Bürokratik Reform Çağında Bir Arnavut Mahallî Hânedânı: Libohova-Aslan Paşalıların Üç Kuşağının Tarihi

Yıl 2024, Cilt: 2 Sayı: 1, 67 - 87, 05.02.2024

Doğukan Oruç

Öz

Osmanlı İmparatorluğu’nun pek çok bölgesinde olduğu gibi tarihî süreç içinde Arnavutluk’ta da âyan aileleri vücuda gelmiştir. Güney Arnavutluk’taki Ergiri (Gjirokastër) kazâsının önde gelen ailelerinden Libohova-Aslan Paşalılar da bu tür mahallî hanedanların bir örneğini oluşturur. Yanyalı Aslan Paşa soyundan gelen bu aile, Osmanlı İmparatorluğu’nun sonuna değin Güney Arnavutluk ve Tesalya’daki nüfuzunu muhafaza etmeyi başarmıştır. Bu çalışmada Yanyalı Aslan Paşa sülâlesinin 19. yüzyılda dünyaya gelmiş üç kuşağı üzerinden, mahallî Arnavut hanedanlarının Osmanlı bürokratik reformu sonrasındaki tarihleri incelenmektedir. Bu tarihî sürecin şekillenmesinde Osmanlı Devleti’nde mülkiye kariyerinin yükselişi ve bir memur tipinin oluşumunun göz ardı edilemeyecek bir etkisi olduğu iddiası makalenin ana savını oluşturur. Bu sav, esas olarak Arnavut yerel beyleri ve onların sosyal çevreleri bağlamında gözlemlenen dönüşümlerin incelenmesi ve birbirini takip eden üç Aslan Paşalı neslinin biyografik analiziyle desteklenerek doğrulanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Arnavutluk, Ergiri, taşra elitleri, Mâlik Nâilî Paşa, Müfid Libohova, Ekrem Libohova

Kaynakça

• Arşiv Kaynakları
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
• Sadaret Amedi Kalemi Evrakı (A.AMD): 64/12.
• Sadaret Mühimme Evrakı (A.DVN.MHM): 23/7.
• Sadaret Mektubi Kalemi Evrakı (A.MKT): 237/68; 219/39.
• Sadaret Deavi Evrakı (A.MKT.DV): 139/80.
• Sadaret Mühimme Kalemi Evrakı (A.MKT.MHM): 486/15; 500/54.
• Sadaret Umum Vilayat Evrakı (A.MKT.UM): 12/32.
• Bab-ı Ali Evrak Odası (BEO): 3284/246245; 4052/303874.
• Dahiliye Mektubi Kalemi (DH.MKT): 841/7; 909/78; 1035/8; 1168/13; 1319/53; 1544/12; 1661/64; 1729/128.
• Dahiliye Sicill-i Ahval Defterleri (DHSAİD.d): 2/788; 26/251; 47/165; 92/21.
• Hatt-ı Hümayun (HAT): 399/21009; 894/39429.
• Hariciye İdare (HR.İD): 87/93.
• Hariciye Sicill-i Ahval İdare-i Umumiyyesi Müdiriyeti (HR.SAİD): 14/10; 20/16.
• Hariciye Tahrirat (HR.TH): 9/53.
• Hariciye Tercüme Odası (HR.TO): 557/12.
• Hariciye Umur-ı Hukukiye-i Muhtalita Müdiriyeti (HR.UHM): 25/8.
• İrade Dahiliye (İ.DH): 694/48574; 751/61337; 752/61391; 1378/17.
• İrade Meclis-i Mahsus (İ.MMS): 119/5098.
• İrade Taltifat (İ.TAL): 32/35; 75/62; 84/11; 97/8; 290/72; 342/35.
• Maliye Nezareti Emlak-i Emiriyye Müdiriyeti (ML.EEM): 60/70; 77/87.
• Meclis-i Vala (MVL): 416/37.
• Şura-yı Devlet (ŞD): 2896/7.
• Şura-yı Devlet Sicilleri (ŞD.SAİD): 30/6.
• Yıldız Hususi Maruzat (Y.A.HUS): 448/58; 523/103.
• Yıldız Resmi Maruzat (Y.A.RES): 7/22.
• Yıldız Mütenevvi Maruzat (Y.MTV): 66/42; 68/13; 124/67; 236/2.
• Yıldız Sadaret (Y.PRK.A): 14/46.
• Yıldız Yaveran ve Maiyyet-i Seniyye Erkan-ı Harbiye Dairesi (Y.PRK.MYD): 3/35.
• Kaynaklar Ali İlhami. (4/5 Şubat 1298a). Meşhur Tepedelenli Ali Paşa’nın Terceme-i Hâli. Hazîne-i Evrak II, s. 59-61.
• Ali İlhami. (5, 12 Şubat 1298b). Tepedelenli Ali Paşa’nın Terceme-i Hâlinden Mabad. Hazîne-i Evrak II, s. 75-78.
• Ahmed Bâdî Efendi. (2014). Riyâz-ı Belde-i Edirne 2/1: Padişahlar, valiler, vezirler, şeyhülislamlar, kadılar, âlimler (N. Adıgüzel & R. Gündoğdu, haz.). Trakya Üniversitesi Yayınları.
• Ahmed Lütfî Efendi. (1984). Vak’a-nüvis Ahmed Lütfî Efendi Tarihi, IX. (M. M. Aktepe, haz.). İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Ahmed Müfid. (1324). Tepedelenli Ali Paşa, 1744-1822. Matbaa-i İhsan Ahmed.
• Akdağ, M. (1963). Osmanlı tarihinde Âyanlık düzeni devri, 1730-1839. Tarih Araştırmaları Dergisi, 8(14), 51-61.
• Akyıldız, A. (2012). Osmanlı bürokrasisi ve modernleşme. İletişim Yayınları.
• Avlonyalı Ekrem Bey. (2006). Osmanlı Arnavutluk’undan anılar (1885-1912) (A. Dirim, çev.). İletişim Yayınları.
• Avlonyalı Süreyya Bey. (2009). Osmanlı Sonrası Arnavutluk (1912-1920) (A. Kırmızı, haz.). Küre Yayınları. Bartl, P. (1979). Libohova, Ekrem Bey. In M. Bernath & F. von Schroeder (Eds.), Biographisches Lexikon zur Geschichte Südosteuropas, III (pp. 30-31).
• Beydilli, K. (2011). Tepedelenli Ali Paşa. Diyanet İslam Ansiklopedisi içinde (C. XL, s. 476-479).
• Bilmez, B., & Clayer, N. (2016). A prosopographic study on some ‘Albanian’ deputies to the first Ottoman parliament. In C. Herzog, M. Sharif, & E. Verlag (Eds.), The first Ottoman experiment in democracy (pp. 151-185). Würzburg.
• Bouquet, O. (2016). Sultan’ın paşaları (1839-1909) (D. Çetinkasap, çev.). Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Clayer, N. (2005). Appendix: Biographies of Albanian students of the Mekteb-i Mülkiye. In E. Özdalga & R. Curzon (Eds.), Late Ottoman society: The intellectual legacy (pp. 313-343).
• Clayer, N. (2013). Arnavut milliyetçiliğinin kökenleri: Avrupa’da çoğunluğu Müslüman bir ulusun doğuşu (A. Berktay, çev.). İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Clayer, N. (2022). Une historie en travelling de l’Albanie (1920-1939). Karthala.
• Di Lampedusa, G. T. (2015). Leopar (S. Sayıt, çev.). Can Yayınları.
• Elsie, R. (2010). Historical dictionary of Albania. Scarecrow Press.
• Evliyâ Çelebi. (2010). Günümüz Türkçesiyle Evliyâ Çelebi Seyahatnamesi V. (S. A. Kahraman, haz.). Yapı Kredi Yayınları.
• Findley, C. V. (2011). Kalemiyeden mülkiyeye: Osmanlı memurlarının toplumsal tarihi (G. Ç. Güven, çev.). Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Fischer, B. J. (1999). Albania at war 1939-1945. Purdue University Press.
• Fishta. I. (1971). Sistemi monetar dhe i kreditit në Shqipëri 1925-1944. Universiteti i Tiranës.
• Frashëri. K. (2008). Shpallja e pavarësisë së Shqipërisë: 28 Nëntor 1912. Akademia e Shkencave e Shqipërisë.
• Haskan, M. N. (2001). Yüzyıllar boyunca Üsküdar. Üsküdar Belediyesi Yayınları.
• Heaton-Armstrong, D. (2005). The six month kingdom: Albania 1914. I. B. Tauris.
• Hoxha, T., & Qemali, I. (1982). Përmbledhje dokumentesh, 1888-1919. 8 Nëntori.
• İsmail Kemal Bey. (2009). İsmail Kemal Bey’in hatıratı (A. İslamoğulları & R. Hoxha, çev.). Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Jelavich, B. (2009). Balkan tarihi II (Z. Savan & H. Uğur, çev.). Küre Yayınları.
• Kırmızı, A. (2014). Bir ömür devlet: Avlonyalı Ferid Paşa. Küre Yayınları.
• Kokonozi, D. (2005). Fjalor enciklopedik i politikës, Logoreci. Tiranë.
• Konica, F. (2000). Selected correspondence (B. D. Destani, ed.). Centre for Albanian Studies.
• Kuneralp, S. (2003). Son dönem Osmanlı erkân ve ricali (1839-1922): Prosopografik Rehber. ISIS.
• Libohova, A. (2003). Breznitë Libohova në shekuj. Lumo Skëndo.
• Libohova, M. (2004). Politika ime në Shqipëri. Ombra GVG.
• Mehmed Süreyya. (1996). Sicill-i Osmani, V. (N. Akbayar, haz.). Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Muco, E. (2002). Yanya Valisi Tepedelenli Ali Paşa ve emlakı (Yüksek lisans tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü). https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Mümtaz, A. S. (1948). Tarihimizde hayal olmuş hakikatler. Hilmi Kitabevi.
• Papageorgiou, S. P. (2014). The attitude of the beys of the Albanian southern provinces (Toskaria) towards Ali Pasha Tepedelenli and the Sublime Porte (mid-18th-mid-19th centuries). Cahiers balkaniques, 42. https://doi.org/10.4000/ceb.3520
• Pepo, P. (1962). Kujtime nga lëvizja për çlirimin kombetar (1878-1912). Universiteti Shtetëror i Tiranës.
• Rizaj, S. (1978). Lidhja shqiptare e Prizrenit në Dokumente Angleze, 1878-1881. Arkivi i Kosovës.
• Roselli, A. (2006). Italy and Albania: Financial relations in the fascist period. I. B. Tauris.
• Serbestoğlu, İ. (2014). Yunanistan’a geçiş sürecinde Tesalya Müslümanlarının durumu. Belleten, 78(283), 1075-1098.
• Sezer F. (2018). Hamiyet, Bir Osmanlı valisinin hazin sonu: Tepedelenli Ali Paşa İsyanı. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Sezer, H. (1995). Tepedelenli Ali Paşa’nın oğulları. Tarih Araştırmaları Dergisi, 17(28), 155-164.
• Skendi, S. (1967). The Albanian national awakening, 1878-1912. Princeton University Press.
• Stefanaq, P., & Pulaha, S. (1978). Akte të Rilindjes Kombëtare Shqiptare, 1878-1912. Akademia e Shkencave të RPS të Shqipërisë, Instituti i Historisë.
• Swire, J. (1971). Albania: The rise of a kingdom. Arno.
• TBMM Zabıt Ceridesi. Devre 1, İçtima Senesi 2, İçtima 76, 7 Nisan 1326 Çarşamba, İkinci Celse, cilt 2. Meclis Tutanakları.
• Tütüncü, M. (2015). Corpus of Ottoman inscriptions in Southern Albania. Eurasiatica, 3, 155-188.
• Vlora, Ekrem Bey. (1973). Lebenserinnerungen, II. Walter de Gruyter.
• Yaycıoğlu, A. (2016). Partners of the empire: The crisis of the Ottoman order in the age of revolutions. Stanford University Press.