Mehdînin Nesebî Hakkındaki Rivâyetlerin Yorumlanmasında Mezhebî Temâyül

Yıl 2021, Cilt: 16 Sayı: 2, 7 - 30, 24.11.2021

Yusuf Oktan

https://doi.org/10.34082/islamiilimler.1025730

Cited By: 2

Öz

Rivâyetlerde ahir zamanda geleceği bildirilen Mehdî’nin insanlığa selamet getirerek bozulan adaleti tesis edeceği bildirilmiştir. Böylece mehdi beklentisi siyasî ve mezhebî olayların yoğun yaşandığı hicrî ilk asırlarda etkili olmuştur. Soyu Hz. Peygamber’e dayanan bu kurtarıcının nesebinde mezheplerin ihtilaf ettiği görülmektedir. Şiî itikatta mehdî olduğuna inanılan gâib 12. imam Muhammed b. Hasan’ın nesebi Hz. Hüseyin’e dayandırılmaktadır. Ancak Şiî kaynaklarda zikredilen Mehdî’nin Hz. Hasan’ın soyundan geleceği yönündeki haberler mezhep içi sorun oluşturmaktadır. Ayrıca Hz. Peygamber’in vefatından sonra imâmet ve hilâfet bağlamında mehdilik iddialarının Ali oğulları neslinde görülmesi, bu beklentinin Hz. Hüseyin nesline münhasır kılınmadığını da göstermektedir. Bununla birlikte Hz. Hasan’ın hilâfeti Hz. Muâviye’ye bırakarak sulh etmesi ve bu olayın Hz. Peygamber tarafından bildirildiğini ihtiva eden rivâyetler, Hz. Hasan’ı Sünnî telakkide öne çıkarmış, böylece bu haberler Sünnî dünyada Mehdî’nin Hz. Hasan neslinden geleceği yönündeki iddiada kullanılan en önemli argümanlardan olmuştur. Mezkûr bilgiler doğrultusunda makale, İmâmiyye Şîası ve Ehl-i Sünnet arasında Mehdî’nin nesebine işaret eden rivâyetlerde ve bunların yorumlanmasında mezhebî temayülü ortaya koymayı hedeflemektedir.

Anahtar Kelimeler

Hadîs, Ehl-i Sünnet, Şîa, Mehdî, Hasan, Hüseyin, Hadîs, Ehl-i Sünnet, Şîa, Mehdî, Hasan, Hüseyin

The Sectarian Tendency in the Interpretation of the Narratives Regarding the Ancestry of Mahdī

Öz

It is stated in the narrations that Mahdī, who is declared to come in the endo of times, will bring peace to humanity and establish the broken justice. Thus, the Mahdī expectation was effective in the first centuries of the Hijrī when political and sectarian events were intense. The ancestry of this savior, who is reported to be the descendant of Prophet Muhammed (Pbuh), appears to be in conflict with the sects. The lineage of the absent (ghâib) 12th Imam Muhammed b. Hasan, who is believed to be a Mahdī in the Shiite creed, is based on Husayn. However, the nattations in the Shiite sources that Mahdī will be a descendant of Hasan causes an intra-sectarian problem. In addition, the fact that claims of Mahdī in the context of imam and caliphate were seen in the generation of ʻAli's sons after the death of Prophet Muhammed shows that this expectation was not made exclusive to the generation of Husayn. Also, the narratives that Hasan made peace by leaving the caliphate to Muʻawiya and that this event was reported by Prophet Muhammed, brought Hasan to the forefront in the Sunnī viewpoint. Thus, these narratives have become one of the most important arguments used in the claim that Mahdī will come from Hasan’s lineage in the Sunnī world. In line with the aforementioned information, the article aims to reveal the sectarian tendency in the narrations that point to the lineage of Mahdī between Imami Shīʻa and Ahl al-Sunnah and their interpretation.

Anahtar Kelimeler

Ḥadīth, Ahl al-Sunnah, Shīʻa, Mahdī, Ḥasan, Ḥuseyn

Kaynakça

• Abbâd, Ebdulmuhsin. “ʻAḳîdetü ehl-i’s-sünne ve’l-eser fi’l-Mehdi’l-Muntaẓar”, Mecelletü’l-câmiʻati’l-İslâmiyye 1/3 (1969), 142.
• Ahmed b. Ali Necâşî. Ricâlü’n-Necâşî, Kum: Müessesetü’n-neşri’l-İslâmÎ, 1365.
• Ali b. Hüseyin, Mesûdî, Murûcu’ẕ-ẕeheb, 4 Cilt. Kum: Dâru’l-Hicre, 1409.
• Ali Kârî, Nûrüddîn Alî b. Sultân. Mirḳâtü’l-mefâtiḥ şerhi Mişkâti’l-meṣâbîḥ. 9 Cilt. Beyrut: Dâru’l-fikr, 2002.
• Âmilî, Ali b. Muhammed. eṣ-Ṣırâṭu’l-mustaḳîm. Necef: el-Mektebetü’l-Haydariyye, 1384.
• Âmilî, Muhammed b. Hasan. İsbâtu’l-hüdât. Beyrut: Aʻlamî, 1425.
• Aycan, İrfan. “Saltanata Giden Yolda Muaviye b. Ebi Süfyan”. İslâmî Araştırmalar 4/2 (1990), 130-145.
• Aynî, Ebû Muhammed Mahmud. ʻUmdetü’l-Ḳârî. Beyrut: Dâru İhyai’t-turâsi’l-arabî, ts.
• Âzîmâbâdî, Muhammed Şemsü’l-Hak. ʻAvnu’l-maʻbûd, şerḥî süneni ebî Dâvud. 14 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, 2. Basım 1415.
• Bağdâdî, Abdulkahir. el-Farḳ beyne’l-fıraḳ. Beyrut: Dâru’l-âfâki’l-cedîde, 2. Basım, 1977.
• Baraç, Mehmet. Mehdilik inancının hicrî I-III. asırlardaki tarihi seyri ve günümüz Türkiye’sinde anlaşılma biçimleri. İstanbul: Harran Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Buhârî, Muhammed b. İsmâil. eṣ-Ṣaḥîḥ. Beyrut: Dâru Tuki’n-necât, 1422.
• Bulut, Halil İbrahim. “İlk Dönem İmâmî Kaynaklarda Gaybet Anlayışı”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 8/2 (2004), 49-68.
• Demircan, Adnan. “Hz. Hasan ve Halîfeliği”. Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1 (1995), 81-89
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘as. es-Sünen. 7 Cilt. Beyrût: Dâru’r-risâleti’l-ʻâlemiyye, 1430.
• Eser, Mithat. “Abbâsiler Döneminin İlk Mehdisi Muhammed b. Abdullah ve Onun Mehdiliği ile İlgili Rivayetlerin Değerlendirilmesi”. Bilimname 41 (2020), 7-38.
• Eşarî Ebû Hasan. Maḳâlâtü’l-İslâmiyyîn. 2 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-asriyye, 2005.
• Hâkim, Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdillâh. el-Müstedrek ʿale’ṣ-Ṣaḥîḥayn. 4 Cilt. Beyrût: Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, 1990.Ebü’l-Hasen Alî b. Dârekutnî, Ebü’l-Hasen Alî b. Ömer. el-İlzâmât ve’t-tetebbuʻ. Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, 2. Basım 1985.
• Hanbel, Ahmed b. Muhammed. el-Müsned. 45 Cilt. Ammân: Müessesetü’r-risâle, 3. Basım, 1420.
• Hançabay, Halil İbrahim. “Tarihî Rivayetlere Göre Hz. Hasan’ın Halifeliği”. İslâmî İlimler Dergisi 29/2 (2019), 227-255.
• Hattâbî, Ebû Süleymân Hamd b. Muhammed. Meʻâlimü’s-sünen. Halep: el-Matbaʻatu’l-ilmiyye, 1932.
• Hazzâr Râzî Ali b. Muhammed. el-Kummî, Kifâyetü’l-eser. Kum: Baydâr, 1401.
• Heytemî, İbn Hacer. eṣ-Ṣevâiḳu’l-muḥriḳâ. 2 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 1997.
• Hillî,,İbnü’l-Batrîk. ʻUmdetü ʻuyûni Ṣıḥâḥi’l-aḫbâr fî menâḳibi İmâmi’l-ebrâr. Kum: Müessesetü’n-neşri’l-İslâmî, 1437.
• İbn Acîbe, Ahmed. el-Baḥru’l-medîd fî tefsîri’l-Ḳurâni’l-mecîd. Kahire: Hasan Abbas Zeki, 1419.
• İbn Âşûr, Muhammed Tâhir. et-Taḥrîr ve’t-tenvîr 10 Cilt. Tunus: er-Dâru’t-Tûnusiyye, 1983.
• İbn Babaveyh el-Kummî, el-İmâme ve’t-tebṣira min’l-Ḥayre, Kum? Medresetü’l-İmâmi’l-Mehdî, 1404.
• İbn Cüzey, Muhammed. et-Teshîl liʻulûmi’t-tenzîl. Beyrut: Dâru’l-Erkâm, 1416.
• İbn Davûd, Hasan b. Ali. er-Ricâl. Tahran: Danişgâhi Tahran, 1362.
• İbn Ebü’l-İz. Sadrüddîn Alî b. Alâiddîn. Şerḥu’l-ʻaḳîdeti’ṭ-Ṭaḥaviyye. Suudiye: Vizaretü’ş-şu’ûni’l-İslâmiyye, 1418.
• İbn Hacer, Şihâbüddîn Ahmed b. Alî. el-İṣâbe fî temyîzi’ṣ-ṣaḥâbe. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, 1415
• İbn Hacer, Şihâbüddîn Ahmed b. Alî. Fetḥü’l-Bârî 13 Cilt. Beyrut: Dâru’l-marife, 1379.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed. eṣ-Ṣaḥîḥ. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1993.
• İbn Kayyim, Muhammed b. Ebî Bekr el-Cevziyye. el-Menârü’l-münîf. Halep: Mektebetü’l-matbûati’l-İslâmiyye, 1403.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ. el-Bidâye. 15 Cilt. Beyrut: Daru’l-fikr, 1407.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ. en-Nihâye fî’l-fiten ve’l-melâḥim. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-ceyl, 8. Basım, 1988.
• İbn Sad, Ebû Abdillâh Muhammed. eṭ-Ṭabâktu’l-Kubrâ. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, 1990.
• İbn Tâvûs, Ali b. Musa. eṭ-Ṭarâifu fî maʻrifeti meẕâhibi’ṭ-ṭavâif. Kum: Hayâm, 1400.
• İbn Teymiyye, Takıyyüddin. Câmüʻu’l-mesâil. Riyad: Dâru ʻâlemi’l-fevâid, 1422.
• İbn Teymiyye, Takıyyüddin. Faḍlu ehli’l-beyt ve ḥuḳûḳuhum. Cidde: Dâru’l-kıble, 1984.
• İbn Teymiyye, Takıyyüddîn. Minhâcü’s-Sünneti’n-Nebeviyye. Kâhire: Müessesetu Kurtuba, 1406.
• İbnü’l-arabî, Ebû Bekir. el-Mesâlik fî şerḥi Muvatta’i Mâlik. Beyrut: Dâru’l-ğarbi’l-İslâmî, 2007.
• İbnü’l-Cevzî, Ebû’l-Ferec. el-Mevḍûʻât. Medine: Muhammed Abdulmuhsi, 1966.
• İbnü’l-Cezerî, Muhammed b. Muhammed. Esne’l-menâḳıb fî tehẕîbi esnâ’l-meṭâlib. thk. Muhâmmed Bakır el-Mahmûdî. b.y., 1983.
• İbnü’l-Cezerî, Muhammed b. Muhammed. Menâḳibü’l-esedi’l-ġâlib. Kahire: Mektebetü’l-Ku’ân, 1994.
• İbnü’l-Esîr, Ebü’l-Hasen İzzüddîn. el-Kâmîl fî’t-târîḫ. 10 Cilt. Beyrut: Daru’l-kitâbi’l-ʻarabî, 1997.
• İbnü’l-Mülakkın, Ebû Hafs Sirâcüddîn. et-Tevḍîḥ lişerḥî’l-câmiʻ’ṣ-Ṣaḥîḥ. 32 Cilt. Dımaşk: Dâru’n-nevâdir, 2008.
• Kapar, M. Ali. “Hz. Hasan’ın Halifeliği ve Hasan-Muaviye Andlaşması”. Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7 (1997), 67-80.
• Kesik, Derya Yörük. Saîd Nursi’nin Risâlelerinde Mehdîlik Telakkisi. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2007.
• Kılıç, Ünal. “Hz. Hasan’ın Zehirlenerek Öldürüldüğü İddiaları Üzerine Bir Değerlendirme”. İSTEM 8/26 (2015), 1-15.
• Kuleynî, Muhammed b. Yakûb. el-Kâfî. 8 Cilt. Tahrân: Dâru’l-kutubi’l-İslâmiyye, 4. Basım, 1407.
• Kummî, Sa‘d b. Abdillâh. Kitâbu’l-maḳâlat ve’l-fıraḳ. Tahrân: Matbaʻa Haydariyye, 2. Basım, 1360.
• Kurtubî, Muhammed b. Ahmed. el-Câmiʻ li-aḥkâmi’l-Ḳurân. Kahire: Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, 2. Basım 1964.
• Kurtubî, Muhammed b. Ahmed. el-İstîʻâb fî maʻrifati’l-aṣḥâb. Beyrut: Dâru’l-ceyl, 1992.
• Mahlûf, Muhammed b. Muhammed. Şeceretü’n-nûri’z-zekiyye. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, 2003.
• Mâzındırânî, Muhammed Salih b. Ahmed. Şerḥu’l-Kâfî, 10 Cilt. Tahran: el-Mektebetü’l-İslâmiyye, 1362
• Meclisî, Muhammed Bâḳır b. Muhammed. Biḥâru’l-envâr. 110 Cilt. Beyrût: Dâru İhyâi’t-turâsi’l-Arabî, 2. Basım, 1403.
• Mizzî, Yusuf b. Abdurrahman. Tehẕîbü’l-Kemâl 35 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1980.
• Mübârekpûrî, Abdurrahman. Tuḥfetü’l-aḥvaẕî bişerḥi Câmiʻi’t-Tirmiẕî. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, ts.
• Münzirî, Ebû Abdülazîm b. Abdilkavî. Muḫtaṣaru Süneni Ebî Dâvud. 3 Cilt. Riyad: Mektebetü’l-mearif, 2010.
• Müslim, Müslim b. el-Haccâc. eṣ-Ṣaḥîḥ, Beyrût: Dâru’c-Ceyl, 1334.
• Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb. es-Sünen. Halep: Mektebetü’l-matbûâti’l-İslâmiyye, 2. Basım, 1986.
• Nevbahtî, Ebû Muhammed el-Hasen b. Mûsâ. Fıraḳu’ş-Şîʻa. Ḳâhire: Menşûratu’r-Rıdâ, 1423.
• Nuaym b. Hammâd, Ebû Abdillâh. el-Fiten. 2 Cilt. Kahire: Mektebetü’t-Tevhîd, 1412.
• Nursî, Saîd. Lemʻalar. İstanbul: Yeni Asya Neşriyat, 2016.
• Oktan, Yusuf , "Siyasi ve Mezhebî Olayların Ortaya Çıkardığı Süfyânî Rivâyetleri", Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 24 /3 (Aralık 2020), 1135-1156.
• Oktan, Yusuf. er-Rivâyâtu’l-vâride fî vücûd ve ġaybeti’l-İmâmi’s-sânî ʻaşara dirâsetün muḳârenetün beyne’s-Sünne ve’ş-Şîʻa. Kuala Lumpur: Malezya Uluslararası İslam Üniversitesi, Doktora Tezi, 2019.
• Ömerî, İbn Fazlullah. Mesâlikü’l-ebṣâr fî memâliki’l-emṣâr. Abû Dabî: el-Macamau’s-Sekâfî, 1423.
• Öz, Mustafa. "Muhammed b. Abdullah el-Mehdî". TDV İslâm Ansiklopedisi. https://islamansiklopedisi.org.tr/muhammed-b-abdullah-el-mehdi (10.12.2020).
• Qahwaji̇, Anas Mohammed Riza. “Ârâu’l-ustâẕ en-Nursî fî aḥâdîsi’l-Mehdî ve te’vîlâtuhu lehâ ve mutaʻallaḳâtuhâ”, AL-NUR Academic Studies on Thought and Civilization 18 (2018), 7- 38.
• Sabbân, Muahmmed b. Ali. “İsʻâfu’r-râğibîn”. Nûru’l-ebṣâr fî menâḳibi Âli beyti’n-Nebiyyi’l-muḫtâr. Mümin b. Hasan eş-Şeblencî. Kahire: el-Mektebetü’t-ticâriyyeti’l-kübrâ, 1877.
• Sadûk, Muhammed b. Ali. el-Ḫiṣâl. 2 Cilt. Kum: Camiatu Müderrisîn, 1326.
• Sadûk, Muhammed b. Ali. ʻİlelü’ş-şerâiʻ. 2 Cilt. Kum: Kitab furûş dâverî, 1385.
• Sadûk, Muhammed b. Ali. Kemâlu’d-dîn ve tamamu’n-niʻme. 2 Cilt. Tahrân: el-İslâmiyye, 2. Basım, 1395.
• Sadûk, Muhammed b. Ali. Men lâ yaḥḍuruhu’l-faḳîh. 4 Cilt. Kum: Defteri İntişârat İslâmî, 1413.
• Sadûk, Muhammed b. Ali. ʻUyûnu’l-Aḫbâr.2 Cilt. Tahran: Neşri Cihân, 1378.
• Sâfdî, Halîl bin Aybek. el-Vâfî bi’l-vefeyât. 29 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-turâs, 1420.
• Sehâvî, Şemsüddîn Muhammed b. Abdirrahmân. et-Tuḥfetü’l-laṭîfe fî tarîḫi’l-Medîneti’ş-Şerîfe. Beyrut: el-Kutubu’l-ilmiyye, 1993.
• Semʻânî, Abdülkerîm b. Muhammed. Tefsîrü’l-Ḳur’ân. Riyad: Dâru’l-vatan, 1997.
• Söylemez, M. Mahfuz. “Hz. Hasan’ın Hilafeti Muaviye’ye Devrinin Arkaplanı”. İslâmî Araştırmalar 14/3-4 (2001), 456-468.
• Söylemez, M. Mahfuz. “Hz. Hüseyin ve Kûfeliler”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 11/33 (2005), 475-500.
• Suyûtî, Celaleddin. el-Leʾâli’l-maṣnûʿa fi’l-aḫbâri (eḥâdîs̱i)’l-mevżûʿa. Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, 1996.
• Suyûtî, Celaleddin. Şerhü Süneni İbn Mâce. Amman: Beytü’l-efkâri’d-düvelyye, 2007.
• Süleym b. Kays, Kitâbu’s-Süleym, 2 Cilt. Kum: el-Hâdî, 1405.
• Sürmeli, Zeynep Âlimoğlu. Hz. Hasan ve soyuna mezhebi yaklaşımlarla biçilen siyasi ve dini rol problematiğinin analizi. Elazığ: Fırat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2012.
• Şankîtî, Muhammed Emîn. Eḍvâu’l-beyân fî îḍâḥi’l-Ḳur’ân bi’l-Ḳur’ân. Beyrut: Dâru’l-fikr, 1990.
• Şehristânî, Muhammed b. Abdilkerîm. el-Milel ve’n-Niḥal. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-marife, 1404.
• Taberî, Cerîr b. Rüstem. Delâilü’l-İmâme, Kum: Biset, 1413.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr. Tarîḫu’ṭ-Ṭaberî. Beyrut: Dâru’t-turâs, 2. Basım, 1387.
• Tabersî, Ahmed b. Ali. el-İḥticâc ʻalâ ehli’l-lücâc. Meşhed: Neşri Murteza, 1403.
• Tîbî, Şerefüddin Hüseyin b. Abdullah. Şerḥu’ṭ-Ṭîbî ʻalâ Mişkâti’l-meṣâbîḥ. 13 Cilt. Riyad: Mektebetü Nizâr Mustafa, 1997.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ. el-Câmiʻu’ṣ-ṣaḥîḥ. 6 Cilt. Beyrût: Dâru’l-ġarbi’l-İslâmiyî, 2. Basım, 1998.
• Tûsî, Muhammed b. Hasan. el-Ġaybe. Kum: Dâru’l-meʻârifi’l-İslâmiyye, 1411.
• Tûsî, Muhammed b. Hasan. Tehẕîbu’l-aḥkâm. 10 Cilt. Tahran: Dâru’l-kitabi’l-İslâmiyye, 1407.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed. 15 Cilt. Tarîḫu’l-İslâm. Beyrut: Dâru’l-ğarbi’l-İslâmî, 2003.
• Zehebî, Ebû Abdullah Şemsuddin. Siyerü aʻlâmi’n-nubelâ. 23 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 3. Basım 1985.
• Zehebî, Muhammed b. Ahmed. el-Münteḳâ min Târîḫi’l-İslâm. Suudiye: er-Riâsetü’l-âmme, 1413.
• Ziriklî. Hayrüddîn b. Mahmûd. el-Aʻlâm. Beyrut: Dâru’l-ilm lilmelâyÎn, 15. Basım, 2002.