Iran-Russia Relations After The Cold War: Encouraging And Limiting Factors

Yıl 2024, Cilt: 8 Sayı: 1, 53 - 79, 30.06.2024

İbrahim Çetin , Mevlüt Akçapa

https://doi.org/10.33201/iranian.1429178

Öz

The subject of this research is to examine how and why Iran-Russia relations, which have followed an up-and-down course after the end of the Cold War, have evolved from the concept of “little devil” in the discourse after the Iranian revolution to the discourse of “strategic partner” expressed in the Syrian and Ukrainian wars. It will also try to reveal the factors that encourage and constrain Iran-Russia relations. The research uses the literature review method to collect data, while process analysis, a sub-branch of case analysis from qualitative research methods, is used for analysis. Examining the events from a neorealist perspective facilitated the analysis of the events from the aspects of state, system, power and balance of power. As a result of the research, it was concluded that the main reason for the rapprochement between Iran and Russia was to balance the influence of the US and its allies in the Middle East and Caucasus politically and militarily, and that the embargoes accelerated this rapprochement. Russia's veto power in the UNSC, cooperation in the field of nuclear energy and arms trade were also identified as reasons that paved the way for relations. The reasons limiting the relations between the two countries were identified as the relations of both countries with the US and its allies, and the fact that commercial activities were limited to nuclear technology and arms trade. In addition, the lack of interaction between the peoples is also considered to be an important factor limiting the deepening of the partnership.As a result of the research, it was concluded that the main reason for the rapprochement between Iran and Russia was to balance the influence of the US and its allies in the Middle East and Caucasus politically and militarily, and that the embargoes accelerated this rapprochement. Russia's veto power in the UNSC, cooperation in the field of nuclear energy and arms trade were also identified as reasons that paved the way for relations. The reasons limiting the relations between the two countries were identified as the relations of both countries with the US and its allies, and the fact that commercial activities were limited to nuclear technology and arms trade. In addition, the lack of interaction between the peoples is also considered to be an important factor limiting the deepening of the partnership.

Anahtar Kelimeler

Neorealism, Balance of power, Iran foreign policy, Russian foreign policy, Iran-Russia relations

Soğuk Savaş Sonrası İran-Rusya İlişkileri: Teşvik Edici Ve Sınırlandırıcı Faktörler

Öz

Bu araştırmanın konusu, soğuk savaşın bitiminden sonra inişli çıkışlı bir seyir izleyen İran Rusya ilişkilerinin İran devriminden sonraki söylemle “küçük şeytan’’ kavramından, Suriye ve Ukrayna savaşlarında ifade edilen “stratejik ortak’’ söylemine nasıl ve neden evrildiğini incelemektir. Ayrıca, İran-Rusya ilişkilerini teşvik eden ve sınırlayan faktörler ortaya konmaya çalışılacaktır. Araştırma, veri toplamak için literatür taraması yöntemini kullanırken, analiz için nitel araştırma yöntemlerinden vaka analizinin bir alt kolu olan süreç analizi kullanılmıştır. Neorealizm bakış açısıyla olayların incelenmesi, olayların devlet, sistem, güç ve güç dengesi yönlerinden analizini kolaylaştırmıştır. Araştırmanın sonucunda, İran ile Rusya’yı yakınlaştıran temel nedenin ABD ve müttefiklerinden oluşan blokun etkisini Ortadoğu ve Kafkasya’da siyasi ve askeri yönden dengelemek olduğu; ambargoların bu yakınlaşmayı hızlandırdığı kanaatine varılmıştır. Rusya’nın BMGK’deki veto hakkı, nükleer enerji alanındaki işbirlikleri ve silah ticaretleri de ilişkilerin önünü açan nedenler olarak tespit edilmiştir. İki ülke arasındaki ilişkileri sınırlayan nedenler ise; her iki ülkenin ABD ve müttefikleri ile olan ilişkileri, ticari faaliyetlerin sadece nükleer teknoloji ve silah ticareti ile sınırlı olması olarak belirlenmiştir. Ayrıca, halklar arasındaki etkileşimin azlığının da ortaklığın derinleşmesini sınırlayan önemli bir faktör olduğu değerlendirilmiştir.Araştırmanın sonucunda, İran ile Rusya’yı yakınlaştıran temel nedenin ABD ve müttefiklerinden oluşan blokun etkisini Ortadoğu ve Kafkasya’da siyasi ve askeri yönden dengelemek olduğu; ambargoların bu yakınlaşmayı hızlandırdığı kanaatine varılmıştır. Rusya’nın BMGK’deki veto hakkı, nükleer enerji alanındaki işbirlikleri ve silah ticaretleri de ilişkilerin önünü açan nedenler olarak tespit edilmiştir. İki ülke arasındaki ilişkileri sınırlayan nedenler ise; her iki ülkenin ABD ve müttefikleri ile olan ilişkileri, ticari faaliyetlerin sadece nükleer teknoloji ve silah ticareti ile sınırlı olması olarak belirlenmiştir. Ayrıca, halklar arasındaki etkileşimin azlığının da ortaklığın derinleşmesini sınırlayan önemli bir faktör olduğu değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Neorealizm, Güç dengesi, İran dış politikası, Rusya dış politikası, İran-Rusya ilişkileri.

Kaynakça

• Akdevelioğlu, A. (2004). İran İslam Cumhuriyeti’nin Orta Asya ve Azerbaycan politikaları. Uluslararası İlişkiler Dergisi, 1(2), 129-160. https://dergipark.org.tr/tr/pub/uidergisi/issue/39239/462105
• Alagöz, B., & Kandemir, E. (2015). 11 Eylül sonrası dönemde bölgesel güvenlik ve İran’ın Afganistan siyaseti. Türkiye Ortadoğu Çalışmaları Dergisi, 2(2), 109-140. https://dergipark.org.tr/tr/pub/tocd/issue/17220/179885
• Al Basre, M. (2023). An alliance based on common interests: Russian-Iranian relations during the Syrian civil war. Pesa International Journal of Social Studies, 9(1), 1-13. https://doi.org/10.25272/j.2149-8385.2023.9.1.01
• Amiri, M. (2023). Strategic cooperation between Iran and Russia; Opportunities and challenges. Middle East Political Review, 6(1), 23-52. https://mepr.chalous.iau.ir/article_706511.html
• Aras, H., & İşyar, Ö. G. (2023). Rusya’nın Suriye krizine müdahalesinin neorealizm çerçevesinde analizi. TESAM Akademi Dergisi, 10(2), 513-529. https://doi.org/10.30626/tesamakademi.1333796
• Arı, T. (2006). Uluslararası ilişkiler ve dış politika (8. bs.). Alfa Basım Yayın.
• Arı, T. (2013). Uluslararası ilişkiler teorileri: Çatışma, hegemonya, işbirliği (8. Baskı). MKM Yayıncılık.
• Ashurov, B. (2016). Tacikistan ve İran ilişkileri 1991-2014 (Kayıt No: 438474) [Yüksek Lisans Tezi, Trakya Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi
• Askeroğlu, S. (2022). İran-Rusya ilişkileri: Stratejik ortaklık mı rekabet mi ? Ömer Halisdemir Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 15(3), 577-594. https://doi.org/10.25287/ohuiibf.1018646
• Aslanlı, K. (2022, Temmuz 22). Yeni Rusya-İran enerji anlaşması neler vadediyor? İran Araştırmaları Merkezi. https://iramcenter.org/yeni-rusya-iran-enerji-anlasmasi-neler-vadediyor-780
• Ataş, A. (2023). Ukrayna savaşı’nın Rusya-İran ilişkilerine etkileri. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 78, 269-287. https://doi.org/10.51290/dpusbe.1340919
• Başaran, D. (2017). Uluslararası güç ilişkileri bağlamında İkinci Dünya Savaşı sonrası hegemonik mücadelelerin incelenmesi [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. Giresun Üniversitesi. YÖK Tez Merkezi
• Çalışkan, B. (2016). Rusya-Suriye ilişkileri ve Ortadoğu krizlerine etkisi. İnsani ve Sosyal Araştırmalar Merkezi. https://www.insamer.com/tr/uploads/pdf/rapor-rusya-suriye-iliskileri-ve-ortadogu-krizlerine-etkisi.pdf
• Davidson, L., & Goldschmidt, A. (2011). Kısa Ortadoğu tarihi ( Çev. A. Güler). Doruk Yayınları. (Orijinal yayın tarihi t.y.)
• Derman, G. S. (2017, Haziran). Ortadoğu’da iki etkin güç Rusya ve İran. İran Araştırmaları Merkezi. https://iramcenter.org/uploads/files/ortadoguda_iki_etkin_guc_rusya_ve_iran.pdf
• Ertuğrul, D. (2012). Türkiye dış politikası için bir test: Suriye krizi. TESEV. https://www.tesev.org.tr/wp-content/uploads/rapor_Turkiye_Dis_Politikasi_Icin_Bir_Test_Suriye_Krizi.pdf
• Freedman, R. O. (2000). Russian–Iranian relations in the 1990s. Middle East Review of International Affairs, 4(2). https://ciaotest.cc.columbia.edu/olj/meria/meria00_frr01.html
• Güven, A. (2022, Nisan 9). İran’ın Rusya-Ukrayna savaşı’na yönelik BM oylamalarındaki tutumu. İran Araştırmaları Merkezi. https://iramcenter.org/iranin-rusya-ukrayna-savasina-yonelik-bm-oylamalarindaki-tutumu-731
• Hacıoğlu, N. (2019). İran’ın nükleer enerji programı’nın sınırlandırılmasına ilişkin kapsamlı ortak eylem planı ve İran-Rusya ilişkileri. Novus Orbis Siyaset Bilimi ve Uluslararası İlişkiler Dergisi, 1(2), 126-145. https://dergipark.org.tr/tr/pub/novusorbis/issue/51611/630515
• Hokayem, E. (2014). İran, The gulf states and the Syrian civil war. Survival, 56(6), 59-86. https://doi.org/10.1080/00396338.2014.985438
• Hunter, S. T. (2001). Religion, politics, and security in Central Asia. SAIS Review, 11(2), 68-72. https://www.jstor.org/stable/26996365
• Jonson, L. (2006). Tajikistan in the new Central Asia geopolitics, Great power rivalry and radical Islam. I.B. Tauris. https://doi.org/10.1093/jis/etm040
• Kahraman, E. (2016). Soğuk savaş sonrası dönemde Rusya federasyonu-İran ilişkileri. Güvenlik Stratejileri, 12(24), 29-71. https://dergipark.org.tr/tr/pub/guvenlikstrtj/issue/26863/282464
• Ketenci, A. (2018). Rusya- İran enerji işbirliği “Kapsamlı ortak eylem planı” sonrası değişen dengeler”. Bilge Strateji, 10(18), 75-92. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/677979
• Kışman, Z. A., & Boyraz, B. (2019). Suriye bağlamında Rusya ve İran işbirliği. Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 11(31), 563-583. https://doi.org/10.14520/adyusbd.500953
• Koç, M. (2022, Şubat 28). Rusya’nın Ukrayna işgaline İran’ın yaklaşımı. İran Araştırmaları Merkezi. https://iramcenter.org/rusyanin-ukrayna-isgaline-iranin-yaklasimi-706
• Mahmadov, H., & Naseem, M. Y. (2018). Russia-Iran defense cooperation: Past and present. The Journal of Iranian Studies, 2(1), 91-119. https://dergipark.org.tr/tr/pub/iranian/article/441557
• Mammadlı, A. (2014). Bölgesel Güvenlik Dengeleri Bağlamında Rusya-İran İlişkileri [Yüksek Lisans Tezi]. Uludağ Üniversitesi. YÖK Tez Merkezi
• Mearsheimer, J. (2006). Structural realism. İçinde T. Dunne, M. Kurki ve S. Smith, International relations theories: Discipline and diversity. Oxford University Press. https://www.commackschools.org/Downloads/8_mearsheimer-_structural_realism.pdf
• Özdemir, H. (2008). Uluslararası ilişkilerde güç: Çok boyutlu bir değerlendirme. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 63(3), 113-144. https://doi.org/10.1501/SBFder_0000002075
• Ramazani, R. K. (1992). Iran’s foreign policy: Both North and South. The Middle East Journal, 46(3), s. 393-412. https://www.jstor.org/stable/4328462
• Rashid, Y. (2022, Kasım 8). Artan İran-Rusya ilişkilerinin jeoekonomik boyutu. İran Araştırmaları Merkezi. https://www.iramcenter.org/artan-iran-rusya-iliskilerinin-jeoekonomik-boyutu-840
• Raşid, A. (2001). Taliban: İslamiyet, petrol ve Orta Asya’da yeni büyük oyun (Çev. O. Akınhay). Everest Mozaik. (Orijinal yayın tarihi t.y.)
• Risen, J. (2001, Aralık 31). A nation challenged: Qaeda diplomacy; Bin Laden sought Iran as an ally. U.S. Intelligence Documents. https://www.nytimes.com/2001/12/31/world/nation-challenged-qaedadiplomacy-bin-laden-sought-iran-ally-us-intelligence
• Schanzer, J. (2023). The quiet war between Israel and Iran. Middle East Quarterly, 30(1), 1-8. https://www.meforum.org/63850/the-quiet-war-between-israel-and-iran
• Sinkaya, B. (2011). İran-Suriye ilişkileri ve Suriye’de halk isyanı. Ortadoğu Analiz, 3(33), 38-48. https://www.orsam.org.tr/d_hbanaliz/4bayram.pdf
• Sinkaya, B. (2017). İran’ın Suriye stratejisi. Akademik Ortadoğu, 11(2), 49-64. http://www.akademikortadogu.com/belge/ortadogu22makale/bayram_sinkaya.pdf
• Taflıoğlu, S. (2020). Tacikistan iç savaşı. Ömer Halisdemir Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 13(1), 107-115. https://doi.org/10.25287/ohuiibf.659361
• Tarock, A. (1997). Iran and Russia in “strategic alliance”. Third World Quarterly, 18(2), 207-224. https://doi.org/10.1080/01436599714911
• Telatar, G. (2015). Rusya ve Arap baharı: Batı ile yeni soğuk savaş mı? AİBÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 15(1), 175-202. https://search.trdizin.gov.tr/tr/yayin/detay/195452/rusya-ve-arap-bahari-bati-ile-yeni-soguk-savas-mi
• The Iran Primer. (2023, Mayıs 18). Iran & Russia: Burgeoning military ties. The Iran primer. https://iranprimer.usip.org/blog/2023/may/18/iran-russia-burgeoning-military-ties
• Waltz, K. (1979). Theory of international politics. Addison-Wesley Pub. Co. https://dl1.cuni.cz/pluginfile.php/486328/mod_resource/content/0/Kenneth%20N.%20Waltz%20Theory%20of%20International%20Politics%20Addison-Wesley%20series%20in%20political%20science%20%20%20%201979.pdf
• Waltz, K. (1992). Realist thought and neorealist theory. İçinde R. L. Rothstein (Ed.), The evolution of theory in international relations (ss. 21-37). University of South Carolina Press. https://www.academia.edu/5865058/Realist_Thought_and_Neorealist_Theory_by_Kenneth_N_Waltz
• Wendt, A. (2016). Uluslararası siyasetin sosyal teorisi (Çev. H. S. Ertem). Küre yayınları.(Orijinal yayın tarihi 1999).
• Yacoubian, M. (2007). Syria’s alliance with Iran. U.S. Institute of Peace. https://www.usip.org/publications/2007/05/syrias-alliance-iran
• Yıldırım, N. E. (2020). Kuşak ve yol girişiminin finansmanı: Çin’in borç tuzağı mı? Alternatif Politika, 12(3), 621-643. https://alternatifpolitika.com/makale/kusak-ve-yol-girisiminin-finansmani-cin-in-borc-tuzagi-mi
• Yanık, E. (2019). A Neorealist Analysis of İran- Russia Relations: Tajik and Syrian Civil War [Yüksek Lisans Tezi]. Ortadoğu Teknik Üniversitesi. YÖK Tez Merkezi.