İbn Hacer el-Heytemî'ye (Ö. 974/1567) Nispet Edilen “en-Ni'metü'l-Kübrâ” İle Onun Özgün “en-Ni'metü'l-Kübrâ”sı Üzerine

Yıl 2021, Cilt: 16 Sayı: 1, 133 - 170, 24.03.2021

İbrahim Hanek

https://doi.org/10.34082/islamiilimler.902012

Öz

Eserlerin araştırılmadan, incelenmeden müelliflere nispeti, böyle kitapların yayımlanması ve ilim camiasına sunulması karşılaşılan mühim sorunlardan biridir. Bunun örneklerinden birisi X/XVI. asrın önemli hadis, fıkıh ve tarih âlimlerinden İbn Hacer el-Heytemî’ye (ö. 974/1567) nispet edilen “en-Ni‘metü’l-kübrâ…” isimli mevlid kitabıdır. Ülkemizde ve bütün İslâm dünyasında tanınan ve mevlid kitabı olarak okunan bu eser, yurt içi ve yurt dışındaki birçok yayınevi tarafından İbn Hacer adına basılmaktadır. Bu çalışmada, söz konusu eserin İbn Hacer’e nispetinin incelenmesinin yanında eserin tanıtımı, yazmaları, çeşitli baskıları ve üzerine yapılan bazı çalışmalar ele alınmaktadır. Bu eserin nispet probleminin yanında ikinci önemli husus onun gölgesinde kalarak bu zamana kadar hak ettiği ilgiyi göremeyerek yayımına bile teveccüh edilemeyen İbn Hacer’in orijinal “en-Ni‘metü’l-kübrâ” isimli mevlid kitabının tespit edilmesi ve tanıtılmasıdır. Bununla birlikte mevlid kitabı olarak sadece mezkûr eseri te’lîf eden İbn Hacer’in, bu eserinin ilk dönemlerden itibaren farklı isimlerle anılması ve daha başka nedenlerden dolayı muhtelif pek çok mevlid kitabı te’lîf ettiğiyle ilgili yanlış ve oldukça yaygın kanaat de burada sorgulanmaya çalışılacaktır. Hatta bu yaygın kanaat bir anonim eser hüviyetinde olan ve asırlardır kullanılagelen en-Ni‘metü’l-kübrâ’nın ona nispet edilme nedeni olarak düşünülmektedir

Anahtar Kelimeler

İbn Hacer el-Heytemi, Mevlid-ü İbn Hacer, en-Ni‘metü’l-kübrâ

Kaynakça

• Akpınar, Hüseyin. Urfa’da Mevlid ve İlâhîler. Ankara: Altan Matbaacılık, 2014.
• Ali el-Kârî, b. Muhammed. Mirkâtu’l-mefâtih şerhu Mişkâti’l-Mesâbîh, Beyrut: Dâru’l-fikr, 2002.
• Aslan, Mahsun. İbn Hacer el-Heytemî İle Şemsuddîn er-Remlî ve İhtilaf Sebepleri. Doktora Tezi, Dicle Üniversitesi, 2018.
• Bakırcı, Selami. Mevlid Doğuşu ve Gelişmesi. İstanbul: Akademik Araştırmalar Yayınları, 2003.
• Bekiroğlu, Harun. “Yazma Eserlerden Kodikoloji’ye: Tahkike Giriş”. Sivas Cumhuriyet İlahiyat Dergisi, 23/2, (Aralık 2019), 855-889.
• Çağmar, M. Edip. Edebî Açıdan Arapça Mevlidler. Ankara: İlâhiyât, 2004.
• Çakan, İsmail Lütfi. Hadis Edebiyatı. 8. Baskı, İstanbul: M.Ü. İlâhiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2011.
• Dârimî, Abdullah b. Abdurrahman. Müsned ed-Dârimî. thk. Hüseyin Selim ed-Dârânî, 1. Baskı, Riyad: Dâru’l-Muğnî, 1421/2000.
• ed-Diyarbekrî, Hüseyin b. Muhammed b. Hasan. Târîhu’l-hamîs fî ahvâli enfesi’l-nefîs. 2. Cilt, Beyrut: Dâru’s-Sâder, t.y.
• Durmuş, İsmail. “Mevlid-Arap Edebiyaatı”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 29: 480-482. Ankara: TDV Yayınları, 2004.
• Ebû Nu‘aym, Ahmed b. Abdullah. Delâilu’n-Nübüvve. thk. Muhammed Revvâs Kal‘acî ve Abdulberr Abbâs, 2. Baskı, 2 cilt, Beyrut: Dâru'n-Nefâis, 1986.
• Ece, Abdurrahman. “İbrahim b. Muhammed el-Hasankeyfî’nin İrşâdü’l-Mu’minîn ve İkâzu’l-Ğâfilîn Adlı Eserinin Hadis İlmi açısından Değeri”, Siirt Üniversitesi Sosyal bilimler Enstitüsü Dergisi, 10, (2017): 403-434.
• Emced Raşîd, Muhammed Ali. İmâm İbn Hacer el-Heytemî ve esâru fi’l-fıkhı’ş-Şâfiî, Master Tezi, Ürdüniyye Üniversitesi, 2000.
• Erkan, Nevzat - Dündar, Ahmet İhsan. Mevlid Geleneğinin Önemli Bir Halkası et-Tenvîr fî mevlidi’s-sirâci’l-münîr, Bursa: Bursa Akademi, 2020.
• Hâkim, Ebû Abdullah Muhammed b. Abdullah. el-Müstedrek ala's-Sahîhayn. thk. Mustafa Abdülkadir Atâ, 1. Baskı, 5 cilt, Beyrut: Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye. 1990.
• Heyle, Muhammed Habîb. et-Târîh ve’l-müerrihûn bi Mekke. Mekke: Müessesetü’l-Furkân, 1994.
• el-Heysemî, Ebu’l-Hasan Nureddin Ali b. Ebû Bekr. Mevâridu’z-zam’ân ilâ zavâid İbn Hibbân. thk: Muhammed Abdurrezzak Hamza, b.y.: Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, t.y.
• İbn Hacer el-Heytemî, Şihabuddin Ahmed b. Hacer. el-Fetâva’l-fıkhiyyeti’l-kübrâ. derleyen: Talebesi Abdulkadir el-Fâkihî el-Mekkî, 4 Cilt. b.y.: el-Mektebetu’l-İslâmiyye, t.y.
• İbn Hacer, en-Ni‘metü’l-kübrâ ‘ale’l-‘âlem fî mevlidi seyyidi benî Âdem. Kahire: Matbaatü’l-İstikâme, 1952.
• İbn Hacer, en-Ni’metü’l-kübrâ…, İran: İslâm Şura Meclis Kütüphanesi, 90211/13713, 1-45.
• İbn Hacer, en-Ni’metü’l-kübrâ…, İstanbul: Süleymaniye Yazma Eserler Kütüphanesi, 344/3, 21a-56b (Nüsha a).
• İbn Hacer, Hâtimetü’l-mevlidi’ş-şerîf. Kastamonu: İl Halk Kütüphanesi, 37 Hk 2092/1, 1b-16a.
• İbn Hacer, Hâtimetü’l-mevlidi’ş-şerîf. Kayseri: Râşid Efendi eski eserler kütüphanesi, 1323/28, 152a-160a.
• İbn Hacer, İtmâmü’n-ni’meti’l-kübrâ (Mevlidü’n-nebî). Ankara: Yazma Eserler Bölge Müdürlüğü, Nevşehir Ürgüp Tahsin Ağa İlçe Halk koleksiyonu, 50 Ür 429/2, 75b-140a.
• İbn Hacer, İtmâmü’n-ni’meti’l-kübrâ ‘ale’l-‘âlem bi mevlidihi s.a.s. İstanbul. Süleymaniye Yazma Eserler Kütüphanesi, Laleli, 3680, 10a-57a (Nüsha b).
• İbn Hacer, Mevlid-ü İbn Hacer. İstanbul: Süleymaniye Yazma Eserler Kütüphanesi, Esad Efendi koleksiyonu, 448/1, 1a-75b.
• İbn Hacer, Mevlidü’n-nebevî. thk. Ebu’l-Fazl el-Huveynî el-Eserî, Tanta: Dâru's-Sahâbe li’t-Türâs, 1411/1990.
• İbn Hacer, Mevlidü’n-nebî. Ankara: Yazma Eserler Bölge Müdürlüğü, Yazmalar koleksiyonu, 06 Mil A 5182/1, 1b-31b (Nüsha aa).
• İbn Hacer, Mevlidü’n-nebî. Ankara: Yazma Eserler Bölge Müdürlüğü, Yazmalar koleksiyonu, 06 Mil Yz 5753, 4b-43a (Nüsha ab).
• İbn Hacer, Mevlidü’n-nebî. Ankara: Yazma Eserler Bölge Müdürlüğü, Yazmalar koleksiyonu, 06 Mil Yz 6746, 1b-35a (Nüsha ac).
• İbn Hacer, Mevlidü’n-nebî. Riyad: Melik Suûd Kütüphanesi, 6003, F1683, 1a-26a.
• İbn Hacer, Mevlidün-nebî. İstanbul: Süleymaniye Yazma Eserler Kütüphanesi, İzmirli İ. Hakkı koleksiyonu, 4048, 1-40.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân et-Temîmî el-Bustî. el-İhsân fî takrîb Sahîh İbn Hibbân. Tertip: İbn Bülbân el-Fârisî, tlk, thk: Şuayb el-Arnaûd, 1. Baskı, 18 Cilt. Beyrut: Müessesetü'r-Risâle, 1998.
• İbn Sa‘d, Ebû Abdullah Muhammed b. Sa‘d. et-Tabakâtu’l-kübrâ. thk. Muhammed b. Abdulkadir Atâ,1. Baskı, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye,1990.
• İbnu’l-Cevzî, Cemalüddin Abdurrahman b. Ali. Mevlidü’l-arûs. thk. Abdulhafîz el-Bakkâlî el-Gazvânî, b. y.: 1437/2015.
• İbnü’l-Imâd, Abdülhay b. Ahmed el-Hanbelî. Şezerâtu’z-zeheb fî ahbâri men zeheb. thk. Mahmud Arnâvût, 1. Baskı, Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 1986.
• İsmail Paşa el-Bağdâdî, İsmail b. Muhammed. Îzâhu’l-meknûn fi’z-zeyli alâ Keşfi’z-zunûn. i’tina: Şerafettin Yaltkaya ve Rıfat Bilge, Beyrut: Dâru İhyâu Türâsi’-Arâbi, t.y.
• İsmail Paşa el-Bağdâdî. Hediyyetu’l-ârifîn esmâu’l-müellifîn ve âsâru’l-musannifîn. 2 Cilt. Beyrut: İhyâu Türâsi'l-Arabî, t.y.
• Kallek, Cengiz. “İbn Hacer el-Heytemî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 19: 531-534. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Kandemir, M. Yaşar. “İbn Nâsırüddin”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 20: 226-229. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Kettânî, Muhammed b. Ca‘fer. Hadis Literatürü (er-Risâletü’l-müstatrafe). Çev. Yusuf Özbek, İstanbul: İz Yayınları, 1994.
• el-Lahcî, Abdullah b. Saîd Abbâdî. Münteha’s-sûl alâ vasâili’l-vusûl ilâ Şemâili’r-Rasûl. 4 Cilt. Cidde: Dâru’l-Minhâc, 2008.
• Lemyâ bint Ahmed b. Abdullah eş-Şâfiî, İbn Hacer el-Mekkî ve Cuhûduhu fi’l-kitâbeti’t-târîh, Doktora Tezi, Ummu’l-Kurâ Üniversitesi, 1417/1996.
• el-Müneccid, Selahaddin. Mu‘cem mâ üllife an Resûlillah s.a.s., Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Cedîd, 1402/1982.
• Nâsır Hüseyin Ahmed, “Mülahhasü’l-mevlidi’n-nebevî li Ahmed b. Muhammed b. Ali b. Hacer el-Heytemî (Birinci kısım)”, Mecelletü’l-Buhûs ve’d-Dirâsâti’l-İslâmiyye, 8, (2007): 223-241.
• Nâsır Hüseyin Ahmed, “Mülahhasü’l-mevlidü’n-nebevî li Ahmed b. Muhammed b. Ali b. Hacer el-Heytemî (İkinci kısım)”, Mecelletü’l-Buhûs ve’d-Dirâsâti’l-İslâmiyye, 9, (2007): 243-278.
• Nablusî, Abdülganî b. İsmail. Dîvânü’l-Hakâ’ik ve mecmu‘u’r-rekâik (Dîvânü’d-Devâvîn). Beyrut: Dâru’l-Cîl, t.y.
• Onay, İsa, Mevlid ve Naatlarda Peygamber Tasavvuru. Yüksek Lisans tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi, 2013.
• Onay, İsa. “Mevlidlerde ve Naatlarda Hz. Peygamber’in Efdaliyetine İlişkin Tasavvurun Dini Referanslar Açısından Değeri”, Marife: Dini Araştırmalar Dergisi, 19/2, (2019), 491-531.
• Özel, Ahmet. "Mevlid", Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 29: 475-479. Ankara: TDV Yayınları, 2004.
• Özel, Ahmet. "Mevlid". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 29: 475-479. Ankara: TDV Yayınları, 2004.
• Öztürk, Mustafa. “Folklorik Bir Ritüel Olarak Mardin’dekii Mevlit Merasimleri ve Çeşitli Özellikleri”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 11/56, (Nisan 2018): 81-90.
• Sehâvî, Muhammed b. Abdurrahman. el-Kavlü’l-bedî’ fi’s-salâti ala’l-Habîb. thk: Muhammed Avvâme Medine: Mektebetü’r-Reyyân, 2002.
• Serkîs, Yusuf İlyân, Mu’cem el-Matbuâti’l-Arabiyye ve’l-Muarrabe, Mısır: Mektebetü’s-Sekâfeti’d-Dîniyye, 1346/1928.
• es-Seyfî, Ebû Bekr b. Muhammed b. Abdullah. Nefâisu’d-dürer fî tercemeti Şeyhu’l-İslâm İbn Hacer. thk. ve tlk. Emced Raşîd, Ammân: Dâru’l-Feth, 2016.
• Sulaiman, Osmankhan, İbn Hacer el-Heytemî’nin “el-İ’lâm bi Kavâtii’l-İslâm” Adlı El Yazmasının Tahkiki, Yüksek Lisans Tezi, Gaziantep Üniversitesi, 2016.
• Süyûtî, Celâlüddîn Abdurrahman b. Ebû Bekr. el-Hasâisu’l-Kübrâ, 2 Cilt. Beyrut: Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, t.y.
• Süyûtî, el-Hâvî li’l-fatâvî. 2 Cilt. Beyrut: Dâru'l-Fikr, 2004.
• Süyûtî, Tedrîbu’r-râvî, 1. Baskı, Beyrut: Müessesetü'l-kütübü's-sekâfiyye, t.y.
• Taberânî, el-Mu‘cemu’l-kebîr. thk. Hamdî b. Abdulmecid es-Selefî, 2. Baskı, 25 Cilt. Kahire: Mektebetü İbn Teymiyye, t.y.
• Taberânî, Süleyman b. Ahmed. el-Mu‘cemu’l-evsât. thk. Târik b. Avdullah ve Abdulmuhsin b. İbrahim, 10 Cilt. Kahire: Dâru'l-Harameyn, t.y.
• Tıraşçı, Mehmet. “Güneydoğu ve Doğu Anadolu Çevresinde Arapça, Kürtçe, Zazaca Mevlidler ve Müzikal Olarak İcra Ediliş Tarzları”, Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1/2, (2013): 209-236.
• Tirmizî, Muhammed b. İsâ. el-Câmiu'l-kebîr. thk. Beşşâr Avvâd Ma'rûf, 6 Cilt. Beyrut: Dâru'l-ğarbi'l-İslâmî, 1996.
• Uysal, İsa. İbn Hacer el-Heytemî Hayatı Eserleri ve “el-Fetâvâ el-Hâdisiyye” Özelinde Hadisçiliği, Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, 2015.
• Ziriklî, Hayruddîn b. Mahmud. el-A’lâm -Kâmusu terâcim li eşheri’r-ricâl ve’n-nisâ mine’l-arab ve’l-musta’ribîn ve’l-musteşrikîn. 15. Baskı, 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-İlm li’l-Melâyîn, 2002.