Nizamî’nin ‘Hamse’si (BL Or. 6810) Örneğinde Nakkaş Bihzâd’a Atfedilen Minyatürlerde Mimari Bezemeler

Yıl 2021, Cilt: 5 Sayı: 2, 505 - 542, 31.12.2021

Secil Sever Demir , Filiz Adıgüzel Toprak

https://doi.org/10.33201/iranian.1011744

Cited By: 2

Öz

15. yüzyılın ikinci yarısında Herat’ta minyatür sanatının en önemli temsilcileri Nakkaş Bihzâd (1450-1535) ve öğrencileridir. Bu dönem, Timurlu dönemi Herat minyatür okulunun son görkemli dönemi olan Hüseyin Baykara'nın saltanat yıllarına (s. 1468-1506) rastlamaktadır. Kaynaklar, Bihzâd’ı Timurlu minyatür sanatının en iyi tasvir sanatçısı ve bu işi en mükemmel noktasına ulaştıran sanatçı olarak tanımlamaktadır. Bihzâd’ın resimlediği eserlerden, Nizamî’nin Hamse’si, Firdevsî’nin Şahname’si, Sâdi’nin Bûstan'ı vb. minyatürlü nüshalar, bugün dünyanın birçok müze ve koleksiyonunda bulunmaktadır. Bihzâd’ın yönetiminde hazırlanan minyatürlerin en belirgin özellikleri, hareketli ve gerçekçi figürler; pastel renklerde kayalıklardan oluşan dağlar; rengarenk çiçekler; ayrıntılı yapraklar ve kompozisyonun bir köşesinde görülen iri yapraklı çınar ağaçları gibi doğa elemanları olarak sıralanabilir. Bihzad’ın kompozisyonlarında dikkati çeken diğer unsur ise sahneye belirli bir derinlik verecek şekilde tasarlanmış iç ve dış mekan mimarisindeki ince işçilikli motif ve desenlerden oluşan bezemelerdir. Bu çalışmada, Londra British Library’de bulunan, 12. yüzyılda yaşamış İran edebiyatının en ünlü mesnevi şairlerinden Nizamî’nin Hamse adlı eserinin (BL Or.6810) 1495/96 tarihli minyatürlü nüshası ele alınmıştır. Çalışmada, orijinal yazma eserde bulunan Hüsrev ve Şirin, Heft Peyker ve İskendernâme başlıklı mesnevilerdeki Bihzâd’a atfedilen üç minyatürün mimari elemanlarındaki bezemeler incelenmiş ve kompozisyon bakımından değerlendirilmiştir. Amaç, Bihzâd’ın mimariyi tasvir ederken aynı zamanda dönemin diğer sanat dalları olan tezhip, taş işçiliği, kalem işi, çini gibi alanlarda benzerlerini gördüğümüz desen ve motiflerden oluşan bezemelerle mekânı ve boşlukları nasıl tanımladığını analiz etmek ve aynı zamanda minyatür kompozisyonlarındaki mimaride farklı alanların desenler ile nasıl düzenlendiğine dair örnekleri ortaya koyabilmektir.

Anahtar Kelimeler

Minyatür, Herat Okulu, Nakkaş Bihzâd, Nizami Hamse’si, BL Or.6810

Destekleyen Kurum

-

Proje Numarası

-

Teşekkür

-

Architectural Decorations in the Paintings Attributed to Naqqash Bihzâd in Nizamî’s Khamsah (BL Or. 6810)

Öz

In the second half of the 15th century, the most important representatives of miniature art in Herat were Naqqash Bihzâd (1450-1535) and his students. This period coincides with the reigning years of Hussein Baykara (p. 1468-1506), the last glorious period of the Herat miniature school. Sources describe Bihzâd as the best depiction artist of Timurid miniature art and the artist who made it to its most perfect point. Miniature copies of Bihzâd's paintings, Nizamî's Khamsah, Firdevsî's Shahname, Sâdi's Bûstan, etc., are found in many museums and collections around the world today. The most prominent features of miniatures prepared under the direction of Bihzâd are moving and realistic figures; mountains of rocks of pastel colors; colorful flowers; they can be listed as elements of nature, such as detailed leaves and large-leaved sycamore trees seen in a corner of the composition. The other element that stands out in Bihzâd's compositions is the decoration of finely crafted motifs and patterns in interior and outdoor architecture designed to give a certain depth to the scene. In this study, the miniature paintings in the Khamsah (BL Or.6810) of Nizamî –one of the most famous masnavi poets of Iranian literature lived in the 12th century– dated 1495/96 and kept in the British Library in London, is examined. In the study, the decorations on the architectural elements of the three miniature paintings attributed to Bihzâd in Khusraw u Shīrīn, Haft paykar and Iskandarnāmah are examined and evaluated in terms of composition. The aim is to analyze how Bihzâd, while describing architecture, also defines the space and spaces with the decorations consisting of patterns and motifs that we see in other art branches of the period such as illumination, stonework, stucco work, and tiling art, and also to analyze the different areas in architecture in his miniature compositions as well as presenting examples of how they are organized with patterns.

Anahtar Kelimeler

Miniature, Herat School, Naqqash Bihzad, Khamsah of Niẓāmī Ganjavī, BL Or.6810.

Proje Numarası

-

Kaynakça

• Aka, İ. (2012). Timurlular. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm ansiklopedisi (C. 41, s. 177-180). TDV.
• Akalay, Z. (1973). Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi hazine 753 no.lu Nizami Hamsesi’nin minyatürleri. Sanat Tarihi Yıllığı, 5, 393-394. https://dergipark.org.tr/tr/pub/iusty/issue/34603/382154
• Akbıyık, H. (2004). Timurluların bilim ve sanata yaklaşımları ve bazı son dönem sanatkârları. Bilig, 30, 151-171.
• Algar, H. & Alparslan, A. (1998). Hüseyin Baykara. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm ansiklopedisi (C. 18, s. 541). TDV.
• And, M. (2002). Osmanlı tasvir sanatları:1 Minyatür, İş Bankası Yayınları.
• Beksaç, E. (2012). Timurlular. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm ansiklopedisi (C. 41, s. 180-184). TDV.
• Çağman, F. & Tanındı, Z. (1979). Topkapı Sarayı Müzesi İslâm minyatürleri. Sanat ve Kültür Yayınları.
• Çağman, F. (1998). Bihzâd. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm ansiklopedisi (C. 6, s. 147-149). TDV.
• Demirel, E & Dündar Z. (2018). Bihzâd’ın minyatürleri: minyatür sanatında zaman ve mekânın inşasına dair iki örnek. Hacettepe Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Sanat Yazıları, 39, 249-262.
• Erkan, M. (1999). Hüsrev ve Şirin. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm ansiklopedisi (C.19, s.53-55). TDV.
• Gürkan Anar, A. D. (2017). Safevi şahlarının baniliği üzerine bir değerlendirme. İran Çalışmaları Dergisi, 1, 117-143.
• Havuzunda Yıkanan Kızları Gören Bahçenin Sahibi (varak 190a) [Görsel]. Or. 6810 Digitised Manuscripts, İngiliz Kütüphanesi, Londra, İngiltere. http://www.bl.uk/manuscripts/Viewer.aspx?ref=or_6810_f093r http://www.bl.uk/manuscripts/Viewer.aspx?ref=or_6810_f190r http://www.bl.uk/manuscripts/Viewer.aspx?ref=or_6810_f190r http://www.bl.uk/manuscripts/Viewer.aspx?ref=or_6810_f214r
• İskender, Hüseyin Baykara Suretinde, Yedi Bilge ile (varak 214a) [Görsel]. Or. 6810 Digitised Manuscripts, İngiliz Kütüphanesi, Londra, İngiltere. http://www.bl.uk/manuscripts/Viewer.aspx?ref=or_6810_f214r
• Kanar, A. (2007). Nizamî Gencevi. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm ansiklopedisi (C.33, s. 183-185). TDV.
• Kılıçarslan, F. N. (2019). Nizamî’nin heft peyker’inde hayal ve imge [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Nahmedov, A. & Saygın, T. (2012) Doğu’dan bir ütopya kenti: Genceli Nizamî’nin İskendername eserinde ideal kent, İdeal Kent, 5, 124-135, https://dergipark.org.tr/tr/pub/idealkent/issue/36638/417089
• Nizamî’nin Hamse’si, or. 1361, BnF, Gallica, Fransa Ulusal Kütüphanesi, Paris, Fransa, https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/btv1b10091621b/f1.planchecontact
• Orsatti, P. (2020). Ḵamsa of Jamāli. İçinde Yarşater, İ. (ed.), Encyclopaedia Iranica. http://www.iranicaonline.org/articles/kamsa-ye-jamali
• Parrello, D. (2010). Kamsa of Nezami. İçinde Yarşater, İ. (ed.), Encyclopaedia Iranica, (C.15, Fasikül 4, 448). https://iranicaonline.org/articles/kamsa-of-nezami
• Roxburgh, D. J. (2000). Kamal al-Din Bihzâd and authorship in persianate painting. Muqarnas, 17, 119-146. https://www.jstor.org/stable/1523294
• Sürelli, B. (2012). Türk edebiyatında heft peyker mesnevileri ve hayati’nin heft peyker’i [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Boğaziçi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Şîrûye’nin Hüsrev'i Yatakta Uyurken Öldürmesi (varak 93a) [Görsel]. Or. 6810 Digitised Manuscripts, İngiliz Kütüphanesi, Londra, İngiltere. http://www.bl.uk/manuscripts/Viewer.aspx?ref=or_6810_f093r
• Şîrûye’nin, Hüsrev’i Yatakta Uyurken Öldürmesi (varak 93a). Havuzunda Yıkanan Kızları Gören Bahçenin Sahibi (varak 190a). İskender, Hüseyin Baykara Suretinde, Yedi Bilge ile (varak 214a) [Görsel]. Or. 6810 Digitised Manuscripts, İngiliz Kütüphanesi, Londra, İngiltere.
• Tanındı, Z. (2002). Kitap ve tezhibi. İçinde Halil İnalcık-Günsel Renda (Ed.), Osmanlı uygarlığı 2 (s. 865-891), Kültür Bak Yayınları.
• Tatar, L. (2016). Süleymaniye kütüphanesi Lala İsmail 617 numaralı heft peyker nüshası minyatürleri [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi.
• Titley, N. M. (1978). Khamsa of Nız̤āmī dated Herat, 1421, The British Library Journal, Autumn 4(2), 161-186. https://www.jstor.org/stable/42554074
• Uluç, L. (2006). Türkmen valiler, Şirazlı ustalar, Osmanlı okurlar, XVI. Yüzyıl Şiraz Elyazmaları. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Ünver, İ. (2000). İskendername. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm ansiklopedisi (C. 22, s. 557- 559). TDV.
• Yazıcı, T. & Kurnaz, C. (1997). Hamse. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm ansiklopedisi (C.15, s. 499-500). TDV.
• (BL, 2021). https://britishlibrary.typepad.co.uk/files/or.6810.pdf