Iranian Shah Ahmad Qajar’s Visit to Istanbul in the Context of Mandate Debates in Türkiye and Its Implications for Turkish Public Opinion

Yıl 2023, Cilt: 7 Sayı: 2, 193 - 215, 31.12.2023

Onur Çelebi

https://doi.org/10.33201/iranian.1376866

Öz

After World War I, Britain introduced a new model called mandate and protectorate in order to continue its colonial policy in the Middle East. Within the framework of this policy, Britain signed a treaty with Iran on 9 August 1919. Ten days after the treaty, the Shah of Iran, Ahmad Qajar, left for Europe. During his travels, he also visited Istanbul and held talks with the Ottoman Sultan Mehmed Vahdeddin VI. In this process, the pro-British mandate media organs in the Ottoman Empire presented the Iran-Britain Treaty as the key to the development of Iran and tried to create public opinion for the Ottoman Empire to sign such a treaty as soon as possible. In this study, the Istanbul visit of the Shah of Iran Ahmad Qajar (dated 19 - 30 August 1919) and the Iran-Britain Treaty are discussed and their reflections on the Ottoman public opinion through the Istanbul press on the basis of the mandate debates of the period are discussed. In doing so, periodicals of the period were taken as a basis and archival documents and analytical works were also used.

Anahtar Kelimeler

Britain, Iran, Istanbul, Sultan (VI.) Mehmed Vahdeddin, Shah Ahmed Qajar

Türkiye’de Mandaterlik Tartışmaları Bağlamında İran Şâhı Ahmed Kaçar’ın İstanbul Ziyareti ve Türk Kamuoyuna Yansımaları

Öz

I. Dünya Harbi’nden sonra İngiltere, Ortadoğu Bölgesi’ndeki sömürgecilik politikasını devam ettirebilmek için manda ve himaye ismiyle yeni bir model ortaya koymuştur. Bu siyaset çerçevesinde İngiltere 9 Ağustos 1919 tarihinde İran ile bir antlaşma imzalamıştır. Antlaşmadan on gün sonra İran Şâhı Ahmed Kaçar, Avrupa’ya gitmek üzere yola çıkmıştır. Seyahat esnasında İstanbul’a da uğramış ve Osmanlı Sultanı VI. Mehmed Vahdeddin ile de görüşmelerde bulunmuştur. Bu süreçte Osmanlı Devleti’ndeki İngiliz mandası taraftarı yayın organları tarafından İran-İngiltere Antlaşması İran’ın kalkınmasının anahtarı olarak gösterilerek bu türden bir antlaşmanın Osmanlı Devleti tarafından da bir an evvel imzalanması için kamuoyu oluşturulmaya çalışılmıştır. Çalışmada, İran Şâhı Ahmed Kaçar’ın (19 - 30 Ağustos 1919 tarihli ) İstanbul seyahati ile İran-İngiltere Antlaşması ele alınarak dönemin manda tartışmaları temelinde İstanbul basını üzerinden Osmanlı kamuoyuna yansımaları ele alınmıştır. Bu yapılırken de dönemin süreli yayınları temel alınmış, arşiv belgeleri ve tetkik eserlerden de istifade edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

İngiltere, İran, İstanbul, Sultan (VI.) Mehmed Vahdeddin, Şah Ahmed Kaçar

Kaynakça

• Atatürk, M. K. (2018). Nutuk (1919 – 1927). (Yay. Haz. Zeynep Korkmaz). Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.
• Arslan, L. (2019). Milli mücadele döneminde ‘manda ve himaye’ tartışmaları ve mandacılık yaklaşımları. Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu, (64), 1 - 38. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/915258
• Atuk, M. V. (2019). İttihat ve Terakki cemiyeti’nin İran politikası. Belleten, 83(296), 261 - 288. http://dx.doi.org/10.37879/belleten.2019.261
• Ahmed şah hazretleri. (19 Ağustos 1919b). İleri, s. 1.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA): Fon: İ..DUİT , Kutu: 71 , Gömlek: 8 , (H: 24.11.1337 – M: 21.08.1919), s. 1.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA): Fon: MV. , Kutu: 260 , Gömlek: 86 , (H: 04.12.1337 – M: 31.08.1919), s. 1.
• Cevad, R. (22 Ağustos 1919). Amerika değil, İngiltere!, Alemdar, s. 1.
• Cevad, R. (26 Ağustos 1919a). İngiltere - Türkiye, Alemdar, s. 1.
• Çetinsaya, G. (2000). Milli mücadeleden cumhuriyete Türk - İran ilişkileri, 1919-1925, Atatürk Araştırma Merkezi, 16(48), 769 - 796. https://atamdergi.gov.tr/tam-metin-pdf/486/tur
• Daniş, H. (27 Ağustos 1919). İran ve İngiltere, Peyâm, s. 1.
• Djalili, M. R. & Kellner, T. (2021). İran’ın son iki yüzyıllık tarihi. (2. bs.). (Çev. R.Uzmen). Bilge Kültür Sanat Yayınları.
• Erkan, S. (2010). İran’a yabancı ülke müdahaleleri (1907-1921). Akademik Orta Doğu, 5(9), 91-116. http://www.akademikortadogu.com/belge/ortadogu9makale/suleyman_erkan.pdf
• Eser, S. (2005). İranlı seyyahların eserlerinde İstanbul ve Han Melik-i Sâsâni’nin – İstanbul sefareti hatıraları – adlı eseri, (Kayıt No. 214953) (Yüksek lisans tezi, İstanbul Üniversitesi). YÖK Tez Merkezi
• Hafeziniya, M. R. (2017). İran jeopolitiği ve siyasi coğrafyası. İraniyat Yayınları.
• İki hükümdar müfhamın mülakâtı. (22 Ağustos 1919d). Sabah, s. 1.
• İki İslâm Hükümdarının Mülakâtı. (22 Ağustos 1919). Peyâm, s. 1.
• İngiliz - İran itilâfı. (19 Ağustos 1919g). Sabah, s. 1.
• İngiliz - İran mukalevenamesi. (27 Ağustos 1919c). Vakit, s. 1.
• İngiliz - İran mukavelenamesi. (27 Ağustos 1919b). Sabah, s. 1.
• İngiltere - İran mukavelesi. (27 Ağustos 1919a). İleri, s. 1.
• İngiltere - İran. (18 Ağustos 1919a). Alemdar, s. 1.
• İngiltere-İran itilafnamesi metni resmiyesi. (27 Ağustos 1919a). İstiklâl, s. 2.
• İngiltere-İran mukavelesi. (28 Ağustos 1919b). İstiklâl, s. 1.
• İran - İngiliz itilâfnamesi. (18 Ağustos 1919a). Sabah, s. 2.
• İran hariciye nazırı ile mülakat. (23 Ağustos 1919ı). Vakit, s. 1.
• İran şâhı. (20 Ağustos 1919c). Sabah, s. 1.
• İran şâhı hazretleri İstanbul’da. (23 Ağustos 1919d). Türk Dünyası, s. 1.
• İran şâhı hazretleri şehrimizde. (20 Ağustos 1919a). Peyâm, s. 1.
• İran şâhı hazretleri. (24 Ağustos 1919c). Tercümân-ı Hakikat, s. 1.
• İran şâhı hazretleri. (24 Ağustos 1919b). Türk Dünyası, s. 1.
• İran şâhı hazretlerinin azimeti. (31 Ağustos 1919c). Peyâm, s. 1.
• İran şâhı hazretlerinin şehrimize muvasalatı. (20 Ağustos 1919e). Vakit, s. 1.
• İran şâhı şehrimizde, sefarethanede. (25 Ağustos 1919b). Peyâm, s. 1.
• İran şâhı şehrimizde. (20 Ağustos 1919c). Sabah, s. 1.
• İran şâhı şehrimizde. (24 Ağustos 1919d). Tasvir-i Efkâr, s. 2.
• İran şahı. (19 Ağustos 1919b). Tasvir-i Efkâr, s. 1.
• İran şâhı. (19 Ağustos 1919d). Vakit, s. 1.
• İran şâhı. (21 Ağustos 1919a). Tercümân-ı Hakikat, s. 1.
• İran şâhı. (21 Ağustos 1919a). Vakit, s. 1.
• İran şâhı. (23 Ağustos 1919b). Tercümân-ı Hakikat, s. 1.
• İran şâhı. (24 Ağustos 1919f). Vakit, s. 2.
• İran şâhı. (25 Ağustos 1919c). Alemdar, s. 1.
• İran şâhı. (25 Ağustos 1919d). İleri, s. 1.
• İran şâhı. (25 Ağustos 1919e). Tasvir-i Efkâr, s. 1.
• İran şâhı. (25 Ağustos 1919g). Vakit, s. 2.
• İran şâhı. (26 Ağustos 1919d). Tercümân-ı Hakikat, s. 1.
• İran şâhı. (31 Ağustos 1919f). Tasvir-i Efkâr, s. 1.
• İran şâhı. (31 Ağustos 1919h). Vakit, s. 2.
• İran şahının muvâsâlâtı. (20 Ağustos 1919c). İleri, s. 1.
• Karacagil, Ö. K. (2014). I. dünya savaşında Osmanlı devletinin İran’la ittifak kurma arayışları. Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi, (36), 95 -116. https://dergipark.org.tr/tr/pub/otam/issue/67186/1048805
• Karadeniz, Y. (2011a). İran’ın taksimi görüşmelerinde İngiltere’nin Rusya’ya karşı diplomatik manevraları (1907). Uluslararası Sosyal Araştırmalar, 4(18), 248 - 263. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/2920284
• Karadeniz, Y. (2011b). İran’ın bağımsızlığının Curzon’a teslim edilmesi: 1919 İngiltere -İran anlaşması ve sadrazam Hasan Vusûk. Turkish Studies, 6(3), 1011 - 1027. http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.2457
• Kemal, A. (22 Ağustos 1919), İran ve biz. Peyâm, s. 1.
• Kasalak, K. (1993). Milli Mücadele’de manda ve himaye meselesi. Genelkurmay Basımevi.
• Nuri, C. (20 Ağustos 1919). Britanya imparatorluğu muhitinde İran, İleri, s. 1 - 2.
• Padişah-i Osmaniyân ve şâh İran hazrati. (22 Ağustos 1919a). Tasvir-i Efkâr, s. 1.
• Sarıhan, Z. (1994). Kurtuluş savaşı günlüğü III, Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Sarıkçıoğlu, M. (2013). İran’da Nasereddin şah ve Muzaffereddin şah döneminde (1848 – 1907) İngiltere, Rusya ve Fransa’ya verilen imtiyazlar. History Studies, 5(2), 397 - 410. http://dx.doi.org/10.9737//historyS_716
• Şâh Ahmed hazretleri dün şehrimizden hareket etti. (31 Ağustos 1919f). Sabah, s. 2.
• Şâh Ahmed sefarethanede. (25 Ağustos 1919e). Sabah, s. 1.
• Şah hazretleri sefaretde. (25 Ağustos 1919c). İstiklâl, s. 1.
• Şâh hazretleri sefarethanede. (25 Ağustos 1919c). Türk Dünyası, s. 1.
• Şâh hazretleri. (24 Ağustos 1919). Türkçe İstanbul, s. 1.
• Şâh hazretlerinin dünkü ziyareti. (22 Ağustos 1919b). Vakit, s. 1.
• Şâh hazretlerinin hakanımızı ziyareti. (22 Ağustos 1919a). Türk Dünyası, s. 1.
• Şâh İran hazretleri şehrimizde. (20 Ağustos 1919c). Tasvir-i Efkâr, s. 1.
• Şâh İran. (20 Ağustos 1919b). Alemdar, s. 1.
• Şâh-ı İranian. (31 Ağustos 1919e). İleri, s. 1.
• Sonat, R. (2018). İngiliz arşiv belgelerine göre XX. yüzyılın başında Rusya’nın İran’a yönelik stratejileri ve faaliyetleri. History Studies, 10(2), 141 - 159. http://dx.doi.org/10.9737/hist.2018.588