – Nedim Pakırdağ; kontrol M. Âkif Aydın – Mehmet Akman – Feridun M. Emecen – İdris Bostan – Mehmet İpşirli), Kültür AŞ, İstanbul, 2019.
• Üsküdar Mahkemesi 5 Numaralı Sicil (H.930-936 / M. 1524-1530), (Yasemin Dağdaş, Zeynep Berktaş; kontrol eden Mustafa Oğuz; proje yönetmeni M. Akif Aydın; ed. Coşkun Yılmaz), Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Araştırmaları Merkezi (İSAM), İstanbul, 2010.
• Üsküdar Mahkemesi 531 Numaralı Sicil (H. 1204-1207 / M. 1790-1793), (proje yönetmeni M. Âkif Aydın; ed. Coşkun Yılmaz; çeviri yazı / mukabele Abdülkadir Altın – Nedim Pakırdağ – Yılmaz Karaca; kontrol M. Âkif Aydın – Mehmet Akman – Feridun M. Emecen – İdris Bostan – Mehmet İpşirli), Kültür AŞ, İstanbul, 2019.
• Üsküdar Mahkemesi 84 Numaralı Sicil (H.999-1000/ M.1590-1591), (Rıfat Günalan; Arapça metin Mehmet Canatar, Mehmet Akman; kontrol eden Mehmet Canatar; proje yönetmeni M. Akif Aydın; ed. Coşkun Yılmaz), Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Araştırmaları Merkezi (İSAM), İstanbul, 2010.
• Üsküdar Mahkemesi 9 Numaralı Sicil (H. 940-942 / M. 1534-1536), (Kenan Yıldız; kontrol eden Recep Ahıskalı; proje yönetmeni M. Akif Aydın; ed. Coşkun Yılmaz), Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Araştırmaları Merkezi (İSAM), İstanbul, 2010.