Sakarya Osmanlı Mezar Taşlarından Örneklerle Dardağan Serpuşlar

Yıl 2021, , 273 - 302, 31.12.2021

Oktay Gündogdu , Lütfi Şeyban

https://doi.org/10.31591/istem.1036095

Cited By: 2

Öz

Türk tarihinde yüzyılların kazanımlarını hakka teslimiyet anlayışıyla bir hakkâkın elinde bedene büründürmek olarak görülebilecek mezar taşları, Türk kültürünün sürdürülmesini sağlayacak edebi detaylar yanında kültürel değerleri de bünyesinde barındıran yerel kaynakların başında gelmektedir. Bu çalışmada, Sakarya ilinin tamamında yapılan saha çalışması sonucunda elde edilen verilerin, türlerine göre sınıflandırılarak mezar taşı literatürüne kazandırılması; fakat özellikle, tespit edilen 1210 adet mezar taşı içinden, kimlik ve kıyafet verileri babında “Dardağan” serpûşlu şâhidelerin sanat tarihi yöntemine uygun şekilde değerlendirilmesi amaçlanmıştır. Bunlar arasında yeniçeri mezar taşları, yeterli miktardaki verilerin konuyu örneklemede kullanılması sayesinde, makalede önemli bir yer tutmaktadır. Yeniçeri mezar taşı özelliklerini barındıran örnekleri Sakarya sınırları içerisinde tespit etmiş olmak, 1826 yılında lağvedilmiş olan bir askeri sınıfın yayılım ağını, nüfuzunu ve sayılarını göstermesi bakımından Türkiye’deki çalışmalar için önemli kazanım olabilir. Çalışmada, tespit edilen dardağan serpûşlu mezar taşları, etimolojik değerlendirmeden ziyade, kitâbeleri üzerinden tasnif ve tahlile tâbi kılınmıştır. Dardağan serpûş ve türevleri bir bütün halinde ele alındığında, mezar taşı kitâbelerinde kayıtlı mesleki sınıflara dair yapılan ayrımın, serpûş tiplerini net olarak ortaya çıkardığı görülecektir. Bu yöntemle elde edilen veriler, dardağan serpûşlar için genel bir değerlendirme yapmayı mümkün kılmıştır. Bunun yanısıra Sakarya Sapanca’da, 1812 tarihli 3 adet yeniçeri mezar taşı, remizlerine istinaden; 5 adet mezar taşı ise bölüklerine istinaden tespit edilerek ilk kez bu çalışma sayesinde literatüre kazandırılmış olacaktır.

Anahtar Kelimeler

Sakarya, Yeniçeri, Mezar Taşı, Beşe, Serdengeçti, Dardağan

Dardagan Serpuşes with Examples from Sakarya Ottoman Gravestones

Öz

In this study, where Turkish art will be explained with identity and clothing, it will be tried to explain the witnesses titled “Dardağan” and their characteristics among 1210 tombstones found in the provincial borders of Sakarya. The data obtained as a result of the field work carried out in all Sakarya districts will be classified according to their types and added to the gravestone literature. Among them, we considered it appropriate to collect the gravestones of members of the Janissary military class in a single article due to sufficient data. Identifying the characteristics of janissary tombstones in the borders of Sakarya is a gain for the literature in terms of showing the distribution network, influence and numbers of a military class that was abolished in 1826. The main purpose of this study is not an etymological evaluation, but a classification study on the inscriptions of the identified works on dardağan titles. When Dardağan title and its derivatives are considered as a whole, making a distinction about occupational groups will reveal the types of titles clearly, as stated in their inscriptions. In addition to these, 3 janissary stones dated 1812 in Sakarya Sapanca were emphasized with their symbol and they were brought to the literature for the first time in this study.

Anahtar Kelimeler

Sakarya, Janissary, Tombstone, Beshe, Serdengechty, Dardaghan

Kaynakça

• Acar, Şinasi - Özveri, Murat. “Yaycı Yusuf Beşe Terekesinin Düşündürdükleri”, Osmanlı Bilimi Araştırmaları 9, (2008): 120, 122.
• Açık, Turan. “Beşe Unvanı Hakkında”, Tarih Dergisi 62/2, (2016): 37-64.
• Akbel, Mustafa. “Tereke Kayıtlarından Hareketle Yeniçerilerin Sosyo‐Ekonomik Durumları”, Tarihin Peşinde-Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi 15, (2016): 264.
• Atıl, Arzu Çakıl. “Rölyef Heykel”, Yedi: Sanat, Tasarım ve Bilim Dergisi 14 (2015): 1-10.
• Ayanoğlu, Fazıl İsmail. “Vakıflar İdaresince Tamir Ettirilen Tarihi Makberler”, Vakıflar Dergisi 2, (1942): 399.
• Berk, Süleyman. “Osmanlı Mezar Taşı Kitâbelerinde Serpûşlar ve Anlamları”, 1. Uluslararası Türk-İslam Mezar Taşları Kongresi Bildiriler Kitabı, Aydın: Yeni Fikir Dergisi Yayınları, (2018): 118.
• Berk, Süleyman. Zeytin Burnu’nun Tarihi Mezar Taşları – Zamanı Aşan Taşlar, İstanbul: Zeytin Burnu Belediyesi Yayınları, 2006.
• Beydilli, Kemal. “Yeniçeri”, TDV İslâm Ansiklopedisi 43, İstanbul, (2013): 461.
• Bozkurt, Nebi. “Sarık”, TDV İslâm Ansiklopedisi 36, 2009, (İstanbul): 152.
• Caferoğlu, Ahmet. “Türk Onomastiğinde “Serpûş” yahut “Serpuş”, VIII: Türk Dil Kurultayında Okunan Bilimsel Bildiriler, Ankara: TTK Yayınları, 1960: 116
• Çal, Halit – Canyurt, Filiz. “Edirne Şehrindeki Mezar Taşlarında Serpûş Tipleri”, TURKMES 2019 Tam Metin Bildiriler, Kayseri: Kimlik Yayınları, (2020): 238.
• Çal, Halit. “Karadeniz Bölgesinde 18. Yüzyıl Erkek Mezar Taşları”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 87, (2018): 115,118,121.
• Çal, Halit. “Türklerde Mezar - Ankara Mezar Taşları”, Aile Yazıları 8, Ankara: T.C. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Yayınları, (2015): 311.
• Çal, Halit. Boyabat Mezar Taşları, Boyabat Belediyesi Kültür Yayınları, 2015.
• Çetintaş, M. Burak. “İstanbul Mezarlıklarındaki ve Hazirelerindeki Yeniçeri Mezar Taşları ile Yeniçeri Mezar Taşlarının Bazı Hususiyetleri”, İmparatorluk Başkentinden Kültür Başkentine, İstanbul: Kitâbevi Yayınları, 2010: 231.
• Çoruhlu, Tülin - Alkan, Murat. “Sakarya/Kocaali İlçesi Osmanlı Dönemi Mezarlıkları Ve Mezar Taşları”, Geleneksel Türk Mezar Taşları I. Ulusal Sempozyumu, Aydın: Erciyes Üniversitesi Yayınları, (2017): 561.
• Edecin, Nilüfer. Sakarya’da Nüfus Hareketleri, Yüksek Lisans Tezi: Sakarya Üniversitesi, 2007.
• Ekim, Zeynep Emel. “Üsküdar ve Yeniçeri Remizle”, Uluslararası Üsküdar Sempozyumu VII, İstanbul: Üsküdar Belediyesi Yayınları, (2012): 701,708.
• Eldem, Edhem. “Yeniçeri Mezartaşları Kitabı Vesilesiyle Yeniçeri Taşları ve Tarih Üzerine” Toplumsal Tarih Dergisi 188, (2009): 10.
• Erkan, Nevzat. “Osmanlı İstanbul’unda Cenaze ve Defin İşlemleri: H.1117/M.1705 Tarihli Sicil Kaydına Göre”, Rumeli İslâm Araştırmaları Dergisi 4, (2019): 58.
• Gündoğdu, Hamza - Yılmaz, Zeki. “Çorlu’da Fatih Camii ve Haziresindeki Mezar Taşları”, Geleneksel Türk Mezar Taşları I. Ulusal Sempozyumu (24-26 Mart 2017), Kayseri: Erciyes Üniversitesi Yayınları, (2017), 168- 169.
• Haseki, Mehmet “Plastik Açıdan Türk Mezar Taşları”, İstanbul Devlet Güzel Sanatlar Akademisi, (1976):, 13-4.
• İşli, H. Necdet – Kökrek, Mehmet. Yeniçeriler Remizleri ve Mezar Taşları, İstanbul: Dergâh Yayınları, 2017.
• İşli, H. Necdet. Osmanlı Serpuşları, İstanbul: 2010 İstanbul Kültür Başkenti Ajansı Yayınları, 2009.
• İşli, H. Necdet. Yeniçeri Mezartaşları, İstanbul: Turkuaz Yayınları, 2006.
• Karamağaralı, Beyhan. Türk Mimari Eserlerinde Ahlat Mezar Taşları. Ankara: Elektronik İletişim Ajansı Yayınları, 1993.
• Kaya, Miyase Koyuncu. “Esnaf Loncalarında Yeniçeriler”, History Studies 5/4, (2013): 189.
• Koyaş, Erdoğan Ferit. “Yeniçerilerin Orta ve Bölük İşaretlerinin Sembolik Anlamları”, Tarih ve Edebiyat Mecmuası 10, (1978): 54.
• Kökrek, Mehmet. “Edirne’deki Yeniçeri Şâhideleri”, Türk Dünyası Tarih Kültür Dergisi, (2015): 31-32.
• Kökrek, Mehmet. “Yeniçeri Damgaları”, Siyah Sanat Kültür Sanat Dergisi 5-6, (2015): 58, 62.
• Kökrek, Mehmet. Osmanlı Serpuşları, İSMEK El Sanatları Dergisi 20, (2015): 50.
• Kumbaracılar, İzzet. Serpuşlar, İstanbul: Türkiye Turing ve Otomobiller Kurumu Yayını, 1979.
• Laqueur, Hans Peter. Hüve’l Baki İstanbul’da Osmanlı Mezarlıkları ve Mezar Taşları, (çev.) Selahattin Doludizgin, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1997.
• Özcan, Abdulkadir. “Bölük”, TDV İslâm Ansiklopedisi 6, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, (1992), 324-325.
• Özcan, Ali Rıza. İstanbul’un 100 Mezar Taşı. İstanbul: İBB Kültür A.Ş. Yayınları, 2012.
• Pakalın, Mehmet Zeki. Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü 1, İstanbul: MEB Yayınları, 1993.
• Pakalın, Mehmet Zeki. Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü 3, İstanbul: MEB Yayınları, 1993.
• Paşa, Mahmut Şevket. Osmanlı Teşkilât ve Kıyafet-i Askeriyesi, İstanbul: Mekteb-i Harbiye Matbaası, 1326.
• Şenyurt, Oya. “On sekizinci Yüzyıl Osmanlı Başkentinde Taşçı Örgütlenmesi”, METU JFA 26:2, (2009): 110, 117.
• Şeyban, Lütfi - Gündogdu, Oktay. “Sakarya Mezar Taşlarının Tarihi Dizin ve Dönem Analizleri”. Akademik İncelemeler Dergisi 15/2, (2020): 3-13.
• Şeyban, Lütfi - Kır, Oguzhan. Osmanlı Mimari ve Mezar Taşı Kitâbeleriyle Sakarya 1639-1946, Sakarya: Sakarya Büyükşehir Belediyesi Kültür ve Sosyal İşler Daire Başkanlığı Yayınları 2019.
• Yalçın, İsmail “Sarık”, TDV İslâm Ansiklopedisi 36, İstanbul, (2009): 154.
• Yavuz, Sena. Sakarya İli Geyve İlçesi Osmanlı Dönemi Mezar Taşları, Yüksek Lisans Tezi: Sakarya Üniversitesi, 2013.
• Yücel, Yaşar. Osmanlı Devlet Teşkilatına Dair Kaynaklar, Ankara: TTK Yayınları, 1988.