Sosyal Bilgiler Öğretmen Adaylarının Çevre, Çevre Eğitim ve Çevresel Vatandaşlık Kavramlarına İlişkin Görüşleri

Yıl 2019, Cilt: 5 Sayı: 2, 165 - 183, 28.12.2019

Yüksel Bülbül , Ali Yılmaz

Öz

Doğal çevrenin 21. yüzyılda artan önemi ile
sürdürülebilirliğin sağlanmasında çevre eğitim ve çevre odağında vatandaşlık
görev ve sorumluluk sınırlarının neler olduğunun belirlenmesi önem arz
etmektedir. Vatandaşlık kapsamında çevre eğitim sorumluluğu eğitim kurumlarında
en başta öğretmenlere düşmektedir. Bu bağlamda araştırmanın amacı sosyal
bilgiler öğretmen adaylarının çevre, çevre eğitim ve çevresel vatandaşlık
kavramlarına yükledikleri anlamların neler olduğunu tespit etmektir. Araştırma
nitel yaklaşımla yürütülmüştür. Bu bağlamda sosyal bilgiler öğretmenliği lisans
programı 2. sınıfında öğrenim gören 14 öğretmen adayı ile yarı yapılandırılmış
görüşmeler gerçekleştirilerek elde edilen veriler içerik analiziyle
çözümlenmiştir. Verilerin çözümlenmesinde NVİVO 10 nitel analiz programı
kullanılmıştır. Araştırmanın sonuçları
olarak, katılımcıların çevre kavramını tam ve doğru şekilde açıklayarak kavram
yanılgısı yaşamadıkları ve çevre algılarının doğa merkezli olduğuna
ulaşılmıştır. Ayrıca çevrenin korunmasında çevre eğitiminin rolünü; kişileri
çevre konusunda bilgilendirme, bilinç ve sorumluluk sahibi çevreye duyarlı
bireyler yetiştirme olarak gördüklerine ulaşılmıştır. Bu bağlamda çevresel
vatandaşı ise çevre sorunlarıyla aktif mücadele içinde olan, bilinçli,
çevresini de bilinçlendiren, çevre eğitimi alan ve çevresindeki bireyleri doğa
konusunda bilgilendiren, aynı zamanda çevreyi koruyan ve çevreye duyarlı kişi
olarak gördükleri sonucuna ulaşılmıştır. Bununla birlikte kendilerini de
çevresel vatandaş kimlikli gördüklerini belirtmelerine rağmen aktif katılım
anlamında gündelik yaşamlarında gösterdikleri çevre dostu davranış pratiklerini
eylemsel, aktiflik olarak kabul ettiklerine ulaşılmıştır. Araştırmada lisans programlarında
katılımcılara uygulama ağırlıklı çevre konulu dersler seçme imkanının
verilmesi, üniversite öğrenci sosyal kulüplerinin çevre nitelikli aktif
kullanımının sağlanması ile üniversitelerin ve dış paydaş olarak da sivil
toplum örgütlerinin üniversite öğrencilerinin geliştirdikleri çevre projelerini
desteklemeleriyle öğretmen adaylarının çevresel biliş, duyuş ve tutumlarının
çevresel vatandaş odağında geliştirmelerine katkı sağlayacağı önerilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Çevre, çevre eğitim, çevresel vatandaşlık, öğretmen adayları, sosyal bilgiler

Kaynakça

• Akgöz, B., ve Engin, E. (2018). Kurumsal sosyal sorumluluk çerçevesinde çevresel vatandaşlık. Erciyes İletişim Dergisi, 5 (3), 276-288.
• Akdağ, H. (2014). Sosyal bilgilerin tanımı, amacı, önemi ve Türkiye'deki yeri (2. bs.). R. Turan, A. M. Sünbül, H. Akdağ (Ed.), Sosyal bilgiler öğretiminde yeni yaklaşımlar-1 (s. 1-23), Pegem Akademi, Mart.
• Álvarez-García, O., García-Escudero, L.Á., Salvà-Mut, F., & Calvo-Sastre, A. (2019). Variables influencing pre-service teacher training in education for sustainable development: a case study of two spanish universities. Sustainability, 11, 4412. DOI:10.3390/su11164412
• Atik, A., ve Doğan, Y. (2019). Lise öğrencilerinin küresel iklim değişikliği hakkındaki görüşleri. Academy Journal of Educational Sciences, 3(1), 84-100. DOI: 10.31805/acjes.569937
• Baldwin, A., & Meltzer, J. (2012). Environmental citizenship and climate security: contextualizing violence and citizenship in amazonian Peru. A. Latta, H. Wittman (Eds.), Environment and citizenship in latin America- natures, subjects and struggles (pp. 23-38). Berghahn Books, New York.
• Barry, J. (1999). Rethinking Green Politics. Sage: London.
• Barry, J. (2005). Resistance is fertile: From environmental to sustainability citizenship. A. Dobson, D. Bell (Eds.), Environment and Citizenship. Cambridge, MA: MIT Press.
• Bell, D. R. (2004). Creating green citizen? Political liberalism and environmental education. Journal of Philosophy od Education, 38(1), 37-53.
• Bell, D. R. (2005). Liberal environmental citizenship. Environmental Politics, 14(2), 179-194.
• Bülbül, Y. (2017). Proje tabanlı öğrenme yönteminin sosyal bilgiler öğretmen adaylarının çevresel vatandaşlık düzeylerine etkisinin değerlendirilmesi üzerine bir karma desen araştırması. Yayımlanmamış doktora tezi. Marmara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Büyüköztürk, Ş., Kılıç Çakmak, E., Akgün, Ö. E., Karadeniz, Ş., ve Demirel, F. (2015). Bilimsel araştırma yöntemleri (19. bs.). Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık, Eylül.
• Christoff, P. (1996). Ecological citizens and ecologically guided democracy. B. Doherty, M. De Geus (Eds.), Democracy and Green Political Thought: Sustainability, Rights and Citizenship (pp. 151-169). London: Routledge.
• Çoban, A. (2014). Doğa toplum ve yöntem. H. Reyhan, A. Mutlu, H. H. Doğan, A. S. Reyhan (Ed.), Sosyal çevre bilimleri (s. 37-55), Ankara: Siyasal.
• Creswell, J. W. (2013). Nitel araştırma yöntemleri: Beş yaklaşıma göre nitel araştırma ve araştırma deseni (3. bs. çev.). M. Bütün, S. B. Demir (Çev. Ed.), Ankara: Siyasal Kitabevi, Kasım.
• Çimen, O., ve Timur S. (2013). Öğretmen adaylarının çevreye yönelik olumsuz davranışlarının incelenmesi. Turkish Studies, 8, 335-346.
• Dean, H. (2001). Green citizenship. Social Policy & Administration, 35(5), 490-505.
• Dobson, A. (2007). Environmental citizenship: towards sustainable development. Sustainable Development, 15, 276-285.
• Ekiz, D. (2009). Bilimsel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Anı.
• Erdal, H., Erdal, G., ve Yücel, M. (2013). Üniversite öğrencilerinin çevre bilinç düzeyi araştırması: Gaziosmanpaşa Üniversitesi örneği. Gaziosmanpaşa Bilimsel Araştırma Dergisi, 4, 57-65.
• Erdilmen, Ş. (2012). Niğde üniversitesi eğitim fakültesi öğrencilerinin çevresel vatandaşlık düzeylerinin incelenmesi ve sosyal bilgiler öğretmenliği lisans programı öğrencilerinin durumu ile karşılaştırılması. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Niğde Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Eroğlu, B., ve Keleş, Ö. (2009). Çevre eğitim. M. Aydoğdu (Ed.), Fen eğitiminde çevre (s. 187-198). Ankara: Pozitif Matbaacılık.
• Ersoy, A. F. (2012). Annelerin vatandaşlık algısı, çocuklarında vatandaşlık bilinci geliştirme uygulamaları ve karşılaştıkları sorunlar. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 12(3), 2111-2124.
• Erten, S. (2004). Çevre eğitimi ve çevre bilinci nedir, çevre eğitimi nasıl olmalıdır?. Çevre ve İnsan Dergisi, Ankara: Çevre ve Orman Bakanlığı Yayın Organı, 65/66, 2006/25.
• Erten, S. (2005). Okul öncesi öğretmen adaylarında çevre dostu davranışların araştırılması. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 28, 91-100.
• Ertürk, H. (2011). Çevre Politikası. Ankara: Ekin.
• Fettahlıoğlu, P. (2018). Algılanan çevresel sorunların çevre okuryazarlık düzeyine göre analizi. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 14 (1), 404-425. DOI: 10.17860/mersinefd.400607
• Geray, C. (1997). Çevre için eğitim. İnsan çevre toplum. R. Keleş (Ed.), Ankara: İmge Kitabevi.
• Gliner, F. A., Morgan, G. ve Leech, N. L. (2015). Uygulamada araştırma yöntemleri Desen ve analizi bütünleştiren yaklaşım (2. bs. çev.). S. Turan (Çev. Ed.), Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık, Aralık.
• Goodwin, M. J., Greasley, S., John, P., & Richardson, L. (2010). Can we make environmental citizens? A randomised control trial of the effects of a school-based intervention on the attitudes and knowledge of young people. Environmental Politics, 19(3), 392-412.
• Gülay, H., ve Önder, A. (2011). Sürdürülebilir gelişim için okulöncesi dönemde çevre eğitimi (1. bs.). Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
• Gürbüz, S., ve Şahin, F. (2016). Sosyal bilimlerde araştırma yöntemleri (3. bs.). Ankara: Seçkin Yayıncılık, Nisan.
• Güven, E. (2011). Çevre eğitiminde tahmin-gözlem-açıklama destekli proje tabanlı öğrenme yönteminin farklı değişkenler üzerine etkisi ve yönteme ilişkin öğrenci görüşleri. Yayımlanmamış doktora tezi. Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Johnson, B., & Christensen, L. (2008). Educational Research: Quantitative Qualitative And Mixed Approaches. New York: Sage.
• Jorgenson, S. N., Stephens J. N. & White B. (2019). Environmental education in transition: a critical review of recent research on climate change and energy education, The Journal of Environmental Education, 50:3, 160-171. DOI: 10.1080/00958964.2019.1604478
• Kahyaoğlu, M., ve Kaya, M. F. (2012). Öğretmen adaylarının çevre kirliliğine ve çevreyle ilgili sivil toplum örgütlerine yönelik görüşleri. Eğitim Bilimleri Araştırmaları Dergisi-Journal of Educational Sciences Research, 2(1), 91–107.
• Kan, Ç. (2010). A.B.D. ve Türkiye'de sosyal bilgilerin tarihsel gelişimi. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 30(2), 663-672.
• Karademir, A. H., Uludağ, G., ve Cingi, M. A. (2017). Okul öncesi öğretmen adaylarının sürdürülebilir çevreye ilişkin davranış düzeylerinin incelenmesi. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 41, 120-136.
• Karatekin, K. (2011). Sosyal bilgilerde çevre eğitimi (1. bs.). R. Turan, A. M. Sünbül, H. Akdağ (Ed.), Sosyal bilgiler öğretiminde yeni yaklaşımlar-II (s. 269-285), Ankara: Pegem Akademi, Ekim.
• Karatekin, K., Kuş, Z., ve Merey, Z. (2014). Sosyal bilgiler öğretmen adaylarının çevre sorunlarının çözümünde sosyal katılımları. İlköğretim Online, 13(2), 345-361.
• Karatekin, K., Salman, M., ve Uysal, C. (2019). Öğretmen adaylarının ekolojik vatandaşlık düzeylerinin karşılaştırılması. Kastamonu Education Journal, 27(4), 1747-1756. DOI:10.24106/kefdergi.3295
• Kavaz, D., ve Öztoprak, H. (2019). Sürdürülebilir kalkınma farkındalığı ve çevresel duyarlılık üzerine bir durum çalışması: uluslararası kıbrıs üniversitesi. Folklar/edebiyat Dergisi. 25 (97-1), 147-166. DOI: 10.22559/folklor.933
• Keleş, R. (2016). Çevre, yurttaş, sorumluluk. R. Keleş (Ed.), İnsan çevre toplum içinde (s. 537-546). Ankara: İmge Kitabevi.
• Kılınç, E. (2014). Does good citizen consider environment? The correlation between characteristic of good citizen and envirenmental attitudes amongst pre-service social studies teachers. Journal of Environmental Protection And Ecology, 15 (3A), 1434-1441.
• Kışoğlu, M., Yıldırım, T., Salman, M., ve Sülün, A. (2016) İlkokul ve ortaokullarda çevre eğitimi verecek olan öğretmen adaylarında çevre sorunlarına yönelik davranışların araştırılması. Erzincan Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 18(1), 299-318.
• Kızılay, N. (2015). Sosyal bilgiler öğretmenim: Bana göre iyi vatandaş. Turkish Studies. 10(11), 987-1006.
• Kozak, M. (2014). Bilimsel araştırma: tasarım, yazım ve yayım teknikleri (1. bs.). Ankara: Detay Yayıncılık.
• Kwong, J. (1997). An American Perspective on Environmental Literacy: A New Goal for Environmental Education. B. Aldrich-Moodie, J. Kwong (Eds.), Environmental Education. London, Institute of Economic Affairs.
• Latta, A. (2007 ). Environmental citizenship. Altematives Journal. 33(1), 18-19.
• Micheletti, M., & Stolle, D. (2012). Sustainable citizenship and the new politics of consumption. The ANNALS of the American Academy of Political and Social Science. 644(1), 88-120.
• Miles, M.B., & Huberman, A.M. (1994). Qualitative data analysis. California: SAGE Publications Inc.
• Ming, H. Y., & Muda, A. H. (2009). Assessment of pre-service teachers' environmental citizenship attributes: Implications for environmental education. Curriculum and Training Third International Conference on Science and Mathematics Education(CoSMEd), 10-12 November 2009, Penang, Malaysia.
• NAAEE (2004). Environmental education materials: Guidelines for excellence. Troy, OH: NAAEE. Http://www.naaee.org/npeee/materials.php adresinden 11.08.2017 tarihinde erişilmiştir.
• Özata Yücel, E., ve Özkan, M. (2014). Fen bilimleri öğretmen adaylarının çevre algılarının kelime ilişkilendirme aracılığıyla belirlenmesi, e-International Journal of Educational Research. 5(4), 41-56.
• Özdemir Özden, D. (2011). İlköğretim okullarında çevresel vatandaşlık eğitimi. Yayımlanmamış doktora tezi. Marmara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Özdemir Özden, D., ve Öztürk, C. (2019). Çevresel vatandaşlık. C. Öztürk, Z. İbrahimoğlu, G. Yıldırım (Ed.). Kuramsal temeller ve güncel tartışmalar ışığında 21. yüzyılda vatandaşlık ve vatandaşlık eğitimi (s. 101-119), Ankara: Pegem Akademi.
• Özgün, B.B., ve Özgün, V. (2019). Doğayla ilişkinin önemi: sınıf ve okul öncesi öğretmen adayları örneği. Karaelmas Journal of Educational Sciences. 7, 37-56.
• Öztarakçı, D. (2019). Öğretmen adaylarının çevre dostu davranışları ve çevre kimlikleri. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Balıkesir Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü.
• Öztürk, E. (2013). Uluslararası bir çevre eğitimi projesinin fen ve teknoloji öğretmen adaylarının çevre bilincine etkisi. Yayımlanmamış doktora tezi. Hacettepe Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Parola, G. (2009). Towards environmental democracy. Unpublished master's thesis, University of Iceland, Faculty of Law. Iceland. Https://skemman.is/bitstream/1946/4606/1/Giulia_Parola.pdf adresinden 13.08.2017 tarihinde erişilmiştir.
• Samsunlu, A., ve Üstün, G. E. (2018). Çevre Kirliliğinin Temelleri ve Kontrol Esasları. İstanbul: Birsen.
• Serim, N. (2016). Çevre ve Doğal Kaynaklar Ekonomisi. Bursa: Ekin.
• Smith, G. (2005). Green citizenship and the social economy. Environmental Politics. 14 (2), 273-289.
• Smyth, J. C. (2006). Environment and education: A view of a changing scene. Environmental Education Research, 12(3-4), 247-264. Https://doi.org/10.1080/13504620600942642.
• Stern, P.C., Dietz, T., Abel, T., Guagnano, G.A., & Kalof, L. (1999). A value-belief-norm theory of support for social movements: The case of environmentalism. Human Ecology Review. 6 (2), 81-97.
• Şahin, V. (2015). 12. sınıf coğrafya müfredatına çevresel konu yaklaşımlı bir inceleme. International Journal of Social Science. Autumn III, 39, 365-376. DOI: 10.9761/JASSS2905.
• Şeyihoğlu, A., Sever, R., ve Özmen, F. (2018). Sosyal bilgiler ve coğrafya öğretmen adaylarının zihin haritalarında günümüz dünya sorunları. Marmara Coğrafya Dergisi. (37), 1-15. DOI: 10.14781/mcd.386035.
• Tanık, N. (2012). Fen bilgisi öğretmen adaylarının çevre kimliklerinin ve çevre dostu davranışlarının belirlenmesi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Erciyes Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Türksoy, Ö. (1991). Çocuk ve çevre duyarlılığı eğitimi. Yaşadıkça Eğitim. 19 Kasım-Aralık, 22-31.
• UNESCO (1980). Environmental education in the light of the Tbilisi conference: education on the move. Paris: UNESCO.
• Uzunoğlu, S. (1996). Çevre eğitiminin amaçları, uğraşı alanları ve sorunları. Ekoloji Dergisi. Ekim-Kasım-Aralık, 21, 7-12.
• Wolf, J. (2007). The ecological citizen and climate change. The workshop 'Democracy on the day after tomorrow' at the ECPR Joint Sessions, Helsinki. Tyndall Centre for Climate Change Research School of Environmental Sciences, University of East Anglia, Norwich, UK. Http://www.essex.ac.uk/ecpr/events/jointsessions/paperarchive/helsinki/ws10/wolf.pdf adresinden 20.08.2017 tarihinde erişilmiştir.
• Yalmancı, S. G., & Onel, A. (2018). Ecological or economic? Determining the reasons of certain environmentally friendly behaviors which are economically beneficial, International Online Journal of Educational Sciences, 10(4), ??.
• Yaşar, M.C., İnal, G., Kaya, Ü.Ü., ve Uyanık, Ö. (2012). Çocuk gözüyle tabiat anaya geridönüş. Eğitim ve Öğretim Araştırmaları Dergisi. 1 (2), 30-40.
• Yıldırım, A., ve Şimşek, H. (2016). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri (10. bs.). Ankara: Seçkin Kitabevi.
• Yılmaz, D. (2007). Üniversiteler için vatandaşlık bilgisi (4. bs.). Konya: Çizgi Kitabevi, Ekim.
• Yiğit, B. (2007). Okul-aile-çevre ilişkisi ve eğitimdeki önemi. Eğitime Bakış Dergisi, 3(8), 55-61.
• Yüce, M., ve Doğru, M . (2018). Fen bilimleri öğretmen adaylarının yakın çevrelerindeki bitkileri tanıma düzeyleri. Ihlara Eğitim Araştırmaları Dergisi. 3(1), 15-35. https://dergipark.org.tr/tr/pub/ihead/issue/36890/349808 adresinden 09.10.2019 tarihinde erişilmiştir.
• Yücel, A. S., ve Morgil, F. İ. (1998). Yüksek öğretimde çevre olgusunun araştırılması. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 17, 84-91.