Tekâzîbu'l-A‘râb (Bedevilerin Yalan Söyleme Düellosu) ve Edebî Tür Abdullah el-Ğazzâmî’nin Eleştirel Önerisi Hakkında Bir Okuma

Yıl 2022, Cilt: 5 Sayı: 2, 159 - 182, 22.12.2022

Muhammed Elmehdi Rifai

https://doi.org/10.51802/istanbuljas.1145692

Öz

Bu araştırma, Arap edebiyatı kültürel mirasında “tekâzîbu’l-a‘râb (bedevî Arap mitolojisi)” adı ile tanınıp bilinen, ilginç bir anlatım modeli ile ilgilidir. Bu anlatım tarzı çok sayıda Arap edebiyatı eseri içerisinde derlenmesine rağmen sözel temelleri bozulmamış eski bir nesir sanatıdır. Eserlerde çeşitli başlıklar altında dağılım gösteren bu sanat, insan toplulukları içerisinde üzerinde antlaşmaya varılmış olan doğruluk ve ahlaki didaktik ölçütlerden soyutlanarak, onun sanatsal değerini hakkıyla takdir edecek kişileri beklemektedir. el-Müberred’in el-Kâmil fi’l-lüga ve’l-edeb adlı kitabı dışında Arap eleştirel çalışmaları, eski kültürel miras kitaplarında derlenmiş olan bu ifade biçimine iltifat etmemiştir. Bu kitap, içindeki “tekâzîbu’l-a‘râb (bedevî Arap mitolojisi)” adlı bölümü ile birçok araştırmacının ilgisini çekmiş olan tek kitaptır. Bu araştırmacıların başında Abdullah el-Ğazzâmî gelmektedir. Belki de el-Ğazzâmî bu kitabı, sonraki Arapça derlemelerde korunan haberlerin, kendisinden fürûlara (dallara) ayrıldığı asıl olarak telakki etmiştir. Bahsi geçen derlemelerde anlatılanlar, ilgili kitapta anlatılanların ufak tefek eklentiler yapılmış bir tekrarı niteliğindedir. Araştırma, yüz yüze ifade temeline dayanan bu mitolojik öykülerin -az olmaları ile birlikte- eleştirmen Abdullah el-Ğazzâmî’nin bakış açısına göre çerçevesi çizilen edebi tür kavramlarını ve standartlarını ihlal ettiğini ortaya koyacak ve bunu kısa öykülerden alınan örneklerin karşılaştırılması yoluyla yapacaktır.

Anahtar Kelimeler

Tekâzîbu’l-a‘râb, edebî tür, Abdullah el-Ğazzâmî, Hikâyetu Sehhâra, Bedouin Arabs’ exchange of lies, literary genre, Abdullah Al-Ghadhāmī, Hikāyat Sahhāra

تكاذيب الأعراب والجنس الأدبيّ قراءة في المقترَح النقديّ عند عبد الله الغذّاميّ

Öz

يُعنى هذا البحث بنمطٍ سرديٍّ طريف، عُرِف في الموروث الأدبي العربي باسم (تكاذيب الأعراب)، وهو فنٌّ نثريٌّ قديمٌ لم تحُلْ أصوله الشفويّة دون تدوينه في عدد من مصنّفات الأدب العربي؛ فهو ينبثّ في أعطافها تحت عنوانات عدة، منتظرًا من يقّدر قيمته الفنّيّة حقّ قدرها، بعيدًا عن مفهوم الصدق ومعايير المنظومة الأخلاقية المتفق عليها في المجتمعات الإنسانية. ولم تلتفت الجهود النقدية العربية إلى تلك المادة السردية المدوَّنة في كتب التّراث القديم باستثناء كتاب (الكامل في اللغة والأدب) للمبرد، فهو الوحيد الذي حظي بابُ (تكاذيب الأعراب) فيه باهتمام غير باحث؛ وفي مقدمتهم عبد الله الغذّاميّ، فلعلّه عدَّه الأصلَ الذي تفرعت منه تلك الأخبار المحفوظة في المصنّفات العربيّة اللاحقة به؛ فما جاء في هذه الأخيرة تكرار لما جاء فيه مع بعضٍ من الإضافات اليسيرة. وسيثبت البحث أنّ هذه المرويات القائمة على أساس المواجهة السردية –على قلّتها- تُخِلُّ بمفاهيم الجنس الأدبي ومعاييره وحدوده المؤطَّرة لها من وجهة نظر الناقد عبد الله الغذّاميّ، وذلك من خلال مقاربة نماذج من هذه الحكايات القصيرة.

Anahtar Kelimeler

تكاذيب الأعراب, الجنس الأدبي, عبد الله الغذّامي, حكاية سحّارة, Bedouin Arabs’ exchange of lies, literary genre, Abdullah Al-Ghadhāmī, Hikāyat Sahhāra

The Arab Bedouins' Exchange of Lies, and the Literary Genre. A Reading of the Critical Proposal of Abdullah Al-Ghadhāmī

Öz

This research is about an interesting expression type known as “takādhīb al-a‘rāb (Bedouin Arabs’exchange of lies)” in the cultural heritage of Arabic literature. It is an ancient art of prose whose verbal foundations have not been destroyed, although it has been compiled into numerous works of Arabic literature. This art has been spread under various titles in the works, far from the concept of honesty and the standards of the moral system agreed upon in human societies, waiting for those who will appreciate its artistic value properly. Except for al-Mubarrad's book el-Kāmil fi'l-luga wa al-adab, Arab critical studies did not pay attention to this form of expression compiled in ancient cultural heritage books. It is the only book that has attracted the attention of more than one researcher, with the section called "takādhīb al-a‘rāb (Bedouin Arabs’exchange of lies)" in it. Abdullah al-Ghadhāmī is one of the leadings of these researchers. Perhaps he considered this book as the original of the news (reports) preserved in the subsequent Arabic works, and were separated from it into fürû (branches). What is told in the latter works is a repetition of what was told in that book, with minor additions made. The research will prove that these narrations, standing on the basis of face-to-face expression - although they are scarce - oppose the concepts, standards and frameworks of literary genre from the point of view of the critic Abdullah al-Ghadhāmī, and will do this by comparing the examples from these short stories.

Anahtar Kelimeler

Bedouin Arabs’ exchange of lies, literary genre, Abdullah Al-Ghadhāmī, Hikāyat Sahhāra

Kaynakça

• Avvâd, Abdu’l-Kâdir. el-Acâibiy fi’r-Rivâyeti’l-Arabiyyeti’l-Muâsıra: Âliyyâtü’s-Serdi ve’t-Teşkîl. Cezair: Vehran Üniversitesi, 2012.
• el-Absî, Antera. Dîvânü Antera. Thk: Muhammed Said Mevlevî, el-Mektebü’l-İslâmî, 1970.
• el-‘Askerî, Ebû Hilâl. Kitâbü’s-Sinâa’teyn: el-Kitâbetü ve’ş-Şiir. Thk: Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim ve Ali Muhammed el-Becâvî. Mısır: Dâru’l-Fikri’l-Arabî, tsz.
• el-Cevherî, Ebû Nasr. es-Sıhâh Tâcu’l-Luga ve Sıhâhu’l-‘Arabiyye. Thk. Ahmet Abdulgafur Attâr. Beyrut: Dâru’l-‘İlm li’l-Melâyîn, 1987.
• el-Cürcânî, Abdu’l-Kâhir. Esrâru’l-Belâğat. Thk: Muhammed Reşid Rızâ Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 1988.
• el-Esfahânî, er-Râgib. Muhâdarâtü’l-Üdebâ ve Muhâverâtü’ş-Şuarâ ve’l-Büleğâ. Thk: Ömer Faruk et-Tabbâ, Beyrut: Şeriketü Dâri’l-Erkâm b. Ebî Erkâm littibâti ve’n-Neşri ve’t-Tevzî’, 1999.
• el-Feyrûz Âbâdî, Mecdü’d-Dîn Muhammed b. Yakup. el-Kâmûsü’l-Muhît. Kuveyt: Dâru’l-Hidâye, 1965.
• el-Ğazzâmi, Abdullah. el-Kasîdetü ve’n-Nassu’l-Müdâd. Beyrut ve Kazablanka: el-Merkezü’s-Sekâfi’l-Arabî, 1999.
• el-Ğazzâmî, Abdullah. Hikâyetü Sehhâra. Beyrut ve Kazablanka: el-Merkezü’s-Sekâfi’l-Arabî, 1999.
• el-Kâbî, Ziyâ. es-Serdü’l-Arabiyyü’l-Kadim: el-Ensâku's-Sekâfiyyetü ve İşkâliyyâtü't-Te'vîl. Beyrut: el-Müessesetü’l-Arabiyye li’d-Dirâsâti ve’n-Neşr, ve Amman: Dâru’l-Faris li’n-Neşri ve’t-Tevzî’, 2005.
• el-Mezr’ûı‘y, Fâtıma Hamed. el-Münâferâtü fî Edebi kabli’l-İslâm. Abu Dabi: Heyetü Abu Dabi li’s-Sekâfeti ve’t-Türâs, 2009.
• el-Müberrid, Ebu’l-Abbas. el-Kâmil fi’l-Lüğati ve’l-Edeb. Thk: Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim. Kahire: Dâru’l-Fikri’l-Arabî, 1997.
• es-Semâî’l, Abdu’r-Rahman b. İsmâîl. el-Ğazzâmî en-Nâkıd: Kırâêtü’n fî Meşrûi’l-Ğazzâmî en-Nakdî. Riyâd: Kitâbü’r-Riyâd 97-98, Müessesetü’l-Yemâmeti’s-Sahafiyye, 2001-2002.
• ez-Zemahşerî, Cârullah Mahmud b. Ömer. el-Fâik fî Garîbi’l-Hadîs. Thk: Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim ve Ali Muhammed el-Becâvî. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1979.
• ez-Ziriklî, Hayru’d-Dîn. el-A’lâm. Beyrut: Dâru’l-‘İlm li’l-Melâyîn, 2002.
• İbn Fâris, Ahmed er-Râzî. es-Sâhibî Fî Fıkhı’l-Lugati’l Arabiyye ve Mesâilihâ. Thk: Ömer Faruk et-Tabbâ, Beyrut: Mektebü’l-Meârif; 1993.
• İbn Manzûr, Lisânu’l-Arab. Beyrut: Dâru’s-Sâdır, 1993.
• İmruü’l-Kays. Dîvânü İmri’i’l-Kays. Thk: Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim. Mısır: Dâru’l-Meârif; 1958.
• Mecmeu’l-Lügati’l-Arabiyye. el-Mu’cemü’l-Vesît. Mektebetü’ş-Şurûkı’d-Devliyye, 2004.
• Nureddin, Kâra Mustafa. en-Nassu’l-Edebî mine’n-Nesekı’l-Muğlak ile’n-Nesekı’l-Meftûh. Cezair: Vehran Üniversitesi, 2010.
• Rızâ, Ahmed. Mu’cemü Metni’l-Lüga. Dâru Mektebeti’l-Hayât, 1958.
• Saîd, Es’ad. ez-Zecel fî Aslihî ve Faslihî. Beyrut: Mecdü’l-Müesseseti’l-Câmiı’yye li’d-Dirâsâti ve’n-Neşri ve’t-Tevzî’, 2009.
• Schaeffer, Jean Marie. Me’l-Cinsü’l-Edebî. tr: Ğassân es-Seyyid, Şam: İttihâdü’l-Küttâbi’l-Arab, tsz.
• Stalloni, Yves. el-Ecnâsu’l-Edebiyye. tr: Muhammed ez-Zikrâvî. Beyrut: el-Münezzametü’l-Arabiyye li’t-Tercüme, Merkezü Dirâsâti’l-Vahdeti’l-Arabiyye, 2014.
• Todorov, Tzvetan. Mefhûmu’l-Edebi ve Dirâsâtün Ührâ. tr: Abbûd Kâsûha. Şam: Silsiletü’d-Dirâsâti’l-Edebiyye, Menşûrâtü Vezâreti’s-Sekâfe, 2002.
• Vehbe, Mecdî, ve el-Mühendis, Kâmil. Mu’cemü’l-Mustalehâti’l-Arabiyye fi’l-Luğati ve’l-Edeb. Beyrut: Mektebetü Lübnân, 1984.
• Zeytûnî, Latîf. Mu’cemü Müstalehâti Nakdi’r-Rivâye. Beyrut: Mektebetü Lübnân Nâşirûn Dârü’n-Nehâri li’n-Neşr, 2002.