Bekir Sıdkî Efendi’nin Fezâil-i Menâsik-i Hac Adlı Eseri Üzerine Bir İnceleme

Yıl 2022, Cilt: 17 Sayı: 1, 217 - 241, 27.03.2022

İdris Söylemez

https://doi.org/10.34082/islamiilimler.1093930

Cited By: 2

Öz

İslam dini’nin beş temel şartından olan hac, fıkhî çalışmaların konusu olduğu gibi, edebî mahsullerin de farklı vesilelerle konusu edilmiştir. Hacnâme veya menazilnâme tarzında yazılan edebî eserlerin yanı sıra hac esnasında uyulması gereken kuralları ele alan “menâsik-i hac”lar da yazılmıştır. Bu ürünlerin yazılma amacı, hac vazifesi için kutsal topraklara giden hacı adayını, hac esnasında uyması gereken kurallar, emir ve yasaklar konusunda bilgilendirmektir. Bu amaçla yazılan eserlerden biri de 1110/1911 yılında Bekir Sıdkî Efendi tarafından mensur-manzum biçimde yazılan Fezâil-i Menâsik-i Hac isimli eserdir. Edebî, biyografik ve bibliyografik kaynaklarda yapılan araştırmalar neticesinde çalışmanın müellifi hakkında yeterli bilgi bulunamamıştır. Müellif, mensur mukaddimede, dünyada yaşanan sorunlara karşın Müslümanlarının içinde bulundukları ataleti, tembelliği ve dünya devletlerinin Müslümanlara yapmış oldukları zulmü ele almıştır. Fezâil-i Menâsik-i Hac adlı eserin 30 beyitlik manzum bölümünde ise haccın şartları, farzları, vacipleri ve sünnetleri hususunda kimi bilgilere yer vermiştir. Eserin son kısmında ise Birinci Dünya Savaşı öncesinde İtalyanlarla yaşanan sorunların neticesinde Osmanlı Devleti’ne ait gemilere saldırılması ve bu esnada sivilleri taşıyan gemilerin vurulması veya batırılması sonucunda vefat eden hacı adayları için yazılmış bir mersiye yer almaktadır. Matbu olan metin, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı’nda Bel. Os. K. 05154‘te kayıtlı olup toplamda 16 sayfadan meydana gelmektedir. Çalışmamızda ilkin menâsik kavramı ve menâsik-i haclar ile ilgili literatüre yer verilmiştir. Akabinde eserin müellifi ile ilgili tespitler paylaşılmıştır. İlgili eser incelenmiş ve eserin transkripsiyonlu metni ortaya konmuştur.

Anahtar Kelimeler

Menâsik-i Hac, Bekir Sıdkî Efendi, Hac, İslam, Türk İslam Edebiyatı, Menâsik-i Hac, Bekir Sıdkî Efendi, Hac, İslam, Türk İslam Edebiyatı

Bekır Sıdkı Efendı's Fezaıl-ı Menasık-ı Hajj

Öz

Hajj, which is one of the five basic conditions of Islam, is the subject of fiqh works, as well as literary works on different occasions. Besides the literary Works written in the style of hajnâme or menazilnâme, the Works dealing with the rules to be followed during the pilgrimage are also named as “menâsik-i haj”. The purpose of writing these works is to inform the pilgrims who go to the holy lands for the duty of pilgrimage, about the rules, orders and prohibitions that must be followed during the pilgrimage. One of the Works written by Master Bekir Sıtkı for this purpose in 1110/1911 is the work written in prose poem. As a result of the researches made from the sources, sufficient information about the author of the work could not be found. In the preliminary of the work, the author discussed the inertia and laziness of all the world's Muslims and the cruelty of the world states. In the poem of 30 couplets called Menâsik-i Hajj, s/he included some information about the conditions, fards, wajibs and sunnahs of the hajj. In the last part of the work, there is an elegy written for the pilgrims who died as a result of the attacks to the Ottoman state ships as a result of the problems had with the Italians before the First World War and the shooting or sinking of some civilian ships in the meantime. The work is in the Istanbul Metropolitan Municipality Atatürk Library and registered in Bel.Os.K. 05154. The work is between the pages of 3-16. In our study, generally, literature on the concept of menâsik and menâsik-i hajis is included. Subsequently, the determinations about the author of the work were shared. The work has been examined and the transcribed text of the work has been presented.

Kaynakça

• Ahmet Fakih, Kitâbü Evsâf-ı Mesâcidi’ş-Şerîfe, Haz. Hasibe Mazıoğlu, Ankara: TDK, 1974.
• Arıç, Dilara Pınar. Sünbülî Sinân’ın Menâsik-İ Hacc’ı (Giriş-İnceleme-Tenkitli Metin sözlük Tıpkıbasım), (Edirne: Trakya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2015.
• Atalar, Münir. Surre-Nâme. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 28/1 (1987), 419 – 426.
• Bekir Sıdkî. Mev’ize-i Tahrîriye, Der Hakkı-ı Cihâd-ı İslamiyye ve Tedâbir-i Maneviyât). İstanbul: Dersaadet Matbaa-i Kader, 1913.
• Bekir Sıdkî. Mev’ize-i Tahrîriye, Der Hakkı-ı Menâfi’-i Seyâhat-i Şâhâne. İstanbul: Dersaadet Matbaa-i Kader, 1909.
• Bekir Sıdkî. Mevâ’izze-i Tahrîriye Nev’inden Edille-i Mukna’i’e (Dinįyiden bir nebze). İstanbul: Keteun Petrosyan Matbası,1908.
• Bekir Sıdkî. Mevâ’izze-i Tahrîriye (Der Hakk-ı Kıyâm-ı Arna’ud ve Tedâbir-i Ma’neviyât). İstanbul: Dersaadet Matbaa-i Kader, 1911.
• Bekir Sıdkî. Menâsik-i Hac. İstanbul: Matbaa-i Ebuziya,1911.
• Bursalı Mehmed Tâhir. Osmanlı Müellifleri, Haz. Yekta Saraç. İstanbul. TÜBA, 2016.
• Coşkun, Menderes. Manzum ve Mensur Osmanlı Hac Seyahatnameleri ve Nâbî’nin Tuhfetü’l-Haremeyn’i. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 2002.
• Çavuşoğlu, Raşit. Hicaz Yollarında Bir Sûfî Mehmed İlhâmî’nin Hac Seyahatnâmesi. 2. Baskı, İstanbul. Okur Akademi, 2020.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivleri.
• Doğan, Lütfi. “Ahmed Ziyaüddin Efendi Hazretleri” I. Uluslararası Ahmed Ziyaüddin Gümüşhanevî Sempozyumu (03-05 Ekim,2013. Bildiriler kitabı. Ed. İhsan Günaydın, Ali Kuzudişli, Âdem Çatak vd., Gümüşhane: Gümüşhane Üniversitesi Yayınları, 15-21,2014.
• Elgün, Adnan. Kâmil, Hayatı-Eserleri ve Menâsik-i Hacc’ı, İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisan Tezi, 2005.
• Eliaçık, Muhittin. “Gubâri’nin Zindanda Yazdığı Menâsikü’l-Hacc Mesnevisi”. İlmî Araştırmalar Dergisi 17/l (2004), 105-114.
• Evliya Çelebi b. Derviş Mehemmed Zıllî. Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi (9. Kitap). Haz. Yücel Dağlı, Seyit Ali Kahraman ve Robert Dankoff. İstanbul. Yapı Kredi Yayınları, 2005
• Gül, Amine. Abdurrahman Gubari'nin Hayatı Eserleri ve Menasik-İ Hac Adlı Eseri (Edisyon Kritik). İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2006.
• Harman, Ömer Faruk. “Hac”. Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 14/382-386, Ankara: TDV yayınları,1996.
• Kaplan, Yunus. “Seyahat-name Türüne Farklı Bir Örnek”. Fevrî’nin Hac Seyahatnamesi”.OMAD: Osmanlı Mirası Araştırmaları Dergisi 8/19 (2020). 567-599
• Karaman Hayreddin vd. Kur’an Yolu (Kur'an Yolu Türkçe Meal Ve Tefsiri). İstanbul: DİB Yayınları,2014.
• Karataş, Ahmet. Türk-İslam Edebiyatında Manzum Menâsik-i Haclar ve Nâlî Mehmet Efendi’nin Menâsik-i Hacc’ı Adlı Eseri (Edisyon kritik). İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2003.
• ......................... “Nâlî Mehmed Efendi’nin Menâsik-i Hac Manzumeleri”. Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi 42/1 (2012), 77-94.
• Kayaokay, İlyas. Bolkvâdze-zâde İbrahim Kadem ve Manzum İki Eseri (Delilü’l-Harameyn/ Mevlidü’n-Nebî) İnceleme Metin-Tıpkıbasım. İstanbul. Dün Bugün Yarın Yayınları, 2020.
• Kiraz, Seydi. İndî’nin Manzum Menâsik-i Hacc’ı (İnceleme Metin Dizin ve Sözlük). Erzurum. Fenomen Yayınları, 2020.
• ........................ “Fethî’nin Manzum Menâzil-i Hacc’ı”, RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi 2 0 2 0.1 8 (Mar t ),310-334.
• ......................... “Tatar Edebiyatında Hac Seyâhatnâmeleri ve Musa Carullah’ın Hac Seyâhatnâmesi”, Yakın Doğu Üniversitesi İslam Tetkikleri Merkezi Dergisi, (2021),VII/1,95-140
• ....................... “Konyalı Seyyid Mehmed Efendi’nin Manzum Menâsik-İ Hacc’ı”. Külliyat (Osmanlı Araştırmaları Dergisi), 10 (Nisan 2020), 1-21.
• Koyuncu, Fatih. “Cûdî’nin Manzum Hac Seyahatnâmesi”. Journal of Turkish Language and Literature (2017), 177-219
• Kur’ân-i Kerîm ve Açıklamalı Meâli. Haz. Hayrettin Karaman vd. İstanbul. DİB Yayınları, 2017.
• Kurtcephe, İsrafil. “Trablusgarp’ın İtalyanlarca İşgali, Mustafa Kemal ve Arkadaşlarının Direnişe Katılmaları”. AÜ Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Dergisi Atatürk Yolu 3/6 (1990), 97-98
• Nâbî, Tuhfetü’l-Haremeyn. Haz. Mahmut Karakaş, Şanlıurfa: Özdal Yayınları,1986.
• Osmanzâde Hüseyyin Vassaf, Hicaz Hatırası, Haz. Mehmet Akkuş, İstanbul: Kubbealtı Neşriyatı,2011.
• Öğüt, Salim. “Hac ile ilgili Fıkhi Hükümler”. Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 14/389-397. Ankara. TDV Yayınları,1996.
• Özlü, Hüsnü. “Arşiv Belgeleri Işığında Osmanlı-İtalyan Harbi’nde (1911-1912) Trablusgarp’ın İşgali ve Derne Muharebelerinde Binbaşı Mustafa Kemal”. Uluslararası Avrasya Sosyal Bilimler Dergisi, 5/16 (2014), 249-271.
• Süleyman Şefik Söylemezoğlu. Hicâz Seyâhâtnamesi. İstanbul: İz yayıncılık, 2013.
• Şahabettin, Cenab. Hac Yolunda. İstanbul: Karbon yayınları, 2020.
• Şemseddin Sivâsî. Umdetü’l-Hüccâc. Haz. Ramazan Fatih Süer, Sivas: Sivas Belediyesi Yayınları, 2015.
• Toker, Mustafa. “Şemseddin-i Sivasî’nin Menâsikü’l-Huccâc veya Umdetü’l-Huccâc Adlı Eseri”. Turkish Studies International Periodical For The Languages, Literature And History Of Turkish Or Turkic Volume 4/2 (2009), 961-975.
• Ulema Sicil Dosyaları,.:: İSAM Kütüphanesi - Yayın Arama ::. (isam.org.tr)
• Uzun,Mustafa İsmet. Ka’be/Türk Edebiyatı. Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 24/23-26, Ankara. TDV Yayınları, 2001.
• Yaran, Rahmi. Hac. Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 14/410-413, Ankara. TDV Yayınları. 1996.
• Yazar, Sadık. Anadolu Sahası Klasik Türk Edebiyatında Tercüme ve Şerh Geleneği. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2011.
• Yılmaz, Hüseyin. Türk Edebiyatında Manzum Menâsik-i Hac Tercümeleri ve Amîkî’nin Fütûhu’l-Harameyn Tercümesi (Metin İnceleme Ve Çeviri Yazısı). İstanbul: Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Yüksel, Mukadder Arif. Siyer, Hadis ve Tefsir Bağlamında Haccın Ahkâmı Ve Menâsiki. Çorum: Hitit Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2017.
• Zemahşerî, Cârullah Ebü’l-Kasım Mahmud b. Ahmed, Esâsu’l-belâğa. 2, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1419/1998.
• Göllü, Bilge Karga “Bir Hac El Kitabı Örneği “Hacılara Yâdigâr”, Çukurova İlahiyat Fakültesi Dergisi 21/1,(2021),63-81