Iraklı Şair Ma´rûf er-Rusâfî’nin Gözünden Hülâgû’nun Bağdat İstilası

Yıl 2022, Cilt: 17 Sayı: 2, 53 - 67, 02.12.2022

Adnan Arslan

https://doi.org/10.34082/islamiilimler.1213898

Öz

İslam tarihinin en kahredici olaylarından birisi, 1258 yılında Bağdat’ın Moğol orduları tarafından istila edilmesidir. Günlerce süren katliam sonucunda şehir yerle bir edilmiş, yüzbinlerce insan öldürülmüş ve kütüphaneler yakılmış, nehre dökülmüş ve İslam medeniyetine kastedilmiştir. Bağdat’ın tahribi Arap edebiyatında şehir mersiyesi olarak bilinen türe konu olmuş ve pek çok şair, şehrin başına gelenler üzerine ağıt yakmıştır. Bu şairlerden biri olan Iraklı şair Ma´rûf er-Rusâfî (ö. 1945), yaklaşık altmış beyitlik kasidesinde Bağdat’ta yaşananları edebi bir üslup içerisinde ele almıştır. Kasidede işgalin nasıl gerçekleştiğine dair tarihi veriler edebi sanatlar eşliğinde tasvir edilirken bir taraftan da yapılan hatalara göndermede bulunularak Irak ve İslam dünyasına da mesajlar verilmeye çalışılmıştır. Bu çalışmada şairin kasidesi edebi dil ve üslubun yanı sıra içerdiği siyasi ve sosyal tavsiyeler iki ayrı başlık halinde incelenmiştir. Şaire göre, Bağdat’ın sukuta uğradığı 1258 öncesi ile şairin büyük yıkılışlara tanıklık ettiği yirminci yüzyıl başları arasında Sünni-Şii çekişmesi bakımından çok bir fark yoktur. Bağdat ve civarında asırlar boyu devam eden ve Müslümanlara hilafetin yıkılması ve katliamlar yaşanması gibi çok ağır bedeller ödeten Sünni-Şiî çatışması hala devam etmektedir. Bu açıdan Rusâfî’nin kasidesi, tarihi bir olayı edebi üslup içerisinde aktarırken güne ve gelecek kuşaklara belirli düşüncelerin satır arasında nasıl telkin edilebileceğine dair fikir vermektedir denilebilir.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili ve Belagati, Arap Şiiri, Ma´rûf er-Rusâfî, Hülâgû, Bağdat., Arabic Language and rhetoric, Arabic poetry, Ma, Hülegü, Baghdad.

Reading Hülegü’s Invasion of Baghdad through the Point of the View of Iraqi Poet Ma'rûf al-Rusâfi

Öz

Baghdad by the Mongol armies in 1258. As a result of the massacre that lasted for days, the city was destroyed, hundreds of thousands of people were killed, and the libraries were poured into the river, meaning Islamic civilization. The destruction of Baghdad became the subject of the genre known as the city elegy in Arabic literature, and many poets lamented over what happened to the city. One of these poets, the Iraqi poet Ma'rûf al-Rusâfî (d. 1945), dealt with the events in Baghdad in a literary style in his eulogy of about sixty couplets. In the eulogy, historical data about how the occupation took place are depicted in the company of literary arts, on the other hand, it is tried to give messages to Iraq and the Islamic world by referring to the mistakes made. In this study, besides the literary language and style of the poet's ode, the political and social recommendations it contains are examined under two separate headings. According to the poet, there is not much difference in terms of Sunni-Shiite conflict between before 1258, when Baghdad fell silent, and at the beginning of the twentieth century, when the poet witnessed great collapses. The Sunni-Shiite conflict which has been going on for centuries in and around Baghdad and which made Muslims pay a heavy price, such as the destruction of the caliphate and massacres, still continues. In this respect, it can be said that al-Rusâfî's eulogy, while conveying a historical event in a literary style, gives an idea about how certain thoughts can be inculcated to the present and future generations.

Anahtar Kelimeler

Arabic Language and rhetoric, Arabic poetry, Ma, Hülegü, Baghdad.

Kaynakça

• Abdul Karim, Muhammad. “Baghdad’s Fall And Its Aftermath Contesting the Central Asian Political Background and the Emergence of Islamic Mongol Dynasties”. Al-Jāmi‘ah: Journal of Islamic Studies 56/1 (2018), 187-224.
• Ayyıldız, Erol. “Ma‘rûf Er-Rusâfî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 28/69-71. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Aziz, Serkevt Mustafa. Ma`ruf er-Rusafi`nin şiirlerinde Türkiye ve Türkler. Konya: Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2001.
• Behçet, Muncit Mustafa. “Sulâsiyyetu’l-fakr ve’l-mer’a ve’t-tufûle kemâ yusavviruhâ Ma´rûf er-Rusâfî”. Buhûsun ve Dirâsât 11/21 (2007), 143-176.
• Bemmann, Jan - Reichert, Susanne. “Karakorum, the First Capital of the Mongol World Empire: an Imperial City in a Non-Urban Society”. Asian Archaeology (2020). Erişim 30 Mayıs 2020. https://link.springer.com/article/10.1007/s41826-020-00039-x
• Cüveynî, Ebü’l-Muzaffer Alâüddîn Atâ’ Melik. Târîḫ-i Cihângüşâ. 3 Cilt. Kahire: el-Merkezu’l-Kavmî li’t-Terceme, 2015.
• Çelebi, Rabiha. “Ma‘rûf er-Rusafi Sosyal, Siyasi ve Edebi Hayatı”. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 8 (1994), 361-374.
• Ebü’l Hayr, (Ebü’l-Fazl) Hâce Reşîdüddîn Fazlullāh-ı Hemedânî. Câmi´u’t-tevârî. 2 Cilt. Kahire: Dâru İhyâi’-Kutubi’l-Arabiyye, ts.
• Fâhûrî, Hannâ. Târîhu’l-edebi’l-Arabî. Beyrut: Matbaatu’l-Bûlîsiyye, 1953.
• Genç, Süleyman. “Halife el-Kâdir Döneminde Bağdat’ta Yaşanan Dinî-Siyasî Hadiseler ve Onun Sünnî Siyaseti”. Marife 4/2 (2004), 219-243.
• Hamdân, Muhammed. Edebu’n-nekbe fi’t-turâsi’l-´Arabî. Şam: Menşûrâtu İttihâdi’l-Kitâbi’l-´Arabî, 2004.
• Hamevî, Ebû Abdillâh Şihâbüddîn Yâkūt b. Abdillâh, Mu´cemu’l-buldân. 7 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdir, 1995.
• Hawley, Emily. “Sünni Ve Şii İslam: Modern Çatışmanın Tarihsel Bağlamı”. çev: Rmazan Tarik. Bitlis İslamiyat Dergisi 1/1 (2019), 73-76.
• Huzeyfe, Sa´d Muhammed. Sukûtu’d-Devleti’l-Abbâsiyye ve devru’ş-Şî´a beyne’l-hakîkati ve’l-evhâm. B.y.: Dâru İbn Huzeyfe, 1981.
• İbn Dokmak, Sârimüddîn. Nüzhetü’l-enâm fî târîḫi’l-İslâm. thk. Sumeyr Tabbâra. Beyrut: el-Mektebetu’l-´Asriyye, 1999.
• İbn Haldûn, Ebû Zeyd Veliyyüddîn Abdurrahmân. Kitâbü’l-ʿİber (Kitâbü Tercemâni’l-ʿİber) ve dîvânü’l-mübtedeʾ ve’l-ḫaber fî eyyâmi’l-ʿArab ve’l-ʿAcem ve’l-Berber ve men-âs̱arahüm min-ẕevi’s- sulṭâni’l-ekber, thk. Halîl Şehhâde. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1988.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ’ İmâdüddîn İsmâîl. el-Bidâye ve’n-nihâye, thk. Alî Şeyrî. 14 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’-Turâsi’l-Arabî, 1988.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ’ İmâdüddîn İsmâîl. el-Muhtasar fî ahbâri’l-beşer. 4 Cilt. Mısır: el-Matba´atu’l-Huseyniyye, ts.
• İbn Tağrîberdî, Ebü’l-Mehâsin Cemâlüddîn Yûsuf. el-Envâru’z-zâhire ve’l-kevâkibü’l-bâhire mine’n-Nücûmi’z-zâhire. 16 Cilt. Mısır: Dâru’l-Kutub, ts.
• İbnü’l-İmâd, Ebü’l-Felâh Abdülhay b. Ahmed b. Muhammed. Şeẕerâtü’ẕ-ẕeheb fî aḫbâri men ẕeheb. thk. Mahmûd el-Arnavûd. 11 Cilt. Şam: Dâru İbn Kesîr, 1986.
• İbnü'l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân. el-Muntaẓam fî târîḫi’l-mülûk ve’l-ümem. thk. Muhammed Abdülkâdir ´Atâ. 19 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1992.
• İbnü'l-Esîr, Ebu’l-Hasen. el-Kâmil fi’t-târîh. thk. Ömer Abdüsselâm Tedmurî. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1997).
• İbnü'l-Verdî, Ebû Hafs Zeynüddîn Ömer b. el-Muzaffer. Târîhu İbni’l-Verdî. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1996.
• İbrâhîm, Receb Mahmûd. Târîhu Muğûl ve sukûtu Bağdâd. Mansûra: Mektebetu Îmân, 2010.
• Karabela, Nevin. “Ma'ruf er-Rusafi ve Şiirlerinde Kadın”. Şarkiyat Mecmuası 14 (2009), 39-57.
• Matlub, Ahmed. “Ma’ruf er-Rusafî’nin Arap Dili ve Edebiyatıyla İlgili Eserleri”. çev: Tacettin Uzun. Erişim 06 Mayıs 2022. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/184696
• Nâdirî, İsmail. “Ma´rûf er-Rusâfî muhalilun ictimâiyyun li’l-fakri ve’l-hirmân”. et-Turâsu’l-Edebî 3/8 (1389), 111-124.
• Özaydın Abdülkerim. “İbnü'l-Alkamî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 20/483-484. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Özaydın, Abdülkerim. “Alamut”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 2/336-337. İstanbul: TDV Yayınları, 1989.
• Özdemir, H. Ahmet. “Moğol İstilasıyla İlgili Çin Kaynakları ve Si Shi Ki’ye Göre Hülâgû’nun Batı Seferi”. Marife 5/1 (Bahar 2005), 93-106.
• Piyadeoğlu, Cihan. “Selçuklu Ve İsmâilî Kalesi Girdkûh”. Türkiyat Mecmuası 27/1 (2017), 249-257.
• Pour, Ali Bahrani. “A Study Of An Unknown Prımary Document On The Fall Of Abbasıd Baghdad To The Mongols (Wrıtten By The Defeated Sıde)”. Acta Via Serica 2/2 (2017), 7-27.
• Recebî, Tevfîk. “Ma´rûf er-Rusâfî: Vakfâtun min hayâtihi ve edebihî”. et-Turâsu’l-Edebî 1/4 (1388), 73-79.
• Rusâfî, Ma´rûf. Dîvânu Ma´rûf er-Rusâfî. Kahire: Muessesetu Hindâvî, 2013.
• Sâvilî, Abdülmelik. “el-Cuzûru’t-târîhiyye li’s-sırâ´i’ş-Şî´î es-Sunnî”. Mecelletu’l-´Ulûmi’l-İctimâ´iyye ve’l-İnsâniyye 7/14 (2018).
• Seâlibî, Ebû Mansûr, el-Muntehal. thk. Ahmed Ebû Alî. İskenderiyye: y.y. 1936.
• Sefâkusî, Ebü’s-Senâ Mahmûd b. Saîd Makdîş. Nüzhetü’l-enẓâr fî ʿacâʾibi’t-tevârîḫ ve’l-aḫbâr. thk. Ali ez-Zevârî. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1988.
• Şahin, Hanifi, “Abbasilerin Son dönemlerinden İlhanlıların Yıkılışına Kadarki Süreçte Şiî Sünnî İlişkileri”, e-Makalat Mezhep Araştırmaları 6/2 (Güz 2013), 17-42.
• Timurtaş, Abdülhadi. “Bir Şehir Mersiyesi Örneği: Ebu’l-Bekâ Er-Rundî’nin Endülüs Mersiyesi”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 8/36 (2015), 217-229.
• Tural, Murat. “Hülâgû Han’ın Bağdat’ı İstilası (1258) ve Tahribe Teşvik meselesi”. Tarih Okulu Dergisi 10/30 2017, 21-50.
• Yûnînî, Ebü’l-Feth Kutbüddîn Mûsâ b. Muhammed b. Ahmed el-Ba‘lebekkî. Ẕeylü Mirʾâti’z-zamân. 4 Cilt. Kahire: Dâru’l-Kitâbi’l-İslâmî, 1993.
• Zehebî, Şemsuddîn. Târîhu’l-İslâm. thk. Ömer abdüsselâm et-Tedmurî. 53 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-Arabî, 1993.
• Zehebî, Şemsuddîn. Siyeru aʿlâmi’n-nübelâʾ. 18 cilt. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 2006.