TÜRK HAPİSHANE FİLMLERİNDE TAHAKKÜM VE DİRENİŞ

Yıl 2022, Cilt: 10 Sayı: 22, 309 - 339, 26.12.2022

Şeyma Balcı

Öz

Hapishane etrafı duvarlarla çevrili; şiddetin, işkencenin gözetleme gibi kendini gösterdiği; mekânı ve zamanı düzenleyen, disipline edici iktidarın hüküm sürdüğü total mekândır. Bir total mekân örneği olarak hapishanenin ortaya çıkışıyla birlikte beden, disipline dayalı ceza sisteminin içine çekilir. Böylelikle beden uysal hâle getirilir ve nesneleşir. İktidarın “yaptırtma” ve “nesneleştirme” üzerine kurulu olması, hapishane özelinde çifte bir nesneleştirme sürecini beraberinde getirir. Bu noktada özgürlüğü elinden alınan mahkûmun iktidar karşısında ne yaptığı önem kazanır. Mahkûm; tahakküme boyun eğebilir ya da tahakküme karşı çeşitli taktik ve stratejiler, direnişler geliştirebilir. Çalışmada Türk hapishane filmlerinde tahakküm ve direnişin nasıl temsil edildiği 1980-1990 yılları arasında çekilen Duvar (Yılmaz Güney, 1983), 72. Koğuş (Erdoğan Tokatlı, 1987), Uçurtmayı Vurmasınlar (Tunç Başaran, 1989) ve Karılar Koğuşu (Halit Refiğ, 1990) filmleri üzerinden incelenmiştir. Çalışmada total mekânlarda yer alan insanların pasif olmadığı, tam tersine tahakküme karşı çeşitli taktik ve stratejiler, direnişler geliştirdiği gösterilmeye çalışılmıştır. Bu amaçla James Scott’ın tahakküm ve direniş pratikleri ve Michel de Certeau’nun taktik ve strateji kavramları çerçevesinde filmler çözümlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Türk hapishane filmleri, tahakküm, direniş, taktik

Kaynakça

• Başaran, T. (Yönetmen/Senarist) (1989). Uçurtmayı Vurmasınlar [Film]. Türkiye: Burç Film.
• Benjamin, W. (2014). “Şiddetin Eleştirisi Üzerine”, Aykut Çelebi (der.), Şiddetin Eleştirisi Üzerine (Çev. Ece Göztepe) (s. 19-42). İstanbul: Metis Yayınları.
• Camus, A. (1975). Başkaldıran İnsan (Çev. Tahsin Yücel). Ankara: Bilgi Yayınevi. Canetti, E. (2006). Kitle ve İktidar (Çev. Gülşat Aygen). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Çoban, B. (2019). “’Gözün İktidarı’ Üzerine”, Barış Çoban ve Zeynep Özarslan (der.), Panoptikon Gözün İktidarı (s. 111-138). İstanbul: Su Yayınları.
• Çonoğlu, S. (2006). Nazım Hikmet, Kemal Tahir ve Orhan Kemal’in Hapishane Mektupları, Emine Gürsoy Naskali ve H. Oytun Altun (der.), Zindanlar ve Mahkûmlar (s. 303-315). İstanbul: Babil Yayınları.
• De Certeau, M. (2009). Gündelik Hayatın Keşfi Eylem, Uygulama, Üretim Sanatları 1. Cilt (Çev. L. Arslan Özcan). Ankara: Dost Kitabevi.
• Diken, B. (2013). İsyan, Devrim, Eleştiri Toplum Paradoksu (Çev. Can Evren). İstanbul: Metis Yayınları.
• Ergüden, I. (1996). “Örnek Bir Şiddet Mekânı: Hapishane”, Cogito Dergisi, 6-7, 109-116.
• Ergüden, I. (2007). Hapishane Çağı Kapatılan İnsan. İstanbul: Versus Yayınları.
• Esgün, İ. U. (1999). “Mikro İktidar, Makro İktidar ve Hukuk”, Birikim Dergisi, 118, 25-36.
• Foucault, M. (2003). “Michel Foucault, Bir Söyleşi: Cinsiyet, İktidar ve Kimlik Siyaseti”, Ferda Keskin (der.), Foucault İktidarın Gözü (Çev. I. Ergüden ve O. Akınhay) (s. 274-287). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Foucault, M. (2019). Hapishanenin Doğuşu (Çev. Mehmet Ali Kılıçbay). Ankara: İmge Kitabevi.
• Foucault, M. (2019). Özne ve İktidar (Çev. Osman Akınhay). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Goffman, E. (1961). Asylums: Essays on the Social Situation of Mental Patients and Other İnmates. New York: Anchor Books.
• Güney, Y. (Yönetmen/Senarist) (1983). Duvar [Film]. Fransa-Türkiye: Güney Film.
• Güney, Y. (1999). İnsan, Militan ve Sanatçı, İstanbul: Güney Yayınları.
• Han, B. C. (2020a).Psikopolitika Neoliberalizm ve Yeni İktidar Teknikleri (Çev. Haluk Barışcan). İstanbul: Metis Yayınları.
• Han, B. C. (2020b). Şiddetin Topolojisi (Çev. Dilek Zaptçıoğlu). İstanbul: Metis Yayınları.
• Han, B. C. (2020c). İktidar Nedir? (Çev. Mustafa Özdemir). İstanbul: İnsan Yayınları.
• Harvey, D. (2008). Umut Mekânları (Çev. Zeynep Gambeti). İstanbul: Metis Yayınları.
• Maktav, H. (2017). “Türkiye Sinemasının Cezaevleri”, SineCine, 8 (1), 7-38. Kaptanoğlu, C. (2000). “Panoptikon’dan F Tipine Tecrit”, Birikim Dergisi, 36,31-39.
• Mıchaud, Y. (1991). Şiddet (Çev. Cem Muhtaroğlu). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Özsoy, M. (2018). “Foucaultcu Bir İktidar Analizi: Türkiye’de Hapishanelerde İletişimsel Süreçler”, Galatasaray Üniversitesi İleti-ş-im Dergisi, 28, 257-277.
• Öztürk, A. (2019). “Bir Haklı Savaş Tartışması: Şiddet Meşru Olabilir Mi?”, Doğu Batı Dergisi, 43, 115-128.
• Öztürk, S. (2012). Mekân ve İktidar Filmlerle İletişim Mekânlarının Altpolitikası. Ankara: Phoenix.
• Öztürk, S. & Osmanoğulları, F. (2017). “Kapatılma, Sanat ve Özgürlük: ‘Sezar Ölmeli’ Filmi Üzerine Bir Analiz”, İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi, 44, 148-159.
• Pease-Watkin, C. (2019). “Bentham’ın ‘Panoptikon’u ve Dumont’un ‘Panoptıque’i” Barış Çoban ve Zeynep Özarslan (der.). Panoptikon Gözün İktidarı (Çev. Barış Çoban) (s. 77-85). İstanbul: Su Yayınları.
• Refiğ, H. (Yönetmen/Senarist) (1990). Karılar Koğuşu [Film]. Türkiye: Erler Film.
• Scott, G. R. (2003). İşkencenin Tarihi (Çev. Hamide Koyukan). Ankara: Dost Kitabevi.
• Scott, J. C. (1995). Tahakküm ve Direniş Sanatları Gizli Senaryolar (Çev. Alev Türker). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Tokatlı, E. (Yönetmen/Senarist) (1987). 72. Koğuş [Film]. Türkiye: Topkapı Film.
• Werret, S. (2019). “Potemkin ve Panoptikon: Samuel Bentham ve On Sekizinci Yüzyıl Rusyasında Mutlakiyetçi Mimari” Barış Çoban ve Zeynep Özarslan (der.). Panoptikon Gözün İktidarı (Çev. Barış Çoban) (s. 87-110). İstanbul: Su Yayınları.
• Yüksel,C.B.(2014).“TürkSinemasındaHapishane;‘KaderMahkumluğu’ndan ve Devlet Zulmü’ne”, Ihlamur Dergisi, 20, 7-12.
• Žižek, S. (2003). Gıdıklanan Özne: Politik Ontolojinin Yok Merkezi (Çev. Şamil Can). Ankara: Epos.
• Žižek, S. (2018). Şiddet Altı Yan Düşünce (Çev. Ahmet Ergenç). İstanbul: Encore Yayınları.